Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 13:17

« Poprzedni Następny »


Długi cień anglosfery


Matt Ridley 2014-01-05


Zaledwie pięć lat temu ekonomia “anglosaksońska” była zdyskredytowana. Przyszłością miał być kapitalizm kontynentalny lub chiński, centralnie sterowany i silnie regulowany. Niemniej właśnie Centre for Economics and Business Research, oznajmił w zeszłym tygodniu, że Wielka Brytania jest na drodze do pozostania szóstą lub siódmą największą gospodarką świata do roku 2028, kiedy to będzie gotowa wysunąć się przed Niemcy, głównie z przyczyn demograficznych. Trzy inne gospodarki wśród największych dziesięciu to będą jej byłe kolonie: USA, Indie i Kanada. Trzy inne gospodarki wśród największych dziesięciu to będą jej byłe kolonie: USA, Indie i Kanada.

Także dzisiaj spośród dziesięciu krajów IMF, znajdujących się na szczycie pod względem dochodu na głowę ludności, cztery są częścią anglosaksońskiej diaspory – Stany Zjednoczone, Kanada, Australia i Singapore (Hong Kong także byłby tam, gdyby był oddzielnym krajem). Poza Szwajcarią wszystkie pozostałe to małe miasta-państwa lub kraje oparte na petro-dolarze: San Marino, Brunei, Katar, Luksemburg, Norwegia. Wygląda na to, że jeszcze żyjemy.

Rankingi znaczą oczywiście niewiele, a przewidywania jeszcze mniej. Niemniej jest coś szczególnego w modelu kierowania państwem w „anglosferze”. Niedawna książka Daniela Hannana MEP — How we Invented Freedom and Why it Matters — mogła zostać tak zatytułowana, żeby zdenerwować cudzoziemców, ale zawiera intrygującą, myśl: najlepiej działają systemy z informacją płynącą  „z dołu do góry”.

Jak wskazuje Hannan, podczas gdy my podkreślamy różnice między Wielką Brytanią a Ameryką, cudzoziemcy zazwyczaj dostrzegają podobieństwa. Tajemniczy składnik anglosfery nie ma oczywiście charakteru rasowego. Możemy pochować wiktoriański pogląd, że jest coś wyjątkowego lub mocnego w bladoskórym ludzie mającym w większości celtyckie DNA, i używającym głównie saksońskich słów oraz wychowanym w większości w protestanckiej wierze.

Nie było to również nieuniknione, w sensie wigowskiego mitu historycznego. Nie było to jakieś przeznaczenie, ale seria na wpół szczęśliwych przypadków, która dała szansę ludziom mówiącym po angielsku – włącznie z oddzieleniem kanałem morskim przed najeźdźcami, jurnym królem, przejęciem handlu przez Holendrów, przybrzeżnymi pokładami węgla, błyskotliwym dyrektorem ceł z Kirkcaldy (Adam Smith M.K.) i buntem podatkowym w dobrze wybranym momencie.

Tajemnica kryje się w instytucjach.  Zdaniem Hannana obyczaj „wolności pod prawem” wykazał, że jest sprawny w tworzeniu zamożności wszędzie, gdzie się przyjął, niezależnie od koloru skóry ludzi, którzy go przejęli – nawet jeśli czasami częściej był łamany niż honorowany. Było osobliwością Brytyjczyków od bardzo wczesnych dziejów, że wpadli w zwyczaj rozpraszania zarówno własności, jak władzy i nigdy nie zagubili tego zwyczaju, nawet za czasów silnych władców normandzkich lub Tudorów.

Monarchia była, przynajmniej częściowo, z wyboru, prawo zwyczajowe podlegało ewolucji i kształtowały je częściej precedensy prawne, niż zasady, własność była przynajmniej częściowo święta, prasa była dość wolna, parlament w końcu stał się suwerenny. Rząd podlegał prawu zamiast odwrotnie. Już w Średniowieczu w Brytanii te cechy były w niezwykłym stopniu wyraźne.

Prawo zwyczajowe odgrywa centralną rolę w argumentacji Hannana – to, co nazywa: “tym pięknym, nietypowym systemem, który należy do ludu, nie zaś do państwa”. Posiadanie rządu podporządkowanego prawu, zamiast by rząd narzucał prawo, doprowadziło do bezpieczeństwa własności i kontraktu, co okazało się szczególnie pomocne, kiedy pojawił się wolny rynek i przechylił szalę motywacji od rabunku do produkcji. Korzenie tych instytucji idą bardzo głęboko w czasy saksońskie, ale wiele kluczowych cech zaczęło tworzyć system w okresie między 1688 i 1787 r.

Mimo wszystkich odchyleń w kierunku hierarchicznej struktury i imperializmu, anglosfera zawsze  ograniczała swoich władców tradycją przekazu informacji „z dołu do góry”. Było to wspólne dla angielskiej wojny domowej i dla wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych – dwa epizody z tej samej kategorii sporów z zaskakującymi podobieństwami filozoficznymi i religijnymi. Hannan pokazuje wyraźnie, jak bardzo Okrągłe Głowy i zbuntowani koloniści nawiązywali do Magna Charta i tego, co uważali za przyrodzone prawo do wolności.

Brytyjska wersja reformacji protestanckiej przyjęła odrzucenie władzy przekazującej informację wyłącznie  “z góry do dołu”, ale odrzuciła jej normalny, kalwinistyczny substytut w postaci przeznaczenia. Protestantyzm splótł się tu z wolnością w silnie działającej mieszance znanej jako Whiggery. Ponadto uczeni sądzą teraz, że reformacja brytyjska zawdzięcza równie wiele lub nawet więcej starym ideom lollardów, jak nowym ideom Lutra.

Połączenie wolnego handlu i jakiejś możliwości obrony przeciwko arbitralnemu prawu zdarzało się także gdzie indziej. Fenicja, starożytne Ateny, Indie Aśoki, Chiny Songa, Arabia Abbasydów, Włochy Renesansu, XVII-wieczna Holandia – wszyscy próbowali tego, przynajmniej częściowo, ze zdumiewającymi wynikami dla ich zamożności. Ale wszystkie te eksperymenty spaliły na panewce z powodu jakiejś kombinacji różnych czynników:  inwazji, przesądu lub biurokracji. Przez większość czasu i w większości świata panowało to, co Hannan nazywa zwyczajem Ming-Moguł-Osmana – oczekiwanie, że prawo przyjdzie z góry, z ujednoliceniem, centralizacją, wysokimi podatkami i kontrolą państwa.

Oczywistym pytaniem jest więc, czy anglosaski eksperyment z wolnością pod prawem może przetrwać do roku 2028, jak implicite zakłada raport CEBR. Hannan jest daleki od optymizmu. Widzi UE nieustannie podważającą prawo zwyczajowe, narzucającą reguły i podatki uchwalone przez mianowanych, nie zaś wybranych komisarzy, wznoszącą bariery handlowe wobec reszty świata i zakładającą, że niewiele jest miejsca między tym co jest  regulowane, a co obowiązkowe.

Skradająca się centralizacja dotyka inne części anglosfery, ale Hannan zauważa, że Ameryka, Kanada, Australia, Nowa Zelandia i Indie zajęte są negocjowaniem coraz głębszych porozumień o wolnym handlu między sobą. Wielka Brytania, jako członek UE, nie może podpisywać niezależnych porozumień handlowych. Wyobraźcie sobie, co byłoby, gdyby mogła – gdybyśmy odzyskali możliwość reprezentowania siebie w negocjacjach międzynarodowych i kierowali się na większy dostęp do olbrzymich rynków azjatyckich, zamiast do ciasnych i zmniejszających się rynków europejskich. Wyobraźcie sobie, co byłoby, gdybyśmy mogli podejmować własne decyzje o innowacjach – na przykład o genetycznie modyfikowanych roślinach. Samo to nie zabezpieczyłoby naszej pozycji w rankingu za 2030 rok, ale z pewnością pomogłoby.

Pierwsza publikacja w "Times" z 30 grudnia 2013

Oryginał: The Anglosphere’s long shadow

The Rational Optimist, 2 stycznia 2014

Tłumaczenie M.K.

__________

Matt Ridley

Brytyjski pisarz popularnonaukowy, sympatyk filozofii libertariańskiej. Współzałożyciel i b. prezes International Centre for Life, "parku naukowego w Newcastle. Zrobił doktorat z zoologii (Uniwersytet Oksfordzki). Przez wiele lat był korespondentem naukowym w "The Economist". Autor książek: The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature (1994; pol. wyd. Czerwona królowa, 2001, tłum. J.J. Bujarski, A. Milos), The Origins Of Virtue (1997, wyd. pol. O pochodzeniu cnoty, 2000, tłum. M. Koraszewska), Genome (1999; wyd. pol. Genom, 2001, tłum. M. Koraszewska), Nature Via Nurture: Genes, Experience, and What Makes us Human (także jako: The Agile Gene: How Nature Turns on Nurture, 2003), Rational Optimist 2010.

 

 


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1469 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Jak małpy człekokształtne (włącznie z ludźmi) straciły swoje ogony   Coyne   2024-03-26
Ale najpierw kawa   Tonhasca Júnior   2024-03-21
Ideolodzy: dlaczego nauczanie genetyki musi mieć charakter społeczno-polityczny   Coyne   2024-03-19
Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09
Po co badać przestrzeń kosmiczną?   Jacoby   2023-01-04

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk