Marzenia o muzułmańskiej Hiszpanii

Dla świata arabskiego Hiszpania, a przynajmniej wyidealizowany i nostalgiczny obraz Al-Andalus, nadal jest pojęciem budzącym szacunek[3].  Wielki liberalny pisarz syryjski, Abdul Salam Al-Ojeili (jak na ironię ze znanej rodziny w bastionie ISIS, Rakce) zajmował się tym tematem w sugestywnym i pełnym zrozumienia opowiadaniu Latarnie Seville (1954).[4] Większość tych narracji jest o wyidealizowanej przeszłości, która została utracona, i jest przedstawiana jako część większego upadku. W tym lamencie w znacznie większym stopniu chodzi o muzułmanów niż o samą Hiszpanię. W 2014 r. dowódca Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej (IRGC), Kasim Suleimani, powiedział, że upadek muzułmańskiej Hiszpanii był początkiem upadku świata muzułmańskiego[5].

Inne echa Al-Andalus są subtelniejsze lub bardziej dyplomatyczne. W 1997 r. saudyjska rodzina rządząca zbudowała olbrzymi biały meczet u stóp wielkiej skały Gibraltaru (Gibraltar jest oczywiście nazwany na cześć zdobywcy Al-Andalus, Tarika Ibn Zijada, a więc Gibraltar jest "Górą Tarika") obecnie zamorską posiadłością Wielkiej Brytanii. Relacja z 22 grudnia 1997 opublikowana w Al-'Alam Al-Islami, przez Muzułmańską Ligę Światową i przetłumaczona przez MEMRI, jest zaskakująco uczciwa. Jest to głównie historyczna opowieść o walce władzę nad tym miejscem między muzułmanami, Hiszpanami, a później Anglikami, ale nic o tym, że “flaga islamu powiewała wysoko nad Półwyspem Iberyjskim przez osiem stuleci chwały, kultury, myśli i nauki”. Niewiele jest w tej relacji lamentu, powoływania się na szczególne okoliczności islamu i tendencyjnej retoryki.

Znacznie częstsza jednak jest idea, że utrata Hiszpanii jest historyczną niesprawiedliwością, która musi zostać zmazana przemocą. Salafici-dżihadyści, od Osamy bin Ladena do bojówkarzy ISIS w Afryce Północnej podkreślają to często. “Niechaj cały świat wie, iż nigdy nie zaakceptujemy, że tragedia Al-Andalus mogłaby się powtórzyć” – brzmiały słowa bin Ladena w październiku 2001 r. w komunikacie nagranym na film wideo po zamachach 11 września[6]. W 2013 r. talibowie wzywali do ponownego podboju Hiszpanii, oskarżając niewierny Zachód o “alienowanie muzułmanów od ich wspaniałej historii"[7]. Mówiący w urdu dżihadyści porównywali los Kaszmiru do Al-Andalus[8].

Oficjalny oddział medialny Al-Kaidy w Islamskim Maghrebie (AQIM) nosi nazwę Al-Andalus[9]. Założono go w 2009 r. i umyślnie wybrano te nazwę, “ponieważ jest to utracony raj muzułmanów”. AQIM uzasadniała nazwę cytatem z aktywisty dżihadu i założyciela Al-Kaidy, dra Abdullaha Al-Azzama: "Dżihad jest osobistym obowiązkiem od 1492 r., kiedy Granada wpadła w ręce niewiernych – chrześcijan – i jest nim po dziś dzień. I dżihad pozostanie osobistym obowiązkiem aż odzyskamy każdy kawałek ziemi, która kiedyś była islamska, dla ziem islamskich i dla muzułmanów"[10]. W innej wypowiedzi z 2007 r. AQIM nazywał Hiszpanię "skradzioną ziemią"[11].

Al-Andalus jest także nazwą popierającej Al-Szabaab radiostacji w Somalii[12]. Jeden z rzeczników ISIS mówił niedawno o użyciu Libii jako punktu wyjścia do podbicia zarówno Rzymu, jak Hiszpanii. W innym, mrożącym krew w żyłach filmie wideo ISIS z marca 2016 r., dzieci-żołnierze są indoktrynowani do dążenia do odzyskania zarówno meczetu Al-Aksa w Jerozolimie, jak Al-Andalus[13].

Krwawemu pragnieniu podboju, wzmocnionemu przez media społecznościowe, często towarzyszą agresywne, zazwyczaj inspirowane przez salafizm akcje medialne, by nawrócić chrześcijan na islam. Czego nie da się zdobyć mieczem, a nuż da się zdobyć nauczaniem, szczególnie jeśli ludzie Zachodu są niepewni swojej wiary i gotowi do nawrócenia.

Finansowana przez Saudyjczyków Cordoba International TV nadaje po hiszpańsku od 2012 r. ze studia w Madrycie, mówiąc o budowaniu mostów do innych kultur i religii, ale w rzeczywistości jest słabo skrywanym staraniem o nawrócenia na islam zarówno w Hiszpanii, jak w Ameryce Łacińskiej[14]. Jak powiedział były ambasador saudyjski w artykule na stronie internetowej tej stacji telewizyjnej, zatytułowanym Bóle Al-Andalus: "Al-Andalus może doprowadzić do tego, że cała Europa stanie się ziemią muzułmańską"[15].

Według dyrektora TV, nazwa ta została wybrana, ponieważ “właściwie odpowiada naszej wizji jako kanału służącego jako most porozumienia między kulturą a religiami, tak jak Al-Andalus, wielokulturowy kraj pokoju, harmonii, rozkwitu… miasto, z którego jesteśmy bardzo dumni, było stolicą świata"[16]. Tutaj ten młody dyrektor, Yasin Puertas, wypowiada wszystkie wyświechtane modne słówka społeczeństwa ponowoczesnego – “zrozumienie”, “mosty”, “wielokulturowy”, “harmonia” – by pokryć błyszczącym złotkiem to, co jest w oczywisty sposób saudyjskim projektem wahabistycznym skierowanym przeciwko Zachodowi. Kordoba z pewnością była kwitnącym „wielokulturowym” miejscem, ale była także siedzibą potężnego i pewnego siebie państwa militarnego, które wzbogaciło się na rajdach po skarby i niewolników na terytoria chrześcijańskie.   

Choć zainteresowanie salafitów-dżihadystów w odwróceniu sytuacji wygnania muzułmańskich najeźdźców z Hiszpanii nie jest, być może, zbyt zaskakujące, koncepcja upadku islamskiej Hiszpanii jako przypowieść ostrzegawcza dla Arabów jest szerzej rozprzestrzeniona. W 2011 r. panarabski nadawca, Al-Dżazira, pokazał niezwykłą czteroczęściową serię dokumentalną zatytułowaną: Historia o tym, jak muzułmanie stracili Al-Andalus"[17].

Wyprodukowana przez dubajskie Hot Spot Films, częstego dostawcę filmów dla tej stacji, który mówi, że używa formatu dokumentalnego jako “narzędzia oporu"[18]. Udział hiszpański jest minimalny, opowieść prezentowana jest głównie przez uczonych arabskich z Egiptu i Maroko, przedstawiających wyidealizowany wizerunek islamskiej Hiszpanii, gdzie była koegzystencja „nawet z Żydami” i gdzie Al-Andalus padła z powodu muzułmańskich walk wewnętrznych, braku jedności po upadku Kalifatu Umajjadów oraz z powodu spisków chrześcijan prowadzących „krucjatę”.

Arabskojęzyczny widz ewidentnie ma zrozumieć związek między upadkiem islamskiej Hiszpanii a sytuacją muzułmańskich Arabów dzisiaj. Problemy, które dręczyły muzułmańskich Arabów na Półwyspie Iberyjskim, i te, które dręczą muzułmańskich Arabów dzisiaj, są zasadniczo takie same.

Profesor w uniwersytetu Helwan, Zubeida Muhammad Atta, zauważa, że kłótnie 20 małych królów muzułmańskich po upadku Kalifatu Umajjadów w Kordobie ułatwiły zadanie hiszpańskich „krzyżowców”. Mali królowie musieli teraz płacić dżizję (pogłówne, żądane od “chronionych” mniejszości) chrześcijanom zamiast odwrotnie. Chrześcijanie nauczyli się także rozgrywać ambicje jednego księcia muzułmańskiego przeciwko drugiemu i kiedy muzułmanie byli coraz bardziej podzieleni, chrześcijanie jednoczyli się przeciwko nim.  

Druga część serii, zajmująca się upadkiem ostatniego królestwa Maurów w Granadzie, ta opowieść brzmi jak bardzo współczesny język skarg i zażaleń używany w dzisiejszym dyskursie islamskim[19]. Królowie hiszpańscy “okupują” miasta muzułmańskie, muzułmańska opozycja wobec nich jest „oporem”. Powstanie przeciwko Hiszpanom w Granadzie jest "intifadą, podobną do palestyńskiej intifady”. To, co Hiszpanie nazywają “piractwem” jest nazwane „morskim dżihadem”. Sam upadek Granady jest przedstawiony jako rezultat spisku chrześcijan i podziałów wśród sprzeczających się muzułmanów.

Części trzecia i czwarta serii zajmują się Moryskami (hiszpańskimi muzułmanami nawróconymi na chrześcijaństwo) po upadku Granady. Przedstawiają one wypadki historyczne w płaczliwym języku. Jest to historia często znajdowana u tego nadawcy o niesprawiedliwie uciskanych muzułmanach, o muzułmanach jako ofiarach wygnanych ze swojej ziemi.

Film obszernie zajmuje się działalnością hiszpańskiej Inkwizycji, chociaż przynajmniej część użytych tam rycin przedstawia torturowanie przez Inkwizycję protestantów, nie zaś muzułmanów, i wzięta jest ze źródeł angielskich[20]. Powtarzając inny popularny wątek współczesny, jeden z ekspertów marokańskich rozprawia o “zdradzeniu” Morysków, którzy “nigdy nie otrzymali obiecanej pomocy z Maroka ani żadnego kraju muzułmańskiego"[21]. W rzeczywistości w zawiłej walce o władzę owego okresu były najrozmaitsze spiski, od protestantów francuskich do Osmanów, którzy próbowali współpracować z rebelianckimi Moryskami[22].  

Seria kończy się uwagą, że król Hiszpanii Juan Carlos przeprosił za wygnanie z Hiszpanii Żydów w 1492 r., ale nie za wygnanie muzułmanów. (Jednak hiszpańskie Kortezy, czyli parlament, istotnie za to przeprosiły.) Gazeta saudyjska opisuje potomków tych wygnanych muzułmanów hiszpańskich jako ludzi “bólem znaczących każdy rok” i w ciężkiej potrzebie uzyskania przeproszenia[23].

Jeden z marokańskich konsultantów programu powiedział, że te “symboliczne przeprosiny” hiszpańskiego parlamentu nie wystarczają i że musi to być przełożone na konkretne czyny w dziedzinach religijnej, politycznej i ekonomicznej[24]. Innymi słowy, powinny być reparacje.

Można się zastanawiać, dokąd mają zwrócić się Hiszpanie, by uzyskać przeproszenie za inwazję muzułmańską na ich półwysep w VIII wieku. Jak na ironię, wspomina się, że ten program ukazuje się dokładnie w 13 stuleci po muzułmańskim podboju Hiszpanii (711 r.), ale treścią jest, oczywiście, prześladowanie muzułmanów przez Hiszpanię.

W 2013 r. w Kairze zebrała się mała demonstracja, by potępić “hiszpańską okupację” Al-Andalus: "Niezależnie od tego, jak długo będzie trwała hiszpańska okupacja Al-Andalus, nadejdzie dzień, z wolą Allaha, kiedy wyzwolimy ją i islam powróci"[25]. Wpływowa grupa stojąca za tą demonstracją, ruch Ahrar, rozpoczął się od kibiców futbolowych, ale ruch został odtworzony jako “młodzieżowi salafici”, którzy starają się “użyć siły masowej mobilizacji, by walczyć w długiej bitwie pozycyjnej przeciwko Zachodowi i miejscowym przywódcom"[26].   

Co ciekawe, jedna z dość znaczących postaci dżihadystycznych miała hiszpańskie powiązania. Abu Musab Al-Suri (Mustafa Setmiriam Nasr) był jednym z najbardziej znaczących teoretyków w ruchu dżihadystycznym w ostatnich kilku latach[28]. Mieszkał w Hiszpanii przez ponad dziesięć lat, ożenił się z Hiszpanką i miał obywatelstwo hiszpańskie.

Abu Musab jest od dawna poszukiwany za zamach bombowy w 1985 r. na restaurację El Descanso pod Madrytem, pierwszy przeprowadzony islamistyczny zamach terrorystyczny w Hiszpanii[29]. Miał także powiązania z komórka Al-Kaidy, która przeprowadziła najgorszy zamach terrorystyczny w historii Hiszpanii 11 marca 2004 r. i był także luźno związany z zamachami 11 września 2001 w USA. Mimo tego najlepiej znany jest z napisania wielkiego i bardzo wpływowego dzieła, promującego koncepcję nieustannego, małego terroru przeciwko Zachodowi[30]. Fragmenty jego pracy były także przedrukowywane przez niesławny magazyn AQAP online Inspire[31]. Uwolniony podobno z więzienia przez reżim Assada w 2012 r. (ten reżim uwolnił wielu zatwardziałych dżihadystów, by wpłynęli na rozwój opozycji wobec reżimu) zniknął i od tego czasu nigdy go nie widziano[32].

Bardziej jednak niebezpieczne niż odległe w czasie związki ze znanymi postaciami są trwające związki iberyjskie z obecnymi spiskami terrorystycznymi. Od zamachów bombowych na pociągi w 2004 r. ujawniono powtarzające się spiski, w których udział brali ludzie pochodzenia północnoafrykańskiego lub powiązani z hiszpańskimi miastami w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla[33]. To zjawisko udokumentowali dobrze uczeni hiszpańscy, Fernando Reinares i Carola Garcia-Calvo.[34]

Udaremniony zamach w sierpniu 2015 r. na pociąg do Paryża był dokonany przez Marokańczyka, Ajjuba Al-Chazzaniego, który spędził lata w Hiszpanii jako nastolatek[35]. Jedna komórka terrorystyczna, rozbita przez Maroko w 2008 r. nosiła nazwę "Fateh al-Andalus" (Podbój Al-Andalus) a para aresztowana w Granadzie w lutym 2009 r. za terroryzm, produkowała także filmy wideo wzywając do „odzyskania Al-Andalus"[36].

Mniej pełna przemocy niż dzieła terrorystów idea, że Hiszpania powinna zostać odebrana z powrotem przez islam, wraca okresowo po arabsku, a także po hiszpańsku. Niedawno kampania na mediach społecznościowych zwracała się do muzułmanów na całym świecie, by „wrócili do Al-Andalus” i „przywrócili jej świętość”. Ogłoszenie w lutym 2016 r. na Instagram podawało nawet linki do oficjalnych witryn hiszpańskiego rządu, które oczywiście zaprzeczyły wszelkiej wiedzy o tym chwycie reklamowym[37]. Strona Facebooka tej kampanii po hiszpańsku i arabsku ma do dnia dzisiejszego 33 tysiące polubień[38].

Zagrożenie dla Hiszpanii trzeba podzielić na aspiracje i rzeczywistość. Nie ulega wątpliwości, że idea, iż utrata Al-Andalus była katastrofą dla muzułmanów i powinna zostać odwrócona, jest szeroko rozprzestrzeniona w populacjach muzułmańskich w ogólnym, niejasnym sensie. Rezonuje w sposób, w jaki odebranie muzułmanom Sycylii (1091r.) lub rządzonych przez muzułmanów Bałkanów (co zakończyło się znacznie bliżej nas w czasie, bo w 1913 r.) tego nie robi. Nie wydaje się to jednak być bezpośrednią, palącą kwestią, żadne muzułmańskie państwo nie szykuje się do podboju Hiszpanii. Rzeczywisty problem związany jest z różnymi nurtami salafickiego dżihadyzmu, aktywizmu i prozelityzmu. Terroryzm i gorączkowa wizja wielu tych grup są bardzo rzeczywiste i jak długo one istnieją i mają bezpiecznie schronienie, będą spiskować i marzyć.

Jak powiedział w 2012 roku dziekan Uniwersytetu Islamskiego w Gazie, podbój Hiszpanii jest “starym marzeniem”, ale „czymś, na co muzułmanie dumnie mają nadzieję i będą mieć nadzieję w przyszłości”, mając pewność, że zostanie to dokonane wraz ze wzniesieniem flagi odrodzonego Kalifatu nad Watykanem i Palestyną[39]. Przy romantycznej wizji wyidealizowanej przeszłości islamskiej, głębokim poczuciu urazy i straty i katastrofalnym kryzysie władzy oraz przy fascynacji przemocą rewolucyjną, jaka istnieje w znacznej części świata muzułmańskiego, islamska Kordoba jako symbol, ostrzeżenie i wezwanie do boju będzie trwała obok innych symbolicznych miast takich jak Jerozolima i Rzym, zaczerpniętych z historii, wiary i legendy.

Przypisy (nie spolszczone):

[1] Sevilla.abc.es/sevilla/sevi-rafael-sanchez-saus-idealizado-al-andalus-pesar-humillacion-sufrieron-cristianos-201603071304_noticia.html, March 7, 2016. 

[2] Mmisi.org/ir/41_02/fernandez-morera.pdf, Fall 2006.

[3] The New York Times, "Was the Islam Of Old Spain Truly Tolerant?" September 27, 2003.

[4] Talinedv.com/2015/09/07/a-syrian-writers-eulogy-for-seville, September 7, 2015.

[5] MEMRI Special Dispatch No. 5716, IRGC Qods Force Commander Soleimani: 'War Is A Grand School For Love, Morals, [And] Loyalty,' April 20, 2014.

[6] Aarchive.indianexpress.com/oldStory/43116/, March 17, 2004.

[7] MEMRI Special Dispatch No. 5313, Taliban Magazine 'Azan' Calls For Jihad To Retake Andalus, May 27, 2013.

[8] MEMRI Special Dispatch No. 3367, Pakistani Jihadist Weekly Examines the Islamic Status of Kashmir, Says: "Kudos to the Muslims of Kashmir that in Contrast to the Muslim Conquerors, They Never Welcomed Infidels on the Land of Kashmir," November 10, 2010.

[9] Ctc.usma.edu/posts/imagery/0237.

[10] MEMRI JTTM report Al-Qaeda in the Islamic Maghreb Launches "Al-Andalus" Media Productions, Says Jihad Obligatory Until Spain is Restored to the Muslims, October 8, 2009.

[11] MEMRI Special Dispatch No. 1543, Islamist Websites Monitor No. 82: The Comprehensive Security Encyclopedia, April 13, 2007.

[12] Radioandalus24.com/?p=4657, June 26, 2015.

[13] The Irish Times, "Islamic State schools army of child soldiers in terrorism," March 8, 2016.

[14] Elpais.com, December 20, 2011.

[15] Cordobainternacional.com/los-dolores-de-al-andalus/.

[16] Diariocordoba.com/noticias/cordobalocal/tele-saudi-mira-cordoba_764507.html , November 11, 2012.

[17] Youtube.com/watch?v=PGQlsCoizqY.

[18] Hotspotfilms.com/Arabic/.

[19] Youtube.com/watch?v=dTDUBK1nV7A.

[20] Ieg-ego.eu/en/threads/models-and-stereotypes/the-spanish-century/friedrich-edelmayer-the-leyenda-negra-and-the-circulation-of-anti-catholic-and-anti-spanish-prejudices, June 29, 2011.

[21] Youtube.com/watch?v=y6QQr54_Pog.

[22] Lea, Henry Charles, The Moriscos of Spain: Their Conversion and Expulsion (Philadelphia: 1901) p. 281.

[23] Special Dispatch No. 873, Saudi Daily: Andalusian Muslims Recall Mass Exodus, March 4, 2005.

[24] Youtube.com/watch?v=DTwPIBsbZ5I.

[25] MEMRI Special Dispatch No. 5131, Egyptians Protest The Fall Of Islamic Andalusia And Vow To Liberate It, January 11, 2013.

[26] Hudson.org/research/12310-revolutionary-salafism-the-case-of-ahrar-movement, March 15, 2016.

[27] Youtube.com/watch?v=GFXxTuUAj0k.

[28] The Wall Street Journal, "The New Mastermind of Jihad," April 6, 2012.

[29] Elpais.com/diario/2010/04/18/domingo/1271562760_850215.html, April 18, 2010.

[30] The Wall Street Journal, "The New Mastermind of Jihad," April 6, 2012.

[31] MEMRI Inquiry and Analysis No. 698, Al-Qaeda Military Strategist Abu Mus'ab Al-Suri's Teachings on Fourth-Generation Warfare (4GW), Individual Jihad and the Future of Al-Qaeda, June 22, 2011.

[32] Longwarjournal.org/archives/2012/02/abu_musab_al_suri_re.php, February 6, 2012.

[33] Seguridadinternacional.es/revista/?q=content/%C2%BFenclaves-yihadistas-un-estudio-sobre-la-presencia-y-el-riesgo-extremistas-en-ceuta-y.

[34] Realinstitutoelcano.org/wps/portal/web/rielcano_es/contenido?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/elcano/elcano_es/zonas_es/dt17-2015-reinares-garciacalvo-terroristas-redes-organizaciones-facetas-actual-movilizacion-yihadista-espana, November 16, 2011.

[35] Telegraph.co.uk, September 1, 2015.

[36] Politica.elpais.com/politica/2012/08/02/actualidad/1343917576_213927.html, April 23, 2013.

[37] Elmundo.es/sociedad/2016/02/19/56c7446d22601d8a5e8b45e5.html, February 19, 2016.

[38] "Restituir la santidad en Al-Ándalus" Facebook page

[39] MEMRI TV Clip No. 3450, Dr. Subhi Al-Yaziji, Dean of Koranic Studies at the Islamic University of Gaza: We Hope to Conquer Andalusia and the Vatican, May 25, 2012.

Źródło: MEMRI,MEMRI Daily Brief Nr 85, 28 marca 2016

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Odwiedź polską stronę MEMRI: http://www2.memri.org/polish/

Alberto M. Fernandez

Były wiceprezes MEMRI, pracował w amerykańskim Departamencie Stanu jako koordynator Strategic Counterterrorism Communications (CSCC). Zajmował się zwalczaniem propagandy Al-Kaidy i innych organizacji terrorystycznych, był ambasadorem USA w Gwinei Równikowej, wcześniej był chargé d'affaires amerykańskiej ambasady w Chartumie. Fernandez był dyrektorem Bureau of Near Eastern Affairs przy Departamencie Stanu w latach 2005-2007. Obecnie jest prezesem Middle East Broadcasting Networks.