Pochwała ignorancji, czyli wiem, że nie wiem

Nie wiedziała.

Warto zastanowić się nad tym pytaniem. Nie ma chyba faktu o wojnie z narkotykami, który mógłby być bardziej podstawowy. Moja rozmówczyni jednak nie znała odpowiedzi na to pytanie mimo jej żarliwych przekonań moralnych na ten temat. Tak się składa, że poniżej 4% więźniów w więzieniach federalnych i stanowych siedzi za samo posiadanie narkotyków. Gdyby uwolnić ich wszystkich jutro, całkowita liczba ludzi zamkniętych w więzieniach federalnych i stanowych spadłaby z około 1 560 000 do około 1 500 000. Dla porównania: ponad 50% więźniów skazano za przestępstwa z użyciem przemocy – przestępstwa takie jak napad, gwałt i morderstwo. Ta informacja jest łatwo dostępna dla każdego, kto chce ją znaleźć – wystarczy tylko wpisać w Google “national prisoner statistics.”

Jako jeszcze jeden przykład spójrzmy na niedawny powszechny sprzeciw wobec TransPacific Partnership czyli TPP. Negocjacja i ratyfikowanie tej umowy handlowej były celem administracji Obamy. Jest prawdą o TPP, że jest to niesłychanie złożone porozumienie. Nie tylko dotyczy olbrzymiej liczby kwestii handlu międzynarodowego – liczy ponad 5 tysięcy stron – ale pytanie, czy ratyfikowanie TPP będzie sprzyjało dobrobytowi w USA i narodach partnerskich, jest zasadniczo kwestią empiryczną w ekonomii. W niedawnych wyborach jednak zwolennicy Bernie Sandersa i Donalda Trumpa często twierdzili, szczerze, że nigdy nie mogliby zagłosować na kandydata, który popiera TPP.  

Fakt, że niewielu zwolenników Trumpa lub Sandersa zdałoby jutro egzamin z wstępu do ekonomii, choćby od tego miało zależeć ich życie, najwyraźniej nie przeszkadzał im w traktowaniu sprzeciwu wobec TPP jako papierka lakmusowego kwalifikacji kandydata na prezydenta. Podobnie nieważna była niemal uniwersalna zgoda najznamienitszych ekonomistów świata, i liberalnych, i konserwatywnych, że obywatelom USA powodzi się lepiej, przeciętnie, dzięki handlowi. Nie mówiąc już o korzyściach handlu dla biednych. W 1990 r. 37% populacji świata żyła w absolutnej nędzy, tj. za odpowiednik 1,25 dolara lub mniej dziennie. (Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych granica nędzy ustalona jest na ponad 30 dolarów dziennie.) W 2016 r. odsetek populacji świata, która żyje w absolutnej nędzy, po raz pierwszy spadł poniżej 10%. To historyczne osiągnięcie zawdzięcza stosunkowo niewiele datkom charytatywnym od bogatych ludzi i narodów – co nie znaczy, że bogaci ludzie i narody nie powinni udzielać pomocy ubogim, a tylko to, że my, którzy wiemy niewiele o ekonomii, powinniśmy być znacznie bardziej ostrożni ze sprzeciwem wobec wolnego handlu.   

To jest sytuacja, w jakiej znajdujemy się wszyscy: mamy szczere i silne przekonania moralne w sprawach, w których jesteśmy niemal całkowitymi ignorantami. Wiedza o trudnych kwestiach empirycznych stała się tak całkowicie nieistotna dla naszego poczucia uprawnienia do posiadania opinii, że często nawet nie zauważamy własnej, dramatycznej ignorancji. W miejsce faktów, których nie chciało nam się poznać, posuwamy się osłupiająco daleko, by uzasadnić nasze opinie ideologią. Kiedy powiedziałem mojej rozmówczyni o statystykach uwięzień, jej reakcją było kwestionowanie prawdziwości statystyk Departamentu Sprawiedliwości. Kiedy powiedziałem jej, że wiele innych źródeł pokazuje ten sam obraz, wyjaśniła mi, że rzeczywistość jest konstruktem społecznym.

Świat jest tak wielkim i zabałaganionym miejscem, że wszystko, co można zrobić, to skupić się na zrozumieniu małej jego porcji. Można wybaczyć większości z nas naszą ignorancję w kwestiach empirycznych tak skomplikowanych, jak rasowe różnice w systemie penitencjarnym, prawdopodobne skutki danej umowy handlowej, koszty i korzyści podniesienia płacy minimalnej do 15 dolarów i tak dalej. Te kwestie są tak niezmiernie skomplikowane, że myślący ludzie, którzy poświęcają całe życie na ich badanie, nie zawsze dochodzą do konsensusu. Czego jednak nie można wybaczyć, to głoszenia żarliwych opinii o niezmiernym znaczeniu praktycznym, kiedy niemal całkowicie nie znamy faktów. Nie ma znaczenia, jak silnie możemy wierzyć, że faktycznie mamy rację lub że walczymy z mrocznymi siłami zła, kiedy decydujemy się zajmować sprawami, które mogą poważnie wpłynąć na życie innych, ponosimy odpowiednio poważną odpowiedzialność za wypełnienie uciążliwego obowiązku epistemologicznego.

Jeśli nie chce nam się zapoznać z najbardziej podstawowymi faktami, otwarcie spotkać z ludźmi, z którymi się nie zgadzamy, a szczególnie z tymi, którzy myśleli najdłużej i najstaranniej o tych tematach, to nie jesteśmy uprawnieni do opinii. Jak J. S. Mill napisał w O wolności: „Ten, kto zna tylko własną stronę zagadnienia, niewiele o nim wie” Dla większości z nas jedynym dającym się obronić stanowiskiem w większości kwestii jest całkowity agnostycyzm.

Problem polega na tym, że niezbyt tolerujemy agnostycyzm. Polityk, który przyznałby, że nie ma zdania w sprawie TPP, może oczekiwać szyderstwa, mimo że jest równie nierozsądne oczekiwanie, że przeciętny polityk będzie znał trudne kwestie empiryczne dotyczące takiego porozumienia, jak oczekiwać tego można od przeciętnego lekarza lub pielęgniarki. I wszyscy powinniśmy być świadomi możliwości, że większość polityków nie poradziłaby sobie lepiej niż my wszyscy na egzaminie z wprowadzenia do ekonomii. Jeszcze gorsze jest to, że my, zwykli ludzie, spotykamy się z dezaprobatą, kiedy wyrażamy agnostycyzm w sprawach, o których nic nie wiemy. Ta nietolerancja ignorancji zagraża odcięciem zarówno polityków, jak zwykłych ludzi od rzeczywistości, szkodząc naszej najlepszej szansie poprawienia naszego świata – przez wiedzę naukową w połączeniu ze starannym, otwartym myśleniem moralnym.

Nasza nietolerancja ignorancji pokrywa zasłoną ideologii kwestie o wielkim znaczeniu praktycznym, zamieniając te kwestie i życie ludzkie, które od nich zależy, jedynie w okazje do pokazania naszej przynależności grupowej. Abyśmy mieli szansę na rozwiązanie naszych problemów, nie wolno nam potępiać się wzajemnie za otwarte przyznanie się do ignorancji. Ci, którzy mają śmiałość przyznania, że nie mają niczego inteligentnego do powiedzenia na trudny temat, powinni być chwaleni za odmowę rozmywania naszych wspólnych standardów epistemologicznych, nie zaś wyszydzani za odejście od jakiejś linii partyjnej. Parafrazując Woody Allena: najpiękniejszymi słowami nie są „Kocham cię”, ale „Nie wiem”.

In Praise of Ignorance

Quillette, 25 grudnia 2016

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Simon Cullen

Opublikował szereg artykułów na temat psychologii, moralności oraz jakości publicznego dyskursu.