Był czas, kiedy albatros ciemnolicy mógł wydawać się doskonałym symbolem zalet małżeństwa. Kiedy przyrodnicy oglądali tereny gniazdowania tego ptaka na Pacyfiku, znajdowali samce i samice związane na całe życie w pary. W każdym sezonie rozrodczym pary ptaków ocierały o siebie głowy i wykonywały inne urocze rytuały godowe. Po skojarzeniu samica składała jajo. Samiec i samica zamieniały się wysiadywaniem jaja co trzy tygodnie. Po wykluciu się pisklęcia wychowywały go razem do końca sezonu. Następnie wylatywały na morze w różnych kierunkach, ale wracały następnego roku, by odnowić partnerstwo. Albatrosy powtarzały to zachowanie przez całe życie – które w ich wypadku mogło trwać przez dziesięciolecia.
Potem jednak naukowcy zorientowali się, że nie patrzyli uważnie na ptaki. Okazało się, że czasami pary albatrosów składały się z dwóch samic. Na hawajskiej wyspie Oahu, na przykład, 31 procent par jest parami tej samej płci.
Lindsay Young, biolog, która od dziesięciu lat prowadzi badania nad albatrosami ciemnolicymi, jeży się, kiedy ludzie próbują użyć jej badań jako broni w debatach kulturowych. “‘Lesbijki’ to ludzkie określenie” – powiedziała dziennikarzowi Jonowi Mooalemowi, który w 2010 r. napisał wspaniały artykuł o parach zwierzęcych tej samej płci dla „New York Times Magazine”. - “To badanie jest o albatrosach. To nie jest badanie o ludziach”.
Przypomniały mi się słowa Young, kiedy czytałem jej raport o tych ptakach w “Proceedings of the Royal Society”. Young i jej kolega, Eric VanderWerf, dokonali analizy zanotowanych przez dziesięć lat danych o wszystkich samicach na Oahu – a było ich 145. Szukali w tych danych ewolucyjnego wyjaśnienia, dlaczego tak wiele tych ptaków łączy się w pary tej samej płci. Odpowiedź, do jakiej doszli, jest zawiła – zależy całkowicie od tego, co to znaczy być albatrosem, nie zaś człowiekiem.
W czasie badań – od 2003 do 2012 r. – Young i VanderWerf obserwowali pary tej samej płci trzymające się razem przez lata. W każdym sezonie rozrodczym samice znajdowały samce, z którymi się kojarzyły, po czy wracały do własnego gniazda, by złożyć jaja. Podobnie jak pary składające się z samca i samicy brały zmiany trzytygodniowe. Ale para albatrosów może wysiedzieć tylko jedno jajo, kiedy więc obie samice składały jaja, jedno z nich zamierało. Wydaje się, że z roku na rok samice zamieniały się tym, która z nich złoży jajo.
Yong i VanderWerf odkryli, że z ewolucyjnego punktu widzenia sprawy wyglądają marnie dla samicy albatrosa, która ma partnerkę zamiast partnera. W najlepszym wypadku składa jajo co drugi rok. To jest połowa tego, na co może mieć nadzieję samica z męskim partnerem. W rzeczywistym świecie jednak, wszystkie ptaki nie osiągają takiej górnej granicy. Po pierwsze, czasami albatrosy pomijają sezon rozrodczy. Po drugie, wiele piskląt albatrosa umiera w pierwszym roku życia.
Ale badania Yong i VanderWerfa pokazują, że parom o tej samej płci wiedzie się gorzej niż parom mieszanym. Przeciętna samica z partnerką ma 80 procent mniej piskląt w danym roku niż samica z partnerem. Przez dziesięć lat badań samica w parze o tej samej płci miała przeciętnie tylko jedno pisklę. Jej odpowiedniczka w parze mieszanej miała przeciętnie 2,14.
Może być wiele powodów, dla których para albatrosów tej samej płci ma mniej potomstwa. Jednym z nich może być to, że samice ponoszą większe ryzyko śmierci. Young i VanderWerf wskazują, że samce wysiadują jaja przez pierwsze trzy tygodnie po złożeniu go przez samicę. W parach tej samej płci samica, która składa jajo, natychmiast zabiera się za wysiadywanie go. Nie może powrócić na morze, by znaleźć żywność i głoduje przez trzy tygodnie, co naraża jej zdrowie na ryzyko.
Badanie Young i VanderWerf jest imponujące, bo obejmuje dziesięć lat, ale jest to tylko ułamek pięćdziesięciu lat, w których albatros ciemnolicy może składać jaja. Różnice, jakie udokumentowali w tym badaniu między parami o tej samej płci i parami mieszanymi, prawdopodobnie powiększają się drastycznie, kiedy patrzy się na całe życie tych ptaków.
Naukowcy odkryli także, że albatrosy nie były całkiem zamknięte w swoich parach. Na początku każdego sezonu rozrodczego kilka samic zamieniało męskiego partnera na partnerkę. Również samice porzucały partnerki dla samców. Te zmiany pokazują, o ile lepiej dają sobie radę pary samca i samicy niż dwóch samic. Kiedy samica zamienia partnerkę na partnera, jej możliwości reprodukcyjne podwajają się.
Uderzające w tych zmianach jest również to, że dalece nie są one losowe. Samice, którym nie udaje się wychować pisklęcia, z trzykrotnie większym prawdopodobieństwem będą w kolejnym roku miały partnerkę niż samice, którym się udało.
Young i VanderWerf odkryli także, że samice z większym prawdopodobieństwem wymieniały partnerkę na partnera niż odwrotnie. Ale działo się to tylko, jeśli miały udany sezon rozrodczy rok wcześniej. Ani jedna samica, której nie udało się rozmnożyć w danym roku, nie zamieniła partnerki na partnera w roku następnym. (Pełna złożoność życia samicy albatrosa jest zmapowana na ilustracji pod tym tekstem).
Young i VanderWerf szkicują wyjaśnienie wszystkich tych różnych wzorów – włącznie z parami tej samej płci. Zaczyna się ono od najważniejszych faktów o albatrosach: dzielą z nami ocean.
Albatrosy ciemnolice szybują nad oceanem w poszukiwaniu ryb. Samce i samice idą w różne strony, by łowić i samce wydają się preferować przynętę wyłożoną przez łodzie rybackie. Śmierć samców może wyjaśnić, dlaczego w niektórych koloniach większość ptaków to samice. Na przykład, w Oahu, gdzie Young i VanderWerf prowadzili badania, 60 procent ptaków to samice.
W tych miejscach po prostu nie starcza samców dla wszystkich. Samica odnosi największy sukces reprodukcyjny, jeśli znajdzie męskiego partnera, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, że go nie znajdzie. Z drugiej strony, jeśli znajdzie samicę na partnerkę, może być w stanie dać życie jednemu pisklęciu na dziesięć lat. Dość to żałosne w porównaniu do samic z męskimi partnerami. Ale bez porównania lepsze niż zero piskląt, jakie będzie miała samica albatrosa bez żadnego partnera.
Ten scenariusz wyjaśnia także zachowanie samców. W wielu gatunkach samce konkurują ze sobą zajadle o szansę skojarzenia się z samicami. Mogą odprawiać wymyślne zaloty, by zdobyć przychylność samicy. Samice mogą wybierać, z którym samcem chcą się kojarzyć. To zachowanie ewoluuje jednak dlatego, że samice inwestują wiele czasu w wychowywanie swoich młodych. U tych gatunków w każdym momencie jest wielu dostępnych samców i stosunkowo mało samic.
Wśród albatrosów ciemnolicych na Oahu sytuacja jest odwrócona. Jest wiele samic i stosunkowo mało samców. Fakt, że samice zamieniają partnerkę na samca tylko po udanym roku, może być spowodowane tym, że to samce wybierają potencjalne partnerki. Obserwują inne albatrosy i wybierają płodne samice. Samce wykorzystują obfitość samic przez usługi dawców plemników. Przez kojarzenie się z parą samic mogą mieć więcej potomstwa, choć wkładają wysiłek w wychowanie tylko jednego pisklęcia.
Dla albatrosów partnerstwo ptaków tej samej płci nie jest genetycznie wdrukowaną adaptacją, wszczepioną w mózgi mniejszości ptaków. Zamiast tego, jest to po prostu część elastycznego zestawu zachowań, między którymi ptaki mogą wybierać, by w najlepszy sposób wykorzystać sytuację, w jakiej się znalazły.
Co to wszystko znaczy dla praw o małżeństwach osób tej samej płci? Odpowiem na to pytanie tylko, jeśli złożysz najpierw jajo wielkości puszki Coca Coli.
