Każdego lipca młode jerzyki opuszczają swoje europejskie gniazda i migrują do Afryki zachodniej i środkowej. Wrócą dopiero w czerwcu kolejnego roku, a 10 miesięcy pomiędzy spędzają niemal nieustannie w powietrzu. Mogą podróżować do Afryki, ale ich stopy nigdy nie stykają się z ziemią afrykańską.
“Odżywiają się w powietrzu, kopulują w powietrzu i zdobywają materiał na gniazda w powietrzu – mówi Susanne Åkesson z uniwersytetu w Lundzie w Szwecji. – Lądują na gniazdach, gałęziach lub domach, ale nie bardzo mogą lądować na ziemi”. Jest tak, ponieważ ich skrzydła są zbyt długie, a nogi zbyt krótkie, by wystartować z płaskiej powierzchni.
W efekcie jerzyki należą do najwspanialszych aeronautów w przyrodzie, znakomicie przystosowanych do życia spędzanego głównie w przestworzach.
Ludzie od dawna podejrzewali, że jerzyki pozostają w powietrzu przez długie okresy czasu, ale nikt nie mógł tego potwierdzić. Åkesson i jej mąż, Anders Hedenström, oboje z uniwersytetu w Lundzie, zrobili to przez wyposażenie 19 ptaków w 2013 r. w lekkie rejestratory i ponowne ich schwytanie w rok lub dwa lata później. Rejestratory zapisywały lokalny poziom światła, co para badaczy mogła użyć do określenia pozycji ptaka na globie. Zapisywały także przyspieszenie, aktywność i pozycję ciała, co ujawniało czy leciały, czy odpoczywały.
Dane pokazały, że niektóre jerzyki niemal nigdy nie były nieaktywne podczas długich migracji. Na przykład, między wrześniem 2013 a kwietniem 2014 jeden z ptaków odpoczywał zaledwie przez cztery noce w lutym. Następnego roku nigdy nie odpoczywał przez całą noc; w tym samym czasie zatrzymał się tylko na
dwie godziny.
Kilka innych jerzyków odpoczywało częściej. Åkesson i Hedenström podejrzewają, że było tak, ponieważ nie zakończyły wymiany piór skrzydeł i ogona podczas corocznego gubienia piór. Stare pióra mogły narazić na szwank ich zdolność pozostawania nieustannie w powietrzu lub niepełna wymiana piór mogła odzwierciedlać jakiś problem ze zdrowiem, co wpływało na ich lot. Tak czy inaczej, nie były przywiązane do ziemi. Jeśli odpoczywały, to tylko przez kilka godzin. Co najwyżej spędzały 0,64 procenta czasu migracji na terra firma.
Inni naukowcy uzyskali podobne wyniki. W 2013 r. Felix Liechti z Szwajcarskiego Instytutu Ornitologicznego użył podobnych rejestratorów, by pokazać, że jerzyki alpejskie prawdopodobnie leciały non stop przez 200 dni podczas długiej migracji ze Szwajcarii do Afryki i z powrotem. Było to szczególnie zaskakujące, ponieważ jerzyki alpejskie są dwukrotnej wielkości jerzyków zwyczajnych z rozpiętością skrzydeł do 57 cm.
Takie długie przeloty non stop sugerują, że jerzyki muszą spać podczas lotu. W sierpniu tego roku Niels Rattenborg z Instytutu Ornitologii Maxa Plancka w Niemczech dowiódł, że fregaty – duże ptaki morskie o pirackim zacięciu – robią to samo. Zainstalował czujniki fal mózgowych 15 ptakom i pokazał, że śpią w locie przez około 40 minut dziennie i tylko po kilka sekund za każdym razem.
Nie ma czujnika fal mózgowych, który byłby wystarczająco mały, by zapisać aktywność mózgową lecącego jerzyka zwyczajnego, ale z pewnością one także muszą ucinać sobie drzemki w locie. Być może robią to, co delfiny, które delegują do spania połowę mózgu, żeby cały czas zachować czujność.
Dlaczego to robią? Dlaczego ptak miałby wyewoluować do stałego unoszenia się w powietrzu, zamiast lądować od czasu do czasu? „Kiedy jesteś w powietrzu, jesteś niezmiernie mobilny i możesz badać dynamikę środowiska żywnościowego” – mówi Åkesson. Jerzyki odżywiają się owadami, które mogą skupiać się w gęstych rojach i przenosić z miejsca na miejsce. Przez patrolowanie wielkich przestrzeni nieba i nie marnowanie czasu na ziemi, jerzyki mogą być w stanie złapać więcej pokarmu owadziego.
Rejestratory pokazują, że niemal nigdy nie dotykają gruntu podczas migracji z Europy do Afryki i z powrotem.
These Birds Fly almost a Year Without Landing
Not Exactly Rocket Science, 27 października 2016
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
