Niewiele wymarłych gatunków wyłoniło się z Ziemi z
większą pompą niż
Archaeopteryx. W 1861 r. robotnicy w kamieniołomie w Niemczech odkryli odcisk jednego pióra, liczącego 145 milionów lat. Hermann von Meyer, paleontolog, który pierwszy to badał, niemal uznał to za fałszerstwo, ale po porównaniu odcisków pióra w górnej i dolnej warstwie wapnia, w którym go odkryto, oświadczył: “Żaden rysownik nie potrafiłby stworzyć czegoś tak realnego”.
Wkrótce von Meyer pracował z inną skamieniałością: całym ciałem zwierzęcia, które miało takie pióra. Miało pewne cechy charakterystyczne ptaków, takie jak upierzone skrzydła, ale także bardziej gadzie cechy, jakich nie widzimy u dzisiejszych ptaków, jak zęby i długi, kościsty ogon. Von Meyer nazwał obie skamieniałości
Archaeopteryx, co znaczy
“prastare skrzydło.” Darwin opublikował
O pochodzeniu gatunków zaledwie dwa lata wcześniej i nie mógł marzyć o lepszym dowodzie na ewolucję.
“To jest wspaniały argument dla mnie”– powiedział przyjacielowi.
Przez ponad stulecie Archaeopteryx był kluczową skamieniałością dla naukowców, którzy chcieli zrozumieć, jak gady wyewoluowały w opierzone stworzenia latające. Począwszy jednak od końca lat 1900. zaczęły pojawiać się nowe skamieniałości i, jak pisałem w „National Geographic” w 2011 r., ujawniły one stopniowe przekształcanie biegających po ziemi dinozaurów w ptaki.
Także w tym nowym towarzystwie upierzonych dinozaurów Archaeopteryx nadal utrzymywał wyjątkowe miejsce w badaniach nad pochodzeniem ptaków. Wydawał się najbliższym krewnym żyjących ptaków, z budową odpowiednią do latania, z cechami takimi jak długie kończyny przednie. W bardzo rzeczywistym sensie nadal był pierwszym ptakiem.
Obecnie Archaeopteryx pogrąża się w tłumie prymitywnych ptaków i upierzonych dinozaurów. Jak wyjaśnił Ed Yong, na światło dzienne wychodzi nowa fala skamieniałości. Wzmacniają one tezę, co do której paleontolodzy zgodzili się około dwadzieścia lat temu: ptaki wyewoluowały z linii rodowej dinozaurów o nazwie teropody. Obecnie nie jest jednak jasne, jak właściwie Archaeopteryx wpasowuje się w tę ewolucję. Może być blisko spokrewniony z przodkami żyjących ptaków lub też mogą być nielatające teropody, które były bliżej spokrewnione. Dołóżmy do tego niedawne odkrycia mocno upierzonych dinozaurów – aż w dół do stop – a pojawia się możliwość, że dinozaury wyewoluowały w zwierzęta latające więcej niż jeden raz. Patrzymy dzisiaj w niebo i widzimy wyniki tylko jednego takiego przejścia.
A teraz pojawiło się nowe badanie, które jeszcze głębiej spycha Archaeopteryxa w tłum. Zespół badaczy z American Museum of Natural History i University of Texas spojrzał na mózg Archaeopteryxas i jest on dość zwyczajny.
Naukowcy od dawna wiedzieli, że mózgi żyjących ptaków są dość nadzwyczajne. W porównaniu do gadów ptaki mają olbrzymie mózgi w stosunku do ciała. Naukowcy nazywają to „hiperinflacją”.
Kiedy stało się jasne, że ptaki wyewoluowały z teropodów, naukowcy zaczęli badać mózgi dinozaurów, by prześledzić tę hiperinflację. Odkryli, że mózg Archaeopteryxa mieści się między odlegle spokrewnionymi teropodami, takimi jak Tyrannosaurus rex, a żyjącymi ptakami. Co więcej, jego budowa przypominała ptaki – przynajmniej w porównaniu z innymi dinozaurami. Ośrodki wzrokowe były rozrośnięte, a obszary mózgu, jakich używał do przetwarzania dźwięków, były duże. Jego mózg był, jak się wydawało, gotowy do lotu.
Przy tak wielu nowych skamieniałościach dinozaurów podobnych do ptaków, zespół z muzeum amerykańskiego postanowił dokonać bardziej szczegółowego porównania mózgów 28 gatunków.
W tym nowym badaniu Archaeopteryx już się nie wyróżnia. W rzeczywistości badacze odkryli, że kilka gatunków upierzonych dinozaurów, takich jak troodon zwany Zanabazar i owiraptor zwany Conchoraptor, mają mózgi większe w stosunku do ciała niż Archaeopteryx.
Naukowcy zbadali również rozmiary różnych obszarów mózgu i odkryli, że jedynym podobnym do ptaków obszarem w mózgu Archaeopteryxa jest węchomózgowie. Ale węchomózgowie niektórych innych dinozaurów jest równie duże.
Jest możliwe, że wspólny przodek Archaeopteryxa i innych bliskich krewnych ptaków już rozwinął bardziej ptasi mózg niż inne dinozaury. Jest także możliwe, że różne linie dinozaurów, które były blisko spokrewnione z ptakami, rozwinęły równolegle jeszcze większe mózgi. Jeśli podobny do ptasiego mózg był konieczny dla wyzwań umysłowych latania w powietrzu, to te dinozaury miały to, co potrzebne do lotu. Przyszli paleontolodzy i ornitolodzy będą musieli dojść do tego, jak lot kształtuje mózg i jak dobrze mogły latać upierzone dinozaury. Ale Archeopteryx będzie tylko jednym wśród wielu gatunków, które wezmą pod uwagę, kiedy zabiorą się za te pytania.
Archaeopteryx’s Evolutionary Humiliation Continues
The Loom, 31 lipca 2013
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
