Prawda

Wtorek, 19 marca 2024 - 03:30

« Poprzedni Następny »


Twardy kwiat do zgryzienia

 


Athayde Tonhasca Júnior 2023-02-22

Mieszanka orzechów, niezbędna podczas oglądania meczu w telewizji © Melchoir, Wikimedia Commons.
Mieszanka orzechów, niezbędna podczas oglądania meczu w telewizji © Melchoir, Wikimedia Commons.

Orzechy brazylijskie znajdują się wysoko na liście superżywności, intensywnie reklamowanego, ale wysoce dochodowego rynku. Według niektórych internetowych mędrców orzechy chronią przed stanami zapalnymi, chorobami serca, cukrzycą i rakiem; i nieuchronnie, jeśli chodzi o superżywność, są one naładowane „przeciwutleniaczami, które zwalczają wolne rodniki” – to jest naukowo bezpodstawna ale komercyjnie chwytliwa etykieta. Pomijając szum medialny, orzechy brazylijskie są bardzo pożywne: są bogate w białka, węglowodany, nienasycone lipidy, witaminy i niezbędne minerały, takie jak wapń, magnez, fosfor i potas. Ale ich głównym powodem do sławy jest to, że są jednym z najlepszych źródeł selenu, niezbędnego pierwiastka dla szeregu procesów metabolicznych w naszym ciele. Orzechy te mają swoich przeciwników ze względu na mało prawdopodobne ryzyko zatrucia selenem dla tych, którzy zjadają ich przesadne ilości, oraz niebezpieczeństwo stwarzane przez aflatoksyny (substancje rakotwórcze wytwarzane przez niektóre grzyby), gdy orzechy nie są odpowiednio przechowywane. Zdrowe właściwości orzechów brazylijskich wyraźnie zdobywają popularność, ponieważ rynki europejskie i amerykańskie stale rosną. To dobra wiadomość dla głównych producentów orzechów w Boliwii (głównego światowego eksportera), Brazylii i Peru.

Te orzechy to w rzeczywistości nasiona wyekstrahowane z twardych, przypominających orzechy kokosowe owoców wytwarzanych przez brazylijską orzesznicę wyniosłą (Bertholletia excelsa). Nazwane excelsa (wysoki, wzniosły) przez przyrodników i odkrywców Alexandra von Humboldta i Aimé Bonplanda, jest to jedno z najwyższych drzew w regionie Amazonii. Niektóre okazy osiągają wysokość od 30 do 50 m, z pniami o średnicy od 1 do 2 m – u starszych okazów do 5 m. I mogą żyć długo: datowanie radiowęglowe zidentyfikowało około 800- i 1000-letnie drzewa (Camargo i in., 1994).


Orzechy brazylijskie są zbierane z owoców, które spadły na dno lasu w porze deszczowej. Praca wykonywana przez tubylców i drobnych rolników wiąże się z poważnym ryzykiem: owoce orzecha brazylijskiego o grubej skorupie mają średnicę 10-15 cm i ważą średnio 750 g. Owoc tej wielkości spadający z około 7 m generuje energię kinetyczną wystarczającą do uszkodzenia czaszki i spowodowania poważnych lub śmiertelnych obrażeń (Ideta i in., 2021).


Owoce i nasiona orzecha brazylijskiego w łupinach oraz nasiona gotowe do sprzedaży © PS Sena i Quadell, Wikimedia Commons.



Orzechy brazylijskie są zbierane prawie w całości z dzikich drzew, ponieważ uprawa drzew w dużej mierze nie udawała się. Jednym z powodów niepowodzenia w uprawie orzesznicy wyniosłej są wymagania tego drzewa dotyczące zapylania.


Orzesznica wyniosła rozmnaża się przez zapłodnienie krzyżowe, ale jej kwiat nie jest typową, przyjazną owadom zapylającym strukturą występującą u większości roślin. Ma zwinięte przedłużenie – zwane języczkiem – które tworzy kaptur nad płatkami, ściśniętymi razem jak odwrócony kubek. Języczek i płatki tworzą komorę, która ukrywa pręciki, znamię i nektarniki. Aby uzyskać dostęp do nektaru, owad musi przecisnąć się między języczkiem a ciasno upakowanymi płatkami. Jeśli się powiedzie, gość może wyjść obsypany pyłkiem i przenieść go na inny kwiat.


Kwiatostan orzesznicy wyniosłej © Scott Mori, The New York Botanical Garden, Lecythidaceae – rodzina orzechów brazylijskich:



Kwiaty orzesznicy wyniosłej odwiedza wielu gości, w tym kolibry, ćmy, motyle, chrząszcze i kilka pszczół. Ale dobranie się do nektaru w kwiatach nie jest dla smukłych lub słabych; tylko największe i najsilniejsze pszczoły mogą podnieść języczek, aby dotrzeć do narządów rozrodczych. Wśród członków tego klubu wagi ciężkiej są trzmiele (Bombus spp.), Centris spp., Epicharis spp., pszczoły storczykowate (Eulaema spp.) i pszczoły zadrzechnie (Xylocopa spp.) .


Pszczoła storczykowa 
E. meriana (L) i duża pszczoła zadrzechniowata (X. mexicanorum), dwie spośród silnych pszczół zdolnych do obsługi kwiatu orzesznicy wyniosłej © Insects Unlocked, Wikimedia Commons:



W lasach deszczowych środkowej Amazonii pszczoła storczykowata E. mocsaryi i pszczoła zadrzechnia X. frontalis są szczególnie ważnymi zapylaczami drzew orzesznicy wyniosłej ze względu na obfitość i częstotliwość odwiedzania kwiatów (Cavalcante i in., 2012). Zobacz, jak X. frontalis ciężko pracuje.


Pszczoła storczykowata E. mocsaryi wciska się między języczkiem a ciasno upakowanymi płatkami kwiatu orzesznicy wyniosłej © Cavalcante i in., Wikimedia Commons:



Duże pszczoły, które zapylają orzech brazylijski, mogą latać na duże odległości, co jest ważne dla zachowania różnorodności genetycznej drzew: drzewa zazwyczaj rosną w grupach odizolowanych od siebie w lesie. Te pszczoły są samotnikami lub półspołecznymi i żadna z nich nie została udomowiona; więc ich przetrwanie zależy od naturalnych siedlisk, które dostarczają miejsc lęgowych, pożywienia – jeden rodzaj drzewa nie wystarczy na cały sezon – oraz innych zasobów, takich jak zapachy storczyków, które są zbierane przez samce pszczół storczykowatych.


Inne zwierzęta odgrywają ważną rolę w życiu orzesznicy wyniosłej: gryzonie. Torebka owocowa jest zbyt twarda dla większości zwierząt, które mogłyby być zainteresowane pożywnymi nasionami – ale nie dla agouti (Dasyprocta spp.). Dzięki potężnym zębom mogą przegryźć skorupę i dostać się do nasion. Czasami agouti nie może zjeść wszystkich nasion naraz, więc rozważne zwierzę zabiera je na pewną odległość (do 20 m) i zakopuje jako rezerwę pokarmu na chudsze czasy. Ale tak się składa, że agouti nie ma najlepszej pamięci; często zapomina drogi powrotnej do skrytki z jedzeniem. Lub samo agouti może stać się posiłkiem dla dużego kota, zanim wróci do swoich nasion. Tak czy inaczej, zakopane nasiona kiełkują. To niezamierzone sadzenie przez agouti, paki (Cuniculusspp.) i wiewiórki amazońskie (Sciurus spadiceus) jest jedynym sposobem rozprzestrzeniania się nasion orzesznicy wyniosłej, a zatem ma kluczowe znaczenie dla jej przetrwania. Śledź wyczyny zapominalskiej agouti w lesie.


Aguti złocisty (Dasyprocta leporina) © Alastair Rae, Wikimedia Commons:



Jak można sobie wyobrazić, te wymagane interakcje z pszczołami i gryzoniami nie wróżą dobrze przyszłości brazylijskiej orzesznicy wyniosłej. Ekosystemy Amazonii zostały zniszczone przez nieustanne wylesianie i przekształcanie gruntów pod rolnictwo i pastwiska. Co gorsza dla drzewa, jego drewno jest bardzo cenne (jego wycinka jest nielegalna, ale to nie powstrzymuje nielegalnych drwali). Jedną z konsekwencji zniszczeń jest rosnący niedobór orzechów brazylijskich w Brazylii, co pomaga wyjaśnić, dlaczego Boliwia objęła prowadzenie jako główny eksporter.


Możemy uznać, że nic nie możemy zrobić w sprawie trudnej sytuacji brazylijskiej orzesznicy wyniosłej, ale nie jest to do końca prawda. Można okazać dociekliwość i wymagania w sprawie pochodzenia ładnego mebla z twardego drewna na sprzedaż lub soczystego steku w zamrażarce w restauracji lub supermarkecie (duża część eksportowanej wołowiny z Ameryki Południowej pochodzi z obszarów wylesionych). Albo moglibyśmy zaakceptować życie bez orzechów brazylijskich: w końcu są one dla nas po prostu wygodnym jedzeniem. Ale wyniszczenie tych drzew może być zapowiedzią katastrofy. W latach 80. prorok zagłady Paul Ehrlich i jego żona Anne Ehrlich porównali role gatunków w ekosystemie do nitów w skrzydle samolotu. Producenci samolotów używają więcej nitów niż to konieczne do mocowania skrzydeł, więc wypadnięcie kilku z nich niewiele by zmieniło. Ale jeśli nadal będą wypadać, w pewnym momencie wyleci krytyczny nit i samolot rozbije się. Podobnie, ile gatunków można stracić, zanim ekosystem ulegnie awarii? Nie znamy na to odpowiedzi ani nawet nie wiemy, czy model Ehrlichów jest realistyczny. Ewentualna utrata orzesznicy wyniosłej może być tylko jednym zbędnym nitem wyskakującym z różnorodności biologicznej; albo może być ostrzeżeniem przed złymi rzeczami dla pszczół, agouti, lasu i jego mieszkańców, a na końcu kolejki dla nas, wyrafinowanych przeżuwaczy orzechów brazylijskich.


Brazylijska orzesznica wyniosła jest symbolem Puszczy Amazońskiej. Jej rozmiar utrudnia uchwycenie drzewa w całości na zdjęciu © górny lewy: My Favorite Pet Sitter; lewy dolny róg: zdjęcie zrobione przez mauroguanandi; po prawej: zdjęcie zrobione przez Edsongrandisoli , Wikimedia Commons:



Jeśli orzechy brazylijskie nie są dostępne, możesz zaopatrzyć się w „przeciwutleniające” pożywienie z miski kremowego açaíJagody palmy açaí – euterpy warzywnej - (Euterpe oleracea) od wieków są podstawowym pożywieniem mieszkańców Amazonii, dzięki wysokiej kaloryczności tych owoców. W latach 90. açaí, podawane w postaci mrożonej pulpy lub soku, stało się modnym ulicznym jedzeniem w brazylijskich miastach. W mgnieniu oka purpurowa jagoda opuściła bagniste równiny Amazonii, by podbić świat: dziś açaí na tigela (açaí w misce) jest dostępna w restauracjach i lokalach ze zdrową żywnością w całej Europie, Ameryce i Japonii.


Jagody açaí
 i tradycyjna miska açaí z bananem © CostaPPPR (L) and chahayes, Wikimedia Commons:



Açaí dostarcza szacunkowo 1 miliard USD rocznie dla brazylijskiej gospodarki, a rynek rozwija się w szybkim tempie. Większość jagód zbiera się z palm rosnących dziko, a wszyscy korzystający z ich dobrodziejstw – rolnicy produkujący na własne potrzeby, handlarze, miłośnicy egzotycznej żywności i poborcy podatków – muszą być wdzięczni owadom, które zapylają kwiatostany palmy, głównie bezżądłym pszczołom sępowym.


Pszczoły sępowe Trigona pallens, wnoszące duży wkład w brazylijską gospodarkę © Nemésio i in. 2013:



Jagody açaí i orzechy brazylijskie to tylko dwa z wielu produktów zależnych od zapylania, eksportowanych z Brazylii i wielu innych krajów. Po zsumowaniu wszystkich danych szacuje się, że ponad 50% eksportowanych na świecie produktów rolnych i leśnych zależy od owadów zapylających.


Przetworzone logarytmicznie tony eksportowanych brazylijskich upraw zależnych od zapylania, 2001–2015 © Silva i in., 2021:



Wylesianie, pożary i degradacja siedlisk – w tym rozprzestrzenianie się monokulturowych upraw – zagrażają światowemu handlowi opartemu na zapylanych roślinach, co ma poważniejsze konsekwencje dla krajów rozwijających się. Możemy zbiorowo wzruszać ramionami na to, co wydaje się być problemami innych ludzi, ale musimy pamiętać, że znaczna część witamin i minerałów niezbędnych w naszej diecie pochodzi z żywności zapylonej przez owady, a większość z nich jest importowana. Wiele rodzajów jabłek, gruszek, awokado, owoców cytrusowych (np. pomarańczy, mandarynek, limonek, grejpfrutów), dyniowatych (takich jak melon, cukinia, ogórek, kabaczek), grochu i fasoli korzysta z owadów zapylających lub jest od nich w dużym stopniu zależnych, chociaż niektóre odmiany są samopłodne i nie potrzebują zapylania. Większość warzyw spożywanych w Wielkiej Brytanii nie wymaga zapylania w celu uzyskania plonów, ale wiele z nich może potrzebować zapylaczy do produkcji nasion; wśród nich są kapustowate (brokuły, brukselka, kalafior, kapusta, kale itd.), marchew, koper włoski i pietruszka.


Zapylanie jest ważne dla naszych potrzeb żywieniowych, a także dla niektórych naszych przyjemności w dogadzaniu sobie. Możemy przejść przez życie bez miski açaí lub paczki orzechów brazylijskich, ale będziemy znacznie mniej szczęśliwi bez kawy lub kakao (a więc bez czekolady), które potrzebują zapylaczy dla odpowiednio dużych i wysokiej jakości plonów. Domowe przyjęcia są bardziej satysfakcjonujące, gdy są zaopatrzone w migdały i orzechy nerkowca, z których żadne nie byłoby dostępne bez owadów zapylających. Gdyby nie pszczoły, nie byłoby na stole obiadowym sosu Worcestershire, przynajmniej w obecnej wersji. Przyprawa zawiera ekstrakt z tamaryndowca, a drzewo tamaryndowca potrzebuje pszczół do zapylania. Lista przykładów może być dość długa.


Pandemia Covid wyostrzyła naszą uwagę na bezpieczeństwo żywnościowe, więc być może zapylanie, które jest ważne dla naszej diety, zdrowia, dobrego samopoczucia i gospodarki, znajdzie się w ostrzejszym świetle. Ale podobnie jak zmiany klimatyczne, zagrożenia dla tej usługi ekologicznej nie jest zamknięte granicami krajów. Wylesianie, zanieczyszczenie, pożary i utrata różnorodności biologicznej mogą najpierw zaszkodzić odległym miejscom, ale ich skutki będą spadać na nas. Bardziej niż kiedykolwiek nadszedł czas, aby „myśleć globalnie, działać globalnie”.

 

Readers’ wildlife photos

Why Evolution Is True, 14 lutego 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

*Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1466 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09
Po co badać przestrzeń kosmiczną?   Jacoby   2023-01-04
Rdzenni Amerykanie żądają doczesnych resztek pumy z Griffith Park   Coyne   2023-01-03
Świetny artykuł o epigenetyce   Coyne   2022-12-30
Śmiało podążaj tam, gdzie nie dotarł jeszcze żaden owad   Tonhasca Júnior   2022-12-28

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk