|
|
|
Zapuszczenie“Panie doktorze, pani doktor, jeszcze wczoraj tu tego nie było!” Znacie takie historie? Chory czy chora rozkładają ręce ze zbolałą miną, prezentując owrzodziałe kalafiorki wdzięcznie przyozdabiające łydki, szyje czy poliki. Dziura na pół czoła, której nie sposób już ukryć pod chustką czy kapeluszem? “Od soboty tak urosła, doktórko, no naprawdę, jeszcze niedawno była malutka!” Podkrwawiający guz wielkości i faktury dorodnego selera? “No jakoś tak wyszło, nie było okazji, sam pan, pani wie.” Wszystkie osoby jakoś tam z medycyną związane kojarzą podobne sytuacje. Niemal każda większa zmiana skóry czy błon śluzowych (tych lepiej dostępnych od zewnątrz przynajmniej) lądująca na fanpejdżu patologów przywołuje podobne skojarzenia. Czy słusznie? Niekiedy. A niekiedy nie. Czasami rzeczywiście mamy do czynienia ze zmianami wstrząsająco wręcz “zapuszczonymi”, zaniedbanymi, zlekceważonymi (na oko przynajmniej). I pytania o to jak to możliwe, że ludzie tak długo czekają, powtarzają się regularnie. Jak tak można? Skąd takie zapuszczenie? Jakie przyczyny stoją za zwłoką kosztującą niekiedy przecież bardzo wiele? Cóż, przyczyny będą różne. Zależnie od kraju, zależnie od osoby, zależnie od sytuacji. I nie zawsze bynajmniej będzie stało za nimi bagatelizowanie sprawy.
Nierzadko u podłoża problemu będą leżeć względy finansowe. Linkowałam kiedyś historięczterdziestopięcioletniej pacjentki, która zgłosiła się po pomoc z rosnącym od około roku owrzodziałym guzem podniebienia. Pierwotnie niebolesna zmiana z biegiem czasu zaczęła się coraz bardziej powiększać, dawać dolegliwości bólowe, utrudniać połykanie i mówienie. Tyle że wstępne podejrzenie raka dla niezbyt zamożnej Ugandyjki niosło ze sobą perspektywę kosztownych procedur diagnostycznych i chirurgicznych, na które by sobie pozwolić, najpewniej musiałaby sprzedać dom. Szczęście w nieszczęściu – rzecz okazała się “tylko” kilakiem (gumma), guzem typowym dla kiły trzeciorzędowej. Wystarczyła penicylina. Kobieta uratowała i życie, i dom.
Często w rozmowach o kosztach diagnostyki przywołuję jednak opowieść mniej optymistyczną. Z USA tym razem. Kraju słynącego z kosztów opieki zdrowotnej będących jedną z wiodących przyczyn prywatnych bankructw. Bohatera tej historii przez wiele miesięcy nie było stać na niezbędna diagnostykę, więc z bólami brzucha i zaparciami radził sobie długo domowymi sposobami. Do czasu. Po roku dotarłszy do ściany, do sytuacji, która zmusiła go do wizyty na oddziale ratunkowym, wyasygnował w końcu kwotę niezbędną, by przeprowadzić niezbędne badania (nie, nie wszystkie wcale), całe swoje oszczędności, tylko po to, by dowiedzieć się nie tylko, że cierpi na raka jelita grubego, ale też, że rak zaczął już przerzutować. I że – niezależnie od rokowań – i tak raczej nie będzie go stać na leczenie.
Powiecie, że nie zawsze przecież o pieniądze sprawa się rozbija. Jeśli nie o pieniądze zatem, to o co? Ot, kwestie organizacyjne związane z dostępnością opieki zdrowotnej w danym rejonie chociażby. Placówek medycznych nie ma, placówki medyczne są daleko, placówki są, ale kolejki i czas oczekiwania skutecznie utrudniają czy wręcz uniemożliwiają dostęp do opieki zdrowotnej. Kolejki zapewne zabrzmią wam znajomo, ale na rzecz fizycznej niedostępności przychodni, gabinetów czy szpitali większość zapewne machnie ręką i uzna, że to dotyczy obszarów odległych czy państw rozwijających się. Obciążonych olbrzymimi nierównościami społecznymi i ubóstwem. Albo przynajmniej rozległych i słabo zaludnionych. To nie my, to Australia. To nie my, to Indie. Polski to przecież nie dotyczy. Tymczasem tegoroczny raport NIK wytknął, że w Polsce w wielu gminach wiejskich w ogóle nie ma (a w każdym razie nie było w 2016, z tego roku bowiem dane analizowano) poradni ginekologiczno-położniczych. Dołóżmy do tego fatalnie dziurawą lub nieistniejącą niekiedy – zwłaszcza na obszarach wiejskich właśnie – sieć komunikacji publicznej i już wcale nie musimy szukać niczego w dalekich krajach. Wystarczy się udać do województwa podlaskiego (78,8% gmin bez poradni ginekologiczno-położniczych) albo lubelskiego (w rejonach wiejskich przypada średnio 27,7 tysięcy kobiet na jedną poradnie ginekologiczno-położniczą). A nowotwory ginekologiczne kwitną.
Czasem w kolizji z rzetelną diagnostyką stanie wiara w rozmaite “ukryte terapie”, “terapie alternatywne” zwane przez niektórych altmedami (ot, nasznajbardziej chyba znany polski szarlatanchociażby ma całe rzesze wiernych wyznawców i wyznawczyń), w “domowe sposoby” polecane przez ciocię Irenkę, wujka Zdzisia, ulubionego sąsiada czy – o zgrozo – panią w aptece. Albo lekarza. Mamy wszak także lekarzy i lekarki mniej lub bardziej otwarcie flirtujących z szarlatanerią, bez skrępowania zalecających czy wdrażających najrozmaitsze pozostające w konflikcie z wiedzą medyczną (i Kodeksem Etyki Lekarskiej) praktyki, jak “badanie żywej kropli krwi“, irydologia czy biorezonans, “leczących” nowotwory witaminami, dietami tudzież bawiących się w tzw. totalną biologię czy Germańską NowąMedycynę. Samorząd zawodowy nie robi wiele, by podobnym procederom zaradzić, czegóż więc oczekiwać od zdezorientowanych chorych. Dochodzą do tego wszystkiego powszechnie znane, kochane i powtarzane ad nauseam prawdy – wszyscy w końcu wiemy, że “rak się boi noża”, że “jak się otworzy, to dostanie powietrza i pójdą przerzuty”. No i kto nie słyszał o sąsiadce, która czuła się świetnie, a gdy tylko trafiła do szpitala, to od razu umarła – było nie ruszać, nieprawdaż.
Wreszcie ta wszechobecna BigPharma, która tylko czyha, by wyssać z was cenne siły życiowe i finansowe. Jak już się dorwie do waszego portfela, to nie wypuści, aż zadusi na śmierć. Zresztą ukochany znachor czy ulubiona blogerka tłumaczą przecież, że medycyna niczego nowego od dziesięcioleci nie jest w stanie chorującym na nowotwory zaoferować. A że łeż to przebrzydła? Cóż, niewiedza potrafi zabić. Zresztą nie trzeba zaraz wcale być zaprzysięgłą ziębitką czy ziębitą, poczytywać tajnych raportów o mafii farmaceutycznej i złowrogich białych fartuchach zamiast dobranocki – wystarczy zwykły brak zaufania, wystarczy zmęczenie i niechęć do personelu medycznego, wystarczy, że zraziło się kiedyś w przychodni czy szpitalu – bo lekarz był niesympatyczny, lekarka opryskliwa, pielęgniarka nakrzyczała, a sanitariusz spojrzał krzywo i zaklął szpetnie pod nosem, nikt nie miał czasu, niczego nie wyjaśniono, a apteka skasowała pół emerytury. I jasne, wszystko da się wytłumaczyć – personel szpitala czy przychodni był zmęczony, zniecierpliwiony, kiepsko opłacany, kontrakt się kończył, zabrakło rękawiczek, druczków, tuszu w drukarce i kasy na remont windy, a nasz chory czy chora byli kolejną z kilku dziesiątek czekających w kolejce również zmęczonych i zniecierpliwionych osób i pewnie też dało się to odczuć; wszystko da się racjonalnie wytłumaczyć, ale wrażenia pozostają, a z chorobą nie zawsze radzimy sobie racjonalnie.
O wstydzie zwłaszcza nie wolno zapominać. Wstyd potrafi doprowadzić do niemałych dramatów, szczególnie na polu ginekologii i urologii. U kobiet badania piersi czy profilaktyka raka szyjki macicy całkiem nieźle już się w mediach zadomowiły (jakkolwiek niedobrze, że zapomina się, że rak piersi bynajmniej nie tylko kobiety potrafi zaatakować), gorzej z resztą ginekologicznego towarzystwa. Rak sromu z rzadka tylko mignie w prasie czy sieci, zazwyczaj zresztą przy okazji straszenia “zabójczą chemią” czy “morderczymi tamponami/podpaskami” (sic!), ale na co dzień się o nim nie pamięta. “Te okolice” czy “tam na dole” to wciąż określenia, które można spotkać w całkiem poważnych konwersacjach z całkiem dorosłymi osobami. Że coś rośnie, coś się babrze, coś swędzi, boli, piecze? Może jakąś maść, pani magister? Może tę z reklamy? Tak, tak, pójdę do lekarza. Kiedyś. Że będzie coraz lepiej, bo mamy edukację seksualną? A gdzie niby? Ta szkolna uczy wszak, że ginekolog nie dentysta. Jeszcze gorzej jest z narządami kojarzonymi raczej z panami. Nie bez przyczyny w ramach uświadamiających akcji “movembrowych” czy innych kampanii społeczno edukacyjnych, jak realizowana od 2009 roku “Odważni Wygrywają“, głośno i uporczywie woła się na przykład o istotności samobadania jąder – wcześnie wykryte nowotwory złośliwe tego akurat narządu bardzo dobrze odpowiadają na leczenie. Ale właśnie trzeba je zauważyć i rozpocząć terapię. Guz z powyższej fotografii, z którym dwudziestojednoletni mężczyzna zgłosił się do urologów, rósł sobie nieniepokojony od sześciu lat. Piętnastoletni podówczas chłopak zauważył zmianę, owszem, zauważył też, że się powiększa. Nazbyt wstydził się jednak, by szukać pomocy. Unikał uczestniczenia w zajęciach sportowych, dobierał odzież tak, by w swej obszerności ukrywała coraz to większą mosznę. Udało mu się ukryć swój stan nawet przed rodziną. Ba, udało mu się przemknąć nawet przez – pobieżną zapewne w swych procedurach – komisję wojskową. Wychodzący z lewego jądra guz w momencie badania mierzył 29x20x16cm, ważył prawie 5kg i zdążył dać przerzuty do płuc.
A rak prącia? Ha, nie dość, że wstyd, to jeszcze i narząd istotny. A gdy do względów osobistych dołożyć te kulturowe… Leczenie zaś brzydko pachnie chirurgią i krokami… powiedzmy… ostatecznymi. Jakże to tak? Tak po prostu uciąć? Czasem chorzy wolą zaryzykować i od radykalnego leczenia odstąpić, czasami – w ogóle nie ryzykować diagnozy. A efekty? Ktoś kojarzy termin “autoamputacja“? Tak, oznacza właśnie to, co stanęło wam przed oczyma. Opisywałam kiedyś takie historie na fanpejdżu:
Niektórzy machną ręką – to Indie w końcu, prawda? I co z tego, że Indie. Przypadek z fotografii otwierającej akapit to historia z Grecji, a nie z Indii. Pięćdziesięciosiedmioletniego mężczyznę półtora roku wcześniej przywiodła po pomoc medyczną zmiana skórna napletka. Pobrane do badania wycinki pod mikroskopem okazały się zawierać utkanie raka płaskonabłonkowego (najczęstszy nowotwór złośliwy prącia), zatem choremu zasugerowano częściową penektomię, co z kolei dla pacjenta stanowiło zbyt wielkie poświęcenie. Zrezygnował z dalszych procedur. Wrócił już bez prącia, za to z cuchnącym martwiczym owrzodzeniem penetrującym przez ścianę powłok w głąb miednicy mniejszej. W głębi ziejącej rany można było gołym okiem podziwiać powrózki nasienne i kikut cewki moczowej.
Tak, wstyd JEST ważny.
Niemały plon zbierają w końcu również choroby towarzyszące, zwłaszcza te z zakresu zainteresowań psychiatrii, jak depresja, jak zaburzenia lękowe, jak najróżniejsze inne niejednokrotnie upośledzające chorym zarówno samo postrzeganie sytuacji, jak i utrudniające radzenie sobie z nią. To, jak wspominałam, nie zawsze lekceważenie – cierpiąca osoba nie zawsze jest w stanie nie tylko dotrzeć do przychodni czy szpitala, ale w ogóle wyjść z domu czy skorzystać z telefonu. A przecież dochodzą też różnorakie inne formy niepełnosprawności, także tej fizycznej – chorzy i chore niekoniecznie są w stanie samodzielnie o siebie zadbać, a osoby nimi się opiekujące nie zawsze podołają zadaniu.
Zresztą czy my, osoby pracujące z chorymi, jesteśmy lepsi czy lepsze? Czy staranniej dbamy o swoje zdrowie? Część spośród nas na pewno, ale czy aby taka znowuż znacząca część? Z różną dbałością poddajemy się niezbędnym badaniom, niejednokrotnie lekceważymy nie tylko profilaktykę, ale i diagnozowanie oraz leczenie najróżniejszych dokuczających nam drobiazgów (i nie tylko drobiazgów). Nierzadko za całą diagnostykę starcza nam szybka porada w biegu u kolegi czy koleżanki, bo przecież jakoś to będzie. Niby nie wierzymy w żaden “magiczny” immunitet medyczny, w to, że choroby się nas nie imają – nikt wam oficjalnienie nie rzuci taką herezją, ale czasami zachowujemy się, jak gdyby tak właśnie było. Zresztą porada u znajomych? Bywa jeszcze gorzej – diagnozujemy się i leczymy sami czy same. Co w tym złego? – zapytacie. W końcu jesteśmy lekarzami, lekarkami, mamy odpowiednie kwalifikacje, mamy wiedzę i doświadczenie. Tyle że to nie wystarczy. Brak nam dystansu, brak nam chłodnego, trzeźwego spojrzenia, takiego z zewnątrz. Oszukujemy tak siebie, jak i zajmujących się nami kolegów i koleżanki po fachu. Oczywiście, nie zawsze, niekoniecznie też przecież świadomie i celowo. Któż jednak w końcu patrzy na siebie obiektywnie i kto nie ma tendencji do samooszukiwania się? A konsekwencje bywają tragiczne. Lekarzu, lekarko, nie leczcie się sami. W powiedzeniu Medice, cura te ipsum nie o to idzie.
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić również na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)
Denying the Obvious: Four Extreme Cases of Neglected Tumors. LM Block, YM Jee, MK Baskaya, ML Bentz, SO Poore; Plastic and reconstructive surgery. Global open 2015;3(11):e571 Neglected Basal cell carcinomas in the 21st century. E Varga, I Korom, Z Raskó, E Kis, J Varga, J Oláh, L Kemény; Journal of Skin Cancer 2010;2011:392151 Giant Orbital Melanoma in a Heroin Abuser. A Furdova, P Babal; Giant Orbital Melanoma in a Heroin Abuser. Case Reports in Ophthalmology 2017;8(1):288-293 The largest and neglected giant phyllodes tumor of the breast—A case report and literature review. S Islam, J Shah, P Harnarayan, V Naraynsingh; International Journal of Surgery Case Reports 2016;26:96-100 Neglected Papillary Thyroid Carcinoma Seven Years after Initial Diagnosis. ED Spartalis, T Karatzas, P Charalampoudis, C Vergadis, D Dimitroulis; Case reports in oncological medicine2013;2013:148973 Mushroom‐Like Giant Basal Cell Carcinoma on the Nasal Tip. JY Wang, HL Cao, Liu LF, JL Yan; Dermatologic Surgery 2014;40(3):343-5 Auto-amputation of penis due to carcinoma: still a threat in the era of modern medicine: report of two cases. B Ghosh, R Manikandan, LM Dorairajan, S Kumar; Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology 2013;79(2):224-6 Penis auto-amputation and chasm of the lower abdominal wall due to advanced penile carcinoma: a case report. D Baltogiannis, K Zotos, S Tsambalas, D Giannakis, N Sofikitis; Journal of Medical Case Reports 2011;5:574 Nail involvement in psoriatic arthritis. P Sobolewski, I Walecka, K Dopytalska; Reumatologia2017;55(3):131-135 How does stigma affect people with psoriasis? P Łakuta, K Marcinkiewicz, B Bergler-Czop, L Brzezińska-Wcisło; Postepy dermatologii i alergologii 2017; 34(1):36-41 Psychological Aspects of a Patient with Neglected Skin Tumor of the Scalp. C Pavan, F Bassetto, V Vindigni; Plastic and reconstructive surgery. Global open 2017;5(6):e1395 Paulina Łopatniuk Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1475 artykuły. |
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|
