Dla większości ludzi dźwięki wydawane przez słonie są niemal identyczne. Jeśli nie masz naprawdę dużego doświadczenia, trudno ci będzie odróżnić dwa słonie tylko na podstawie ich głosów. Co ciekawe, one z nami nie mają takich problemów.
Jak wykazali Karen McComb i Graeme Shannon z University of Sussex, dzikie słonie afrykańskie umieją rozróżnić głosy ludzi z dwóch grup etnicznych i odpowiednio zareagować. Co więcej umieją rozróżnić głosy mężczyzn i kobiet, jak również dorosłych i chłopców.
Takie umiejętności mają znaczenie, gdyż dla słoni ludzie nie są tacy sami. Nie mają problemów z rolnikami z plemienia Kamba. Lecz bardzo często wchodzą w konflikty z Masajami pasącymi swoje stada bydła, a chodzi o dostęp do wody lub ziemi, gdzie czasami pozostawiają pułapki pełne ostrych dzid.
W 2009 roku Lucy Bates i Richard Byrne z University of St Andrews wykazali, że słonie w kenijskim parku narodowym Amboseli umieją rozróżnić między zapachami ubrań Masajów i Kamba Gdy czuły zapach ubrań Masajów uciekały zazwyczaj w wysoką trawę. Słonie zachowywały się tak samo, kiedy widziały charakterystyczny czerwony kolor ubrań Masajów. Badanie McComb i Shannona było kontynuacją tego typu badań i pokazało, że słonie oceniając zagrożenie mogą polegać na dźwiękach tak samo jak na zapachu.
Zespół zebrał nagrania 20 Masajów oraz 15 członków plemienia Kamba mówiących „Patrz, patrz tam, zbliża się grupa słoni”. Następnie odgrywali nagrane teksty 48 grupom słoni z Amboseli. Słonie oczywiście nie rozumiały znaczenia słów, lecz umiały uchwycić różnice pomiędzy dwoma językami. Gdy słyszały głosy Masajów, było bardziej prawdopodobne że zbiją się w obronną grupę i będą węszyły w powietrzu. Wiedziały, która z grup jest groźniejsza.
Najwyraźniej wiedziały również, które głosy w danej grupie stanowią największe niebezpieczeństwo/zagrożenie: przybierały postawę obronną częściej słysząc mężczyzn masajskich niż kobiety oraz raczej dorosłych niż głosy chłopców. „Nie uważam takiego wyniku za zdumiewający, ponieważ wysokość głosu umożliwia takie rozróżnienie” skomentował Byrne. „Natomiast szczegóły, jakimi różnią się języki Masajów i Kamba, są prawdopodobnie bardziej subtelne”.
Kiedy McComb i Shannon zmienili odczyt nagrania głosów Masajów, tak żeby głosy męskie i żeńskie miały podobną wysokość, słonie nadal umiały je rozróżnić. Musiały rozróżniać pewne właściwości bardziej subtelne niż jedynie wysokość dźwięku.
Nadal nie jest to zadziwiające. Słonie mają bardzo duże mózgi i są nadzwyczaj inteligentne. Mogą komunikować się z wykorzystaniem szerokiego zakresu dźwięków. Żyją bardzo długo więc mogą zdobyć duże życiowe doświadczenie, a ponieważ tworzą ścisłe rodzinne grupy społeczne, więc młode osobniki mogą odnosić korzyści z wiedzy starszych. „Zastanawiające jest jakie wskazówki wykorzystują” mówi McComb. „Mogą rzeczywiście bardzo dobrze rozróżniać dźwięki ludzkiej mowy i rzadko popełniają błędy”.
Słonie zmieniają swoje reakcje w zależności od rodzaju zagrożenia. Główne zagrożenie stanowią dla nich ludzie i lwy. W swoich wcześniejszych badaniach McComb i Shannon wykryli, że słonie odróżniają ryki lwic i lwów. Reagują na ryki tworząc krąg obronny i hałaśliwie próbują zastraszyć źródło dźwięku. (Patrzcie jak reagują poniżej).
Natomiast są znacznie mniej agresywne, gdy słyszą głosy Masajów. „Podchodzenie do ludzi z włóczniami może być bardzo groźne”, dodaje żartobliwie McComb. „Zachowują się tak, jakby spodziewały się zobaczyć Masajów”. Zaczynają się skradać, słysząc głosy Masajów wydają słyszalne dźwięki tylko przez jakieś 10 procent czasu, podczas gdy w reakcji na ryki lwów były głośne przez 67 procent czasu.
W podobnym badaniu Joseph Soltis, pracujący w Disney’s Animal Kingdom, zauważył, że słonie reagują różnie na dwa odmienne zagrożenia: na głosy ludzi i bzyczenie pszczół. Pszczoły mogą użądlić słonia w drażliwe miejsca, takie jak oczy lub wnętrze trąby, dlatego słonie są tak przestraszone, że uciekają, gdy słyszą bzyczenie.
Zespół Soltisa wykazał, że stada kenijskie wydają odmienne sygnały ostrzegawcze gdy słyszą ludzi i pszczoły i mogą modyfikować częstotliwość oraz wysokość dźwięków, by wskazać jak poważne jest zagrożenie. Ich reakcje są odpowiednie do rodzaju sygnału. Kiedy badacze odgrywali słoniom ich głosy, stwierdzili że po obu typach sygnałów stado zaczyna obserwować teren i ucieka. Jednak ostrzeżenie przed pszczołami powoduje potrząsanie łbami, prawdopodobnie, żeby odgonić znajdujące się blisko owady.
Badania wskazują na przenikliwą inteligencję, bogactwo życia społecznego oraz skomplikowaną komunikację tych największych zwierząt lądowych. Jak pięknie pisał Ferris Jabr, „Patrzeć słoniowi w oczy, to patrzeć na geniusza”.
„W ostatnich latach częstotliwość ataków dzidami bardzo zmalała” – mówi McComb. Masajowie są teraz partnerami w Amboseli National Park. Otrzymują także odszkodowania, gdy słonie przypadkowo zabiją bydło, co zapobiega atakowaniu słoni w odwecie. Nadal jednak głosy Masajów wywołują u słoni strach. Sugeruje to, że przynajmniej kilku członków stada miało złe doświadczenia z ludźmi, a inni nauczyli się od nich i strach utrzymuje się w grupie.
McComb dodaje, że „słonie świetnie sobie radzą w pobliżu ludzkich siedzib, unikając niebezpiecznych sytuacji. Jednak kiedy pojawiają się zupełnie nowe sytuacje, jak na przykład dramatyczny wzrost kłusownictwa lub używanie broni automatycznej, słonie nie umieją się wystarczająco szybko zaadaptować do zmiany. Wtedy musimy wkraczać by je chronić".
Fritz Vollrath z uniwersytetu w Oksfordzie, zaangażowany w badania nad reakcjami słoni na pszczoły dodaje „Wiedza o tym jak słonie postrzegają swoje społeczne i fizyczne środowisko oraz jak komunikują się pomiędzy sobą, pozwala nam nie tylko lepiej je rozumieć, ale również lepiej je chronić na wolności".
References:McComb, Shannon, Sayialel & Moss. 2014. Elephants can determine ethnicity, gender, and age from acoustic cues in human voices. PNAS http://dx.doi.org/10.1073/pnas.1321543111
Soltis, King, Douglas-Hamilton, Vollrath & Savage. 2014. African Elephant Alarm Calls Distinguish between Threats from Humans and Bees. PLoS ONE http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0089403
Mieszka w Londynie i pracuje w Cancer Research UK. Jego blog „Not Exactly Rocket Science” jest próbą zainteresowania nauką szerszej rzeszy czytelników poprzez unikanie żargonu i przystępną prezentację. Strona www autora
