|
Triasowy mięsak, czyli praprzodkowie żółwi też chorowali na nowotwory
Paulina Łopatniuk
| 2019-02-16
|
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Nobu Tamura, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Dwieście czterdzieści milionów lat to szmat czasu. Być może pamiętacie jeszcze ze szkoły taki termin jak “trias”. To najstarszy z okresów ery mezozoicznej (pamiętacie? kreda, jura, trias?) – OK, wiem, to wcale nie brzmi przyjaźniej. Hmmm. Może więc inaczej. Nieco ponad ćwierć miliarda lat temu, po wielkim wymieraniu permskim, po tym jak wymarła lwia część wcześniejszej fauny morskiej (w tym trylobity, trylobity na pewno kojarzycie), po tym jak wyginęło wiele gatunków wczesnych kręgowców lądowych i olbrzymie bogactwo ówczesnych owadów (mówi się o tym czasie jako o jedynym w dotychczasowej historii wielkim wymieraniu owadów), zaczęły stopniowo wyłaniać się nowe grupy zwierząt i rozkwitać grupy wcześniej mniej “aktywne”. Między innymi rozwinęła się grupa, pośród której wyróżnia się przodków dzisiejszych żółwi.
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Smokeybjb, Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Dziwne to były – z naszego punku widzenia – gadziny. Pozbawione “skorup” nijak jeszcze swoich potomków i potomkiń na pierwszy rzut oka nie przypominały, bardziej zapewne kojarząc się z czymś na kształt nieco pokracznej jaszczurki. Jeszcze jakąś dekadę temu za najstarsze “prażółwie” uważano rodzaj Odontochelys (znalezisko z 2008 roku, pochodzące sprzed 220 milionów lat), z czasem obraz żółwiej ewolucji uzupełnił nieco wcześniejszy, sięgający jeszcze permu Eunotosaurus africanus.
Pozostałości “prażółwia” z rodzaju Odontochelys; pekińskie muzeum historii naturalnej; Ghedoghedo, Wikipedia; CC BY-SA 4.0
Pozbawione “skorup”, napisałam, jednak to pewne uproszczenie. Otóż były to już zwierzęta z zaczątkami pancerza. Wiecie jak wygląda pancerz żółwia? Grzbietowa jego część, karapaks, powstaje z przekształconych w kostne płyty żeber i wyrostków ościstych kręgów, plastron, czyli dolną, brzuszną część pancerza, stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Jak się pewnie domyślacie, kluczowa jest tu ewolucyjna kolejność wykształcania się tych części, nie był to bowiem najprawdopodobniej proces jednoczasowy. U najstarszych krewnych dzisiejszych żółwi karapaksu jeszcze nie dojrzymy (choć możemy już zaobserwować nieco poszerzone żebra na przykład), można za to doszukiwać się wczesnego plastronu, tu zresztą możecie obejrzeć animację dotyczącą żółwiej ewolucji, bo też bynajmniej nie temu chcę poświęcić całą notkę (to fascynujące zagadnienie, ale jednak nie do końca moja dziedzina, stąd też ryzyko niedociągnięć i błędów, których wolałabym uniknąć). Kolejne etapy rozwoju żółwich przodków wspominam po to tylko, by dojść do Pappochelys rosinae, przedstawiciela tej pokracznej częściowo jedynie opancerzonej hałastry, który dostarczył nam tytułowego znaleziska. Prasa trąbi w końcu o żółwiu, a zwierzątko mało wszak dzisiejszego żółwia przypomina. Po co macie się dziwić.
Rekonstrukcja Pappochelys rosinae; Rainer Schoch, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Rodzaj Pappochelys to kolejne jaszczurkowate z wyglądu stworzenie z częściowo opancerzonym (choć jeszcze nie pełnym plastronem) brzuchem i spłaszczonymi płytkowato żebrami. Starsze niż zębaty (współczesne żółwie uzębione zasadniczo nie są) Odontochelys, choć ustępujące wiekiem eunotozaurowi. I ten oto gad sprzed dwustu czterdziestu milionów lat, jak się okazuje, chorował. Wiemy, że starożytne gady chorowały. W zeszłym roku opisywałam wszak pozostałości gruźlicy u morskiego gada zaliczanego do jaszczuropłetwych starszego o kilka milionów lat od naszego żółwiego krewniaka. Wiemy też (wbrew altmedowym zapewnieniom czyniącym z nowotworów chorobę współczesną i ściśle związaną z człowiekiem), że zdarzało im się chorować na nowotwory, zarówno łagodne, jak i złośliwe, choć, siłą rzeczy, dysponujemy dość ograniczonym materiałem badawczym skupiającym się na guzach kostnych. Nic nowego zatem, a jednak wcale nie błahostka. Ten konkretny przypadek jest dużo starszy niż większość (choć nie wszystkie) dotąd obserwowanych prehistorycznych nowotworów złośliwych, jest też najstarszym przypadkiem obserwowanym u zwierzęcia zaliczanego do owodniowców (ten pojedynczy wcześniejszy przypadek opisano u płaza, płazy zaś nie wytwarzają błon płodowych), choć to już może nieco mniej istotny i na pewno mniej spektakularny rekord. I nie, powiedzmy to sobie od razu, bo to błąd w mediach powszechny. To nie rak. Raki to rzeczywiście nowotwory złośliwe (wyłącznie – jeśli zmiana jest łagodna, nie jest rakiem), ale pochodzenia nabłonkowego. Nie ma czegoś takiego, jak rak kości – jeśli rak się w kościach pojawia, to jako przerzut. A tu mamy do czynienia z nowotworem kostnym właśnie i to nowotworem kostnym, który już się na patologach pojawiał, również zresztą w kontekście historycznym, choć duuuuużo świeższym, bo osiemnastowiecznym – to jakby wczoraj w końcu w porównaniu z obecnym okazem. Jak zatem nazwiemy nowotwór złośliwy rozwijający się w kościach? Różnie, bo też i jest takich guzów więcej, zazwyczaj jednak będzie to – pomińmy nowotwory hematologiczne, czyli np. szpiczaka mnogiego – jakaś odmiana mięsaka (tak – z grubsza i w pewnym uproszczeniu – nazywamy nowotwory złośliwe rozwijające się z różnych odmian tkanki łącznej, poza krwią). Najprawdopodobniej kostniakomięsak zwany też mięsakiem kościopochodnym, osteosarcoma.
Osteosarcoma nie jest oczywiście zmianą spotykaną wyłącznie historycznie. To najczęstszy nowotwór złośliwy wywodzący się bezpośrednio z tkanki kostnej. Nie ogranicza się wcale do H. sapiens, ale to dla was nie nowina – guz co jakiś czas pojawia się pośród codziennych fotografii na fanpejdżu patologów i niekiedy są to zdjęcia innych dotkniętych nim kręgowców – parę tygodni temu na przykład gościł tam psi kostniakomięsak, w literaturze zaś bez większych trudności można wyszukać przykłady tej odmiany mięsaka notowanej nie tylko u ssaków, ale też u ptaków, gadów czy ryb, a podręczniki weterynaryjne wspominają także o płazich przypadkach.
U ludzi mięsaki kościopochodne szczególnie chętnie występują w młodości – mówi się przede wszystkim o grupie wiekowej 10-25 lat, u młodszych dzieci prym wiodą inne nowotwory, ryzyko zaś ponownie zaczyna rosnąć po czterdziestce (grubo po czterdziestce zresztą – mówi się o przełomie szóstej i siódmej dekady życia jako o kolejnym szczycie popularności), tu już często wiążąc się z pewnymi czynnikami ryzyka, m.in. z opisaną już w dziewiętnastym wieku chorobą Pageta,
z dysplazją włóknistą kości czy innymi schorzeniami, z ekspozycją na promieniowanie lub pewne związki chemiczne, z ciałami obcymi (literatura wspomina niekiedy o możliwości rozwoju guza w miejscu implantów ortopedycznych) wreszcie. Zasadniczo jednak większość przypadków tego akurat nowotworu nie wymaga szczególnych chorób czy wcześniejszych zmian i okoliczności mimo iż znamy pewne czynniki genetyczne mogące sprzyjać jego powstawaniu. Najczęściej kostniakomięsak w swej typowej postaci u ludzi młodych zajmuje okolice przynasadowe kości długich (zwłaszcza kości udowej i piszczelowej w okolicy kolana), w mniejszym stopniu i raczej u starszych atakując kości płaskie (te w obrębie czaszki, łopatkę, miednicę). Rośnie sobie, zaczynając zazwyczaj od środka, od okolicy kanału szpikowego, stopniowo naciekając i niszcząc warstwę korową kości, unosząc i przerywając okostną (co manifestuje się charakterystycznym radiologicznie obrazem tzw. trójkąta Codmana) i w końcu zajmując okoliczne tkanki miękkie i przerzutując. Przyjmuje różne postacie zależnie od stopnia w jakim komórki guza produkują poszczególne składowe tkanki kostnej i chrzęstnej, jedną z najbardziej znanych i kojarzonych – bo też i efektownych wizualnie – form będą jednak guzy wytwarzające nawarstwiające się skupiska kostnych igieł (możecie się też w opisach zetknąć ze “spikulami”). Rzecz już na pierwszy rzut oka wydaje się bolesna i jest to intuicja słuszna. Za podstawowy objaw kostniakomięsaka uchodzą – nie w tej tylko bynajmniej postaci – stopniowo narastające dolegliwości bólowe, silniejsze podobno w nocy, oraz towarzyszące zmianie obrzęki zajętej okolicy.
Nie ma powodów, by podejrzewać, że dolegliwości bólowe będą znacząco mniejsze u innych niż człowiek kręgowców, w końcu nawet u ryb czucie bólu jest przyzwoicie udokumentowane, stąd wypada zapewne współczuć wspomnianemu prehistorycznemu żółwiemu krewniakowi. Kostniakomięsak zaatakował w jego przypadku – dość tradycyjnie, po ludzkich i psich guzach wnioskując – kość udową. Igiełkowaty wzrost (choć mniej ewidentny niż na fotografiach wyżej, czas nie był dla naszego guza aż tak łaskawy) i typowy, idący od kanału sposób zajęcia kości ułatwił ekipie badawczej diagnozę, zmniejszając ewentualne wątpliwości. W przypadku guzów kości – nawet tych zupełnie współczesnych – ocena radiologiczna to integralna część rozpoznania – preparaty w ogóle nie powinny na patologię trafiać bez kompletu danych (w tym zdjęć) radiologicznych. Niby drobiazg, jednak znalezisko ciekawe. Pamiętajcie – gdy ktoś zacznie wam opowiadać, jak to nowotwory złośliwe to wytwór współczesnej cywilizacji, nie musicie się ograniczać do odparowania jej czy jemu przypadkami sprzed tysiącleci, macie pod ręką też takie sprzed setek milionów lat.
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana) Literatura:
Triassic Cancer—Osteosarcoma in a 240-Million-Year-Old Stem-Turtle. Y Haridy, F Witzmann, P Asbach, RR Schoch, N Fröbisch, BM Rothschild; JAMA Oncology 2019; published online February 7, 2019 Transitional fossils and the origin of turtles. TR Lyson, GS Bever, B-AS Bhullar, WG Joyce, JA Gauthier; Biology Letters 2010;6(6):830-3 Evolutionary Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, GS Bever, TM Scheyer, AY Hsiang, JA Gauthier; Current Biology 2013;23:1113-19 Fossorial Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, BS Rubidge, TM Scheyer, K de Queiroz, ER Schachner, RM Smith, J Botha-Brink, GS Bever; Current Biology 2016;26(14):1887-94 Osteology of the Middle Triassic stem-turtle Pappochelys rosinae and the early evolution of the turtle skeleton. RR Schoch, H-D Sues; Journal of Systematic Palaeontology 2018;16(11):927-965 Kostniakomięsak u psów. R Sapierzyński; Życie Weterynaryjne 2017;92(8):562-71
Paulina ŁopatniukLekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1474 artykuły.
|
|
|
|
|
|
Kameleon przekazuje różne informacje różnymi częściami ciała |
|
Yong |
|
2013-12-14 |
Paradoksalne cechy genetyki inteligencji |
|
Ridley |
|
2013-12-18 |
Wielki skandal z biopaliwami |
|
Lomborg |
|
2013-12-19 |
Przedwczesna wiadomość o śmierci samolubnego genu |
|
Coyne |
|
2013-12-22 |
Czy jest życie na Europie? |
|
Ridley |
|
2013-12-22 |
Nowa data udomowienia kotów: około 5300 lat temu – i to w Chinach |
|
Coyne |
|
2013-12-26 |
Na Zeusa, natura jest przeżarta rują i korupcją |
|
Koraszewski |
|
2013-12-26 |
Proces cywilizacji |
|
Ridley |
|
2013-12-28 |
Jak karakara wygrywa z osami |
|
Cobb |
|
2013-12-29 |
Żebropławy, czyli dziwactwa ewolucji |
|
Coyne |
|
2013-12-30 |
Czy może istnieć sztuka bez artysty? |
|
Wadhawan |
|
2013-12-30 |
Zderzenie mentalności |
|
Koraszewski |
|
2014-01-01 |
Skrzydlaci oszuści i straż obywatelska |
|
Young |
|
2014-01-02 |
Delfiny umyślnie narkotyzują się truciznami rozdymków |
|
Coyne |
|
2014-01-04 |
Długi cień anglosfery |
|
Ridley |
|
2014-01-05 |
Ciemna materia genetyki psychiatrycznej |
|
Zimmer |
|
2014-01-06 |
Co czyni nas ludźmi? |
|
Dawkins |
|
2014-01-07 |
Twoja choroba na szalce |
|
Yong |
|
2014-01-08 |
Czy mamut włochaty potrzebuje adwokata? |
|
Zimmer |
|
2014-01-09 |
Pradawne rośliny kwitnące znalezione w bursztynie |
|
Coyne |
|
2014-01-10 |
Ratując gatunek możesz go niechcący skazać |
|
Yong |
|
2014-01-11 |
Ewolucja ukryta w pełnym świetle |
|
Zimmer |
|
2014-01-13 |
Koniec humanistyki? |
|
Coyne |
|
2014-01-15 |
Jak poruszasz nogą, która kiedyś była płetwą? |
|
Yong |
|
2014-01-16 |
Jak wyszliśmy na ląd, kość za kością |
|
Zimmer |
|
2014-01-19 |
Twoja wewnętrzna mucha |
|
Cobb |
|
2014-01-22 |
Ukwiał żyje w antarktycznym lodzie! |
|
Coyne |
|
2014-01-25 |
Dlaczego poligamia zanika? |
|
Ridley |
|
2014-01-26 |
Wspólne pochodzenie sygnałów płodności |
|
Cobb |
|
2014-01-28 |
Ewolucja i Bóg |
|
Coyne |
|
2014-01-29 |
O delfinach, dużych mózgach i skokach logiki |
|
Yong |
|
2014-01-30 |
Dziennikarski „statek upiorów” Greg Mayer |
|
Mayer |
|
2014-01-31 |
Dlaczego leniwce wypróżniają się na ziemi? |
|
Bruce Lyon |
|
2014-02-02 |
Moda na kopanie nauki |
|
Coyne |
|
2014-02-03 |
Neandertalczycy: bliscy obcy |
|
Zimmer |
|
2014-02-05 |
O pochodzeniu dobra i zła |
|
Coyne |
|
2014-02-05 |
Sposób znajdowania genów choroby |
|
Yong |
|
2014-02-07 |
Czy humaniści boją się nauki? |
|
Coyne |
|
2014-02-07 |
Kiedy zróżnicowały się współczesne ssaki łożyskowe? |
|
Mayer |
|
2014-02-10 |
O przyjaznej samolubności |
|
Koraszewski |
|
2014-02-12 |
Skąd wiesz, że znalazłeś je wszystkie? |
|
Zimmer |
|
2014-02-15 |
Nauka odkrywa nową niewiedzę o przeszłości |
|
Ridley |
|
2014-02-18 |
Żyjące gniazdo? |
|
Zimmer |
|
2014-02-19 |
Planeta tykwy pospolitej |
|
Zimmer |
|
2014-02-21 |
Nowe niezwykłe skamieniałości typu “Łupki z Burgess” |
|
Coyne |
|
2014-02-22 |
Dziennik z Mozambiku: Pardalota |
|
Naskręcki |
|
2014-02-23 |
Wskrzeszona odpowiedź z kredy na “chorobę królów” |
|
Yong |
|
2014-02-26 |
Dziennik z Mozambiku: Sybilla |
|
|
|
2014-03-01 |
Spojrzeć ślepym okiem |
|
Yong |
|
2014-03-02 |
Intelektualne danie dnia The Big Think |
|
Coyne |
|
2014-03-04 |
Przeczołgać się przez mózg i nie zgubić się |
|
Zimmer |
|
2014-03-05 |
Gdzie podziewają się żółwiki podczas zgubionych lat? |
|
Yong |
|
2014-03-10 |
Supergen, który maluje kłamcę |
|
Yong |
|
2014-03-14 |
Idea, którą pora oddać na złom |
|
Koraszewski |
|
2014-03-15 |
Zwycięstwa bez chwały |
|
Ridley |
|
2014-03-17 |
Twarde jak skała |
|
Naskręcki |
|
2014-03-18 |
Pasożyty informacyjne |
|
Zimmer |
|
2014-03-19 |
Seymour Benzer: humor, historia i genetyka |
|
Cobb |
|
2014-03-21 |
Kto to był Per Brinck? |
|
Naskręcki |
|
2014-03-23 |
Potrafimy rozróżnić między przynajmniej bilionem zapachów |
|
Yong |
|
2014-03-25 |
Godzina Ziemi czyli o celebrowaniu ciemności |
|
Lomborg |
|
2014-03-27 |
Słonie słyszą więcej niż ludzie |
|
Yong |
|
2014-03-30 |
Niebo gwiaździste nade mną, małpa włochata we mnie |
|
Koraszewski |
|
2014-03-31 |
Wielkoskrzydłe |
|
Naskręcki |
|
2014-04-02 |
Najstarsze żyjące organizmy |
|
Coyne |
|
2014-04-03 |
Jak zmienić bakterie jelitowe w dziennikarzy |
|
Yong |
|
2014-04-06 |
Eureka! Sprytne wrony to odkryły |
|
Coyne |
|
2014-04-07 |
Sukces upraw GM w Indiach |
|
Lomborg |
|
2014-04-09 |
Wirus, który sterylizuje owady, ale je pobudza |
|
Yong |
|
2014-04-12 |
Przystosować się do zmiany klimatu |
|
Ridley |
|
2014-04-14 |
Jeden oddech, który zmienił planetę |
|
Naskręcki |
|
2014-04-16 |
Najgorsze w karmieniu komarów jest czekanie |
|
Yong |
|
2014-04-17 |
Kłopotliwa podróż w przyszłość |
|
Ridley |
|
2014-04-19 |
Pierwsze spojrzenie na mikroby współczesnych łowców zbieraczy |
|
|
|
2014-04-23 |
Seksizm w nauce o jaskiniowych owadach |
|
Coyne |
|
2014-04-26 |
Musza bakteria zaprasza inne muszki na uczty owocowe |
|
Yong |
|
2014-04-27 |
Zachwycający rabuś, który liczy sto milionów lat |
|
Cobb |
|
2014-04-28 |
Mądrość (małych) tłumów |
|
Zimmer |
|
2014-04-29 |
Tak bada się ewolucję inteligencji u zwierząt |
|
Yong |
|
2014-05-02 |
Fantastyczna mimikra tropikalnego pnącza |
|
Coyne |
|
2014-05-03 |
Dlaczego większość zasobównie wyczerpuje się |
|
Ridley |
|
2014-05-04 |
Pomidory tworzą pestycydy z zapachu swoich sąsiadów |
|
Yong |
|
2014-05-07 |
Potrawy z pasożytów |
|
Zimmer |
|
2014-05-08 |
Technologia jest często matką nauki, a nie odwrotnie |
|
Ridley |
|
2014-05-09 |
Montezuma i jego flirty |
|
Coyne |
|
2014-05-11 |
Insekt dziedziczy mikroby z plemnika taty |
|
Yong |
|
2014-05-12 |
Polowanie na nietoperze |
|
Naskręcki |
|
2014-05-14 |
Zmień swoje geny przez zmianę swojego życia |
|
Coyne |
|
2014-05-15 |
Obrona śmieciowego DNA |
|
Zimmer |
|
2014-05-17 |
Gdzie są badania zwierzęcych wagin? |
|
Yong |
|
2014-05-20 |
Niemal ssaki |
|
Naskręcki |
|
2014-05-21 |
Zobaczyć jak splątane są gałęzie drzewa |
|
Zimmer |
|
2014-05-23 |
Dlaczego ramiona ośmiornicy nie plączą się |
|
Yong |
|
2014-05-24 |
Niezwykły pasikonik szklany |
|
Naskręcki |
|
2014-05-27 |
Wąż zgubiony i ponownie odnaleziony |
|
Mayer |
|
2014-05-28 |
Niespodziewani krewni mamutaków |
|
Yong |
|
2014-05-30 |
Trochę lepszy świat |
|
Ridley |
|
2014-05-31 |
Tam, gdzie są ptaki |
|
Mayer |
|
2014-06-01 |
Ewolucja, ptaki i kwiaty |
|
Coyne |
|
2014-06-02 |
Jestem spełniony |
|
Naskręcki |
|
2014-06-04 |
|
« Poprzednia strona Następna strona » |
| | |