|
Triasowy mięsak, czyli praprzodkowie żółwi też chorowali na nowotwory
Paulina Łopatniuk
| 2019-02-16
|
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Nobu Tamura, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Dwieście czterdzieści milionów lat to szmat czasu. Być może pamiętacie jeszcze ze szkoły taki termin jak “trias”. To najstarszy z okresów ery mezozoicznej (pamiętacie? kreda, jura, trias?) – OK, wiem, to wcale nie brzmi przyjaźniej. Hmmm. Może więc inaczej. Nieco ponad ćwierć miliarda lat temu, po wielkim wymieraniu permskim, po tym jak wymarła lwia część wcześniejszej fauny morskiej (w tym trylobity, trylobity na pewno kojarzycie), po tym jak wyginęło wiele gatunków wczesnych kręgowców lądowych i olbrzymie bogactwo ówczesnych owadów (mówi się o tym czasie jako o jedynym w dotychczasowej historii wielkim wymieraniu owadów), zaczęły stopniowo wyłaniać się nowe grupy zwierząt i rozkwitać grupy wcześniej mniej “aktywne”. Między innymi rozwinęła się grupa, pośród której wyróżnia się przodków dzisiejszych żółwi.
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Smokeybjb, Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Dziwne to były – z naszego punku widzenia – gadziny. Pozbawione “skorup” nijak jeszcze swoich potomków i potomkiń na pierwszy rzut oka nie przypominały, bardziej zapewne kojarząc się z czymś na kształt nieco pokracznej jaszczurki. Jeszcze jakąś dekadę temu za najstarsze “prażółwie” uważano rodzaj Odontochelys (znalezisko z 2008 roku, pochodzące sprzed 220 milionów lat), z czasem obraz żółwiej ewolucji uzupełnił nieco wcześniejszy, sięgający jeszcze permu Eunotosaurus africanus.
Pozostałości “prażółwia” z rodzaju Odontochelys; pekińskie muzeum historii naturalnej; Ghedoghedo, Wikipedia; CC BY-SA 4.0
Pozbawione “skorup”, napisałam, jednak to pewne uproszczenie. Otóż były to już zwierzęta z zaczątkami pancerza. Wiecie jak wygląda pancerz żółwia? Grzbietowa jego część, karapaks, powstaje z przekształconych w kostne płyty żeber i wyrostków ościstych kręgów, plastron, czyli dolną, brzuszną część pancerza, stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Jak się pewnie domyślacie, kluczowa jest tu ewolucyjna kolejność wykształcania się tych części, nie był to bowiem najprawdopodobniej proces jednoczasowy. U najstarszych krewnych dzisiejszych żółwi karapaksu jeszcze nie dojrzymy (choć możemy już zaobserwować nieco poszerzone żebra na przykład), można za to doszukiwać się wczesnego plastronu, tu zresztą możecie obejrzeć animację dotyczącą żółwiej ewolucji, bo też bynajmniej nie temu chcę poświęcić całą notkę (to fascynujące zagadnienie, ale jednak nie do końca moja dziedzina, stąd też ryzyko niedociągnięć i błędów, których wolałabym uniknąć). Kolejne etapy rozwoju żółwich przodków wspominam po to tylko, by dojść do Pappochelys rosinae, przedstawiciela tej pokracznej częściowo jedynie opancerzonej hałastry, który dostarczył nam tytułowego znaleziska. Prasa trąbi w końcu o żółwiu, a zwierzątko mało wszak dzisiejszego żółwia przypomina. Po co macie się dziwić.
Rekonstrukcja Pappochelys rosinae; Rainer Schoch, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Rodzaj Pappochelys to kolejne jaszczurkowate z wyglądu stworzenie z częściowo opancerzonym (choć jeszcze nie pełnym plastronem) brzuchem i spłaszczonymi płytkowato żebrami. Starsze niż zębaty (współczesne żółwie uzębione zasadniczo nie są) Odontochelys, choć ustępujące wiekiem eunotozaurowi. I ten oto gad sprzed dwustu czterdziestu milionów lat, jak się okazuje, chorował. Wiemy, że starożytne gady chorowały. W zeszłym roku opisywałam wszak pozostałości gruźlicy u morskiego gada zaliczanego do jaszczuropłetwych starszego o kilka milionów lat od naszego żółwiego krewniaka. Wiemy też (wbrew altmedowym zapewnieniom czyniącym z nowotworów chorobę współczesną i ściśle związaną z człowiekiem), że zdarzało im się chorować na nowotwory, zarówno łagodne, jak i złośliwe, choć, siłą rzeczy, dysponujemy dość ograniczonym materiałem badawczym skupiającym się na guzach kostnych. Nic nowego zatem, a jednak wcale nie błahostka. Ten konkretny przypadek jest dużo starszy niż większość (choć nie wszystkie) dotąd obserwowanych prehistorycznych nowotworów złośliwych, jest też najstarszym przypadkiem obserwowanym u zwierzęcia zaliczanego do owodniowców (ten pojedynczy wcześniejszy przypadek opisano u płaza, płazy zaś nie wytwarzają błon płodowych), choć to już może nieco mniej istotny i na pewno mniej spektakularny rekord. I nie, powiedzmy to sobie od razu, bo to błąd w mediach powszechny. To nie rak. Raki to rzeczywiście nowotwory złośliwe (wyłącznie – jeśli zmiana jest łagodna, nie jest rakiem), ale pochodzenia nabłonkowego. Nie ma czegoś takiego, jak rak kości – jeśli rak się w kościach pojawia, to jako przerzut. A tu mamy do czynienia z nowotworem kostnym właśnie i to nowotworem kostnym, który już się na patologach pojawiał, również zresztą w kontekście historycznym, choć duuuuużo świeższym, bo osiemnastowiecznym – to jakby wczoraj w końcu w porównaniu z obecnym okazem. Jak zatem nazwiemy nowotwór złośliwy rozwijający się w kościach? Różnie, bo też i jest takich guzów więcej, zazwyczaj jednak będzie to – pomińmy nowotwory hematologiczne, czyli np. szpiczaka mnogiego – jakaś odmiana mięsaka (tak – z grubsza i w pewnym uproszczeniu – nazywamy nowotwory złośliwe rozwijające się z różnych odmian tkanki łącznej, poza krwią). Najprawdopodobniej kostniakomięsak zwany też mięsakiem kościopochodnym, osteosarcoma.
Osteosarcoma nie jest oczywiście zmianą spotykaną wyłącznie historycznie. To najczęstszy nowotwór złośliwy wywodzący się bezpośrednio z tkanki kostnej. Nie ogranicza się wcale do H. sapiens, ale to dla was nie nowina – guz co jakiś czas pojawia się pośród codziennych fotografii na fanpejdżu patologów i niekiedy są to zdjęcia innych dotkniętych nim kręgowców – parę tygodni temu na przykład gościł tam psi kostniakomięsak, w literaturze zaś bez większych trudności można wyszukać przykłady tej odmiany mięsaka notowanej nie tylko u ssaków, ale też u ptaków, gadów czy ryb, a podręczniki weterynaryjne wspominają także o płazich przypadkach.
U ludzi mięsaki kościopochodne szczególnie chętnie występują w młodości – mówi się przede wszystkim o grupie wiekowej 10-25 lat, u młodszych dzieci prym wiodą inne nowotwory, ryzyko zaś ponownie zaczyna rosnąć po czterdziestce (grubo po czterdziestce zresztą – mówi się o przełomie szóstej i siódmej dekady życia jako o kolejnym szczycie popularności), tu już często wiążąc się z pewnymi czynnikami ryzyka, m.in. z opisaną już w dziewiętnastym wieku chorobą Pageta,
z dysplazją włóknistą kości czy innymi schorzeniami, z ekspozycją na promieniowanie lub pewne związki chemiczne, z ciałami obcymi (literatura wspomina niekiedy o możliwości rozwoju guza w miejscu implantów ortopedycznych) wreszcie. Zasadniczo jednak większość przypadków tego akurat nowotworu nie wymaga szczególnych chorób czy wcześniejszych zmian i okoliczności mimo iż znamy pewne czynniki genetyczne mogące sprzyjać jego powstawaniu. Najczęściej kostniakomięsak w swej typowej postaci u ludzi młodych zajmuje okolice przynasadowe kości długich (zwłaszcza kości udowej i piszczelowej w okolicy kolana), w mniejszym stopniu i raczej u starszych atakując kości płaskie (te w obrębie czaszki, łopatkę, miednicę). Rośnie sobie, zaczynając zazwyczaj od środka, od okolicy kanału szpikowego, stopniowo naciekając i niszcząc warstwę korową kości, unosząc i przerywając okostną (co manifestuje się charakterystycznym radiologicznie obrazem tzw. trójkąta Codmana) i w końcu zajmując okoliczne tkanki miękkie i przerzutując. Przyjmuje różne postacie zależnie od stopnia w jakim komórki guza produkują poszczególne składowe tkanki kostnej i chrzęstnej, jedną z najbardziej znanych i kojarzonych – bo też i efektownych wizualnie – form będą jednak guzy wytwarzające nawarstwiające się skupiska kostnych igieł (możecie się też w opisach zetknąć ze “spikulami”). Rzecz już na pierwszy rzut oka wydaje się bolesna i jest to intuicja słuszna. Za podstawowy objaw kostniakomięsaka uchodzą – nie w tej tylko bynajmniej postaci – stopniowo narastające dolegliwości bólowe, silniejsze podobno w nocy, oraz towarzyszące zmianie obrzęki zajętej okolicy.
Nie ma powodów, by podejrzewać, że dolegliwości bólowe będą znacząco mniejsze u innych niż człowiek kręgowców, w końcu nawet u ryb czucie bólu jest przyzwoicie udokumentowane, stąd wypada zapewne współczuć wspomnianemu prehistorycznemu żółwiemu krewniakowi. Kostniakomięsak zaatakował w jego przypadku – dość tradycyjnie, po ludzkich i psich guzach wnioskując – kość udową. Igiełkowaty wzrost (choć mniej ewidentny niż na fotografiach wyżej, czas nie był dla naszego guza aż tak łaskawy) i typowy, idący od kanału sposób zajęcia kości ułatwił ekipie badawczej diagnozę, zmniejszając ewentualne wątpliwości. W przypadku guzów kości – nawet tych zupełnie współczesnych – ocena radiologiczna to integralna część rozpoznania – preparaty w ogóle nie powinny na patologię trafiać bez kompletu danych (w tym zdjęć) radiologicznych. Niby drobiazg, jednak znalezisko ciekawe. Pamiętajcie – gdy ktoś zacznie wam opowiadać, jak to nowotwory złośliwe to wytwór współczesnej cywilizacji, nie musicie się ograniczać do odparowania jej czy jemu przypadkami sprzed tysiącleci, macie pod ręką też takie sprzed setek milionów lat.
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana) Literatura:
Triassic Cancer—Osteosarcoma in a 240-Million-Year-Old Stem-Turtle. Y Haridy, F Witzmann, P Asbach, RR Schoch, N Fröbisch, BM Rothschild; JAMA Oncology 2019; published online February 7, 2019 Transitional fossils and the origin of turtles. TR Lyson, GS Bever, B-AS Bhullar, WG Joyce, JA Gauthier; Biology Letters 2010;6(6):830-3 Evolutionary Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, GS Bever, TM Scheyer, AY Hsiang, JA Gauthier; Current Biology 2013;23:1113-19 Fossorial Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, BS Rubidge, TM Scheyer, K de Queiroz, ER Schachner, RM Smith, J Botha-Brink, GS Bever; Current Biology 2016;26(14):1887-94 Osteology of the Middle Triassic stem-turtle Pappochelys rosinae and the early evolution of the turtle skeleton. RR Schoch, H-D Sues; Journal of Systematic Palaeontology 2018;16(11):927-965 Kostniakomięsak u psów. R Sapierzyński; Życie Weterynaryjne 2017;92(8):562-71
Paulina ŁopatniukLekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1479 artykuły.
|
|
|
|
|
|
„Grubogłowi przedsiębiorcy pogrzebowi w noc żywych trupów” |
|
Júnior |
|
2022-05-31 |
„Gryzoń skunksowy”, który żuje trujące rośliny i wypluwa truciznę na swoje futro |
|
Coyne |
|
2020-12-02 |
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja |
|
Williams |
|
2023-09-25 |
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci? |
|
Lewis |
|
2023-09-15 |
„New Yorker” pisze o hoacynie, sugeruje, że koncepcja Darwina drzew ewolucyjnych może być urojeniem |
|
Coyne |
|
2022-07-25 |
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci |
|
Coyne |
|
2023-06-09 |
„Zapylisz mnie!”: nachalni bohaterowie świata roślin |
|
Júnior |
|
2022-06-11 |
“Czarne tygrysy” w małym indyjskim rezerwacie sugerują losowy dryf genetyczny |
|
Coyne |
|
2021-10-26 |
“Daily Beast” wypacza epigenetykę oszukańczymi twierdzeniami, że dzieci mogą “odziedziczyć wspomnienia Holocaustu” |
|
Coyne |
|
2017-10-05 |
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata |
|
Coyne |
|
2023-03-23 |
“Lancet” wychwala tradycyjną wiedzę rdzennych ludów |
|
Coyne |
|
2024-05-10 |
“Odwrócenie specjacji” (fuzja gatunków) u kruków |
|
Coyne |
|
2018-03-16 |
“Partenogenetyczny” rak rozmnaża się bez seksu: czy to jest nowy gatunek? |
|
Coyne |
|
2018-02-17 |
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami |
|
Coyne |
|
2023-02-15 |
“Scientific American” poświęca się polityce, a nie nauce; odmawia publikowania krytycznych analiz swoich fałszywych lub wprowadzających w błąd twierdzeń |
|
Coyne |
|
2022-09-01 |
“Współczesny” Homo sapiens mógł być w Eurazji aż 210 tysięcy lat temu |
|
Coyne |
|
2019-07-17 |
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki |
|
i Jerry Coyne |
|
2023-05-29 |
Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem |
|
Agaba |
|
2021-12-13 |
10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne |
|
Maina |
|
2022-11-17 |
100 milionów lat ozdabiania się śmieciami |
|
Yong |
|
2016-07-05 |
12 podstawowych punktów biologii ewolucyjnej |
|
Cobb |
|
2016-03-02 |
Pseudonauka Masaru Emoto |
|
Novella |
|
2017-12-18 |
Czy „toksyczna kobiecość” jest główną przyczyną bojów o społeczną sprawiedliwość? |
|
Coyne |
|
2021-02-08 |
Paradoksalne cechy genetyki inteligencji |
|
Ridley |
|
2013-12-18 |
“New Scientist”: Darwin jednak miał rację |
|
Coyne |
|
2020-10-01 |
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 1. Genetyczna plastyczność |
|
Coyne |
|
2020-10-03 |
Intelektualna pustka numeru “New Scientist” o ewolucji: 2. Rzekome nieistnienie gatunków |
|
Coyne |
|
2020-10-05 |
Klasyczna historia skorygowana: porosty to grzyby + glony + drożdże (inne grzyby) |
|
Coyne |
|
2016-08-05 |
Homo floresiensis, hominin “hobbit”, w Internecie |
|
Coyne |
|
2016-11-25 |
No pasarán |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-03-04 |
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha? |
|
Barnett |
|
2021-10-13 |
„ Całujące się” koralowce złapane in flagranti |
|
Yong |
|
2016-07-28 |
”Sygnalizowanie cnoty” może nas irytować. Cywilizacja byłaby jednak bez niego niemożliwa |
|
Miller |
|
2019-09-13 |
A jednak chorują na raka |
|
Łopatniuk |
|
2016-02-13 |
Czyste okrucieństwo cięć w pomocy żywnościowej |
|
Lomborg |
|
2017-08-07 |
Dalszy spadek zgonów z powodu raka |
|
Novella |
|
2019-02-04 |
Dlaczego mamy alergie? |
|
Zimmer |
|
2016-01-28 |
Dlaczego sądy nie powinny rozstrzygać o nauce |
|
|
|
2018-12-13 |
Dlaczego większość zasobównie wyczerpuje się |
|
Ridley |
|
2014-05-04 |
Dlaczego zwierzęta są urocze? |
|
Coyne |
|
2014-12-30 |
Dziennik z Mozambiku: Demony w kurzu |
|
Naskręcki |
|
2018-03-30 |
Dziwaczne, wysysające krew czerwie jurajskie |
|
Cobb |
|
2014-06-28 |
Ewolucja, ptaki i kwiaty |
|
Coyne |
|
2014-06-02 |
Gigantyczne “paleonory” wykopane przez wymarłe ssaki |
|
Coyne |
|
2017-06-29 |
Grupy anty-GMO przegrywają sprawę sądową w Nigerii |
|
i Nkechi Isaak |
|
2022-07-30 |
Jak karakara wygrywa z osami |
|
Cobb |
|
2013-12-29 |
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-02-10 |
Kilka lekcji z rosyjskiej rewolucji. Jak kuszący radykalny nihilizm prowadzi do ekstremizmu |
|
Geifman |
|
2021-03-22 |
Komisja Europejska ukrywa naukę o pszczołach |
|
Ridley |
|
2017-05-03 |
Malaria pachnąca cytryną |
|
Zimmer |
|
2015-04-07 |
Małpo ty moja |
|
Koraszewski |
|
2015-04-17 |
Metamorfozy |
|
Júnior |
|
2022-04-09 |
Minęło 40 lat od wydania „Samolubnego genu” – śmiała książka Richarda Dawkinsa ostała się próbie czasu |
|
Ridley |
|
2016-02-17 |
Niezwykły pasikonik szklany |
|
Naskręcki |
|
2014-05-27 |
Nowe badanie wskazuje na jednego oszusta |
|
Coyne |
|
2016-08-18 |
Nowy i dziwaczny rodzaj mimikry: nasiona rośliny naśladują kształt i zapach odchodów zwierzęcych, by ułatwić roznoszenie ich przez żuki gnojowe |
|
Coyne |
|
2015-10-20 |
O porażkach wolności i lęku przed nauką |
|
Dennett |
|
2016-05-20 |
O rzeczywistości rasy i odrazie do rasizmu |
|
i Brian Boutwell |
|
2017-09-04 |
Obniżenie poprzeczki dla tradycyjnej medycyny chińskiej dla ideologii i zysku |
|
|
|
2017-12-29 |
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-02-08 |
Osobisty mikrobiom w cyfrach |
|
Zimmer |
|
2014-08-14 |
Ostrogony nie są naprawdę “żywymi skamieniałościami” |
|
Coyne |
|
2015-07-29 |
Palestyńska intersekcjonalność z nazistami |
|
Frantzman |
|
2017-07-08 |
Pochwała ignorancji, czyli wiem, że nie wiem |
|
Cullen |
|
2017-01-11 |
Przykre niespodzianki, czyli czerniak i siwizna |
|
Łopatniuk |
|
2015-08-01 |
Przypuszczalnie złamana kość |
|
Coyne |
|
2015-06-04 |
Rozum i Wiara IICzyli takie sobie rozmowy o religijnych „prawdach” i problemach z nimi związanych. |
|
Ferus |
|
2015-11-22 |
Ryba z biodrami |
|
Mayer |
|
2016-03-30 |
Siedem narzędzi myślenia |
|
Dennett |
|
2014-11-19 |
Skrzydlaci oszuści i straż obywatelska |
|
Young |
|
2014-01-02 |
Tako rzecze antyszczepionkowa “wojowniczka mama”, Brittney Kara: jeśli szczepionki są tak wspaniałe, to dlaczego nie wspomina ich Biblia? |
|
|
|
2018-04-26 |
Twardy kwiat do zgryzienia |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-02-22 |
Wielkoskrzydłe |
|
Naskręcki |
|
2014-04-02 |
Wierzący nagradzani za życia |
|
Coyne |
|
2014-12-21 |
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce. |
|
King |
|
2023-06-03 |
Wątpliwi pomocnicy |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-04-08 |
Świetna ewolucyjna innowacjaktóra okazała się zgubna |
|
Yong |
|
2015-12-10 |
Dlaczego odmawiamy dostrzegania jaśniejszej strony, choć powinniśmy |
|
Pinker |
|
2018-04-17 |
Krew, znój, łzy i pot |
|
Tonhasca Júnior |
|
2023-01-19 |
Mądrość w pułapce autorytetu |
|
Witkowski |
|
2020-04-18 |
Po prostu nie mogę się doczekać, aby znów wyruszyć w trasę |
|
Tonhasca Júnior |
|
2022-10-27 |
Pochwała jednoznaczności |
|
Witkowski |
|
2019-10-29 |
Z perspektywy naszego kurnika |
|
Witkowski |
|
2020-01-16 |
A co to takie włochate? |
|
Łopatniuk |
|
2016-04-02 |
A genomy ciągle kurczą się… |
|
Zimmer |
|
2016-11-22 |
A teraz dobre wiadomości: Sprawy naprawdę idą w dobrym kierunku |
|
Pinker |
|
2015-11-24 |
A polać wielką wodą… |
|
Cipiur |
|
2019-05-18 |
A.N. Wilson znowu kopie Darwina, tym razem w “Times” |
|
Coyne |
|
2017-09-07 |
Adam i Ewa: dwoje, czy więcej niż dwoje przodków? |
|
Coyne |
|
2017-01-07 |
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji |
|
Agaba |
|
2021-12-02 |
Agroekologia zmienia biednych farmerów w biedniejszych |
|
Muhumuza |
|
2022-06-09 |
AI – asystent lekarza |
|
Novella |
|
2020-12-09 |
AI: gorąca randka z “Sydneyem ” |
|
Gotefridi |
|
2023-03-15 |
Akademicki skandal: troje badaczy umyślnie publikowało fałszywe artykuły o „badaniach żałości”, by pokazać fatalne standardy akademickie w naukach społecznych |
|
Coyne |
|
2018-10-12 |
Akcja afirmatywna w wieloetnicznym narodzie |
|
Hyams |
|
2020-07-17 |
Aktywacja telomerazy mogłaby prowadzić do leczenia samej starości |
|
Ridley |
|
2015-10-27 |
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów |
|
Abutu |
|
2023-08-14 |
Aktywność umysłowa nie zapobiega osłabieniu umysłowej sprawności |
|
Novella |
|
2018-12-15 |
Akupunktura jadu pszczelego: śmiercionośne znachorstwo, które może zabić |
|
|
|
2018-04-23 |
Akupunktura kontra nauka, wersja lingwistyczna |
|
|
|
2017-06-01 |
|
« Poprzednia strona Następna strona » |
| | |