Mało znana strona ryjkowców

Jak głosi historia, JBS Haldane (1892-1964), brytyjsko-indyjski genetyk, biolog ewolucyjny i matematyk, znalazł się w towarzystwie grupy teologów. Na pytanie, czego można się dowiedzieć o Stwórcy, studiując jego stworzenie, ateista Haldane podobno odpowiedział: „nadmierne zamiłowanie do chrząszczy”. Haldane może powiedział coś takiego, bo rzeczywiście Wielki Architekt Wszechświata musiałby mieć słabość do rzędu Coleoptera. Z prawie 400 tysiącami znanych gatunków chrząszcze przodują w tabeli różnorodności biologicznej, stanowiąc około 25% wszystkich znanych gatunków zwierząt. Ale jeśli Wszechmogący Stwórca lubił chrząszcze, to szczególnie upodobał sobie ryjkowce (nadrodzina Curculionoidea): istnieje ponad 97 tysięcy opisanych gatunków, z których 76 761 to ryjkowce (rodzina Curculionidae) (Global Biodiversity Information Facility). Wiemy jednak, że liczby te są mocno niedoszacowane, ponieważ na słabo zbadanych obszarach, tj. w większej części świata, większość zebranych okazów ryjkowca należy do nieznanych gatunków.

Okrągłe drzewo życia dla niektórych opisanych grup eukariontów (wszystkie organizmy z wyjątkiem bakterii i bakteriopodobnych archeonów). Owady – w lewej kolumnie – stanowią około 63% całości [ JAC: ryjkowce to czarny słupek]. Kręgowce wraz z innymi wtóroustymi (zwierzętami, u których odbyt tworzy się przed gębą podczas rozwoju embrionalnego) są zaledwie „etcetera” w wielkim schemacie życia. Ich różnorodność biologiczna jest porównywalna do ryjkowców © Adam Dent, Wikimedia Commons:

Ryjkowce występują praktycznie wszędzie i prawie wszystkie z nich są roślinożercami. Żywią się roślinami z wszystkich siedlisk lądowych lub słodkowodnych oraz różnorodnymi tkankami: korzeniami, łodygami, łykiem, owocami, kwiatami lub nasionami. Wiele gatunków należy do najbardziej niszczycielskich szkodników magazynowanego zboża, upraw polowych, sadów, roślin ozdobnych i lasów gospodarczych. Nie da się przecenić niszczycielskiego potencjału ryjkowców. Kwieciak bawełniany (Anthonomus grandis) zniszczył amerykański przemysł bawełniany w latach 20. i 30. XX wieku, a następnie zaatakował Amerykę Południową w latach 80., powodując kolejną katastrofę. W Stanach Zjednoczonych chrząszcz sosny południowej (Dendroctonus frontalis) jest w stanie zniszczyć tysiące hektarów sosny w mniej niż dwa lata, podczas gdy wołki zbożowe (Sitophilusspp.) mogą całkowicie zniszczyć ryż, kukurydzę, pszenicę, owies i wiele innych produktów przechowywanych w silosach na całym świecie. Być może mieliście własne doświadczenia z ryjkowcami atakującymi worek mąki lub pudełko makaronu w waszej spiżarni.

Wołki ryżowe (S. oryzae), szkodniki przechowywanych zbóż i produktów zbożowych. Niektóre ryjkowce nie mają charakterystycznego dla tej grupy długiego ryjka i nie wszystkie chrząszcze o długim ryjku są ryjkowcami © CSIRO, Wikimedia Commons.

Biorąc pod uwagę listę zarzutów wobec ryjkowców, kusiłoby nas, aby wrzucić wszystkie do kategorii „odrażających robali”. Ale byłoby to pochopne i nieuzasadnione. Tylko niewielka mniejszość ryjkowców jest szkodliwa, podczas gdy zdecydowana większość przyczynia się do dobrego funkcjonowania ekosystemów. Jednym ze sposobów, w jaki to robią, jest zapylanie różnych roślin.

Cantharophily (od greckiego słowa kántharos oznaczającego chrząszcza), czyli zapylanie przez chrząszcze, nie jest dobrze poznane ani zbadane, mimo że jest jednym z pierwszych systemów zapylających w ewolucyjnej historii roślin kwiatowych. Z czasem pszczoły, muchy i ćmy stały się głównymi zapylaczami, ale wiele roślin, zwłaszcza starożytnych linii, takich jak magnolie (Magnoliaceae), zachowało kantarofilię. Niektóre rośliny spokrewnione z flaszowcowatymi (Annonaceae), obrazkowatymi (Araceae), palmami (Arecaceae) i storczykowatymi (Orchidaceae) również są zapylane przez chrząszcze.

Większość chrząszczy nie radzi sobie z zapylaniem w sposób umiejętny i łagodny: przedzierają się przez kwiaty, zjadając nektar, pyłek lub płatki, wypróżniają się po drodze, często rozsiewając więcej pyłku niż jedzą – dlatego nazywane są zapylaczami „bałaganu i brudu”. Podczas tych nalotów ziarna pyłku obsypują chrząszcze, a następnie osadzają się na następnej odwiedzanej przez owady roślinie. Ryjkowce mają jednak bardziej intymne i wypracowane relacje ze swoimi gospodarzami. Składają jaja na kwiatach, gdzie ich larwy będą rosły i dojrzewały, żywiąc się pyłkiem, zalążkami lub innymi częściami kwiatów. Goszcząc ryjkowce przez znaczną część ich życia, rośliny mają prawie gwarancję zapylania za cenę ułamka ich części rozrodczych.

Ten typ wzajemnej relacji jest znany jako zapylanie w miejscu lęgowym lub zapylanie w żłobku i został zgłoszony dziesiątki razy dla różnych grup owadów, głównie w tropikach; interakcje między figami a osami oraz między jukami a ćmami to dwa z lepiej znanych przykładów. W przypadku ryjkowców, setki gatunków koewoluowały skojarzenia miejsc lęgowych z szeregiem roślin, ale głównie z palmami (rodzina Arecaceae).

Poczwarki (A), jaja (B) i larwy (CF) ryjkowców rosnących w różnych kwiatostanach palm. Źródło: A, F: J. Haran, BE: B. de Medeiros © Haran i in., 2023:

Jeden przykład mutualizmu ryjkowca i palmy ma szczególne znaczenie z powodu konsekwencji ekologicznych i ekonomicznych: zapylanie afrykańskiej palmy olejowej (Elaeis guineensis) przez afrykańskiego ryjkowca palmowego (Elaeidobius kamerunicus). Samce ryjkowców żywią się kwiatami i pyłkiem palmy, podczas gdy samice składają jaja w strukturach kwiatowych, w których larwy żerują i rozwijają się. Możesz oglądać ryjkowce w akcji.

Kiedy hodowcy palm olejowych na całym świecie, ale głównie w Indonezji i Malezji (główni producenci i eksporterzy oleju palmowego), zaczęli importować zapylającego ryjkowca w 1981 r., przemysł zmienił się radykalnie. Chrząszcz dobrze przystosował się do nowych siedlisk i zwiększył zapylanie afrykańskiej palmy olejowej, co spowodowało gwałtowny wzrost produkcji, dochodów i zastosowań; olej palmowy znalazł się w margarynach, czekoladach, wypiekach, olejach kuchennych, mydłach, detergentach, kosmetykach – co tylko zechcesz. Znaleziono „wołka wartego milion dolarów” (Robins 2021).

Samica ryjkowca palmowego i ryjkowce gromadzące się na kwiatach palmy © Ken Walker, Museum Victoria, CABI (L) i Susenoqurnia, Wikimedia Commons:

Jednak, jak ostrzegał nas socjolog Robert K. Merton, celowe działania mogą mieć wiele skutków, z których część jest nieoczekiwana. To prawo niezamierzonych konsekwencji (potocznie określane jako prawo Murphy'ego) znakomicie pasowało do przypadku ryjkowca wartego milion dolarów. Produkcja palmy olejowej na dużą skalę doprowadziła do masowego wylesienia, które niszczy siedliska wielu gatunków roślin i zwierząt oraz zwiększa poziom erozji i zanieczyszczenia.

Na szczęście wprowadzony afrykański wołek palmowy jest odosobnionym przypadkiem ekologicznego nieszczęścia. Wszystkie inne znane przykłady zapylania miejsc lęgowych przez chrząszcze to mutualizmy, które pomagają zachować różnorodność biologiczną. Seres i Ramirez (1995) oszacowali, że ponad 45% palm i ziół w niektórych lasach mglistych jest zapylanych przez chrząszcze, a Haran i in. (2023) odnotowali co najmniej 600 przypadków lub podejrzewanych przypadków interakcji palmy z ryjkowcem: prawdziwa liczba jest prawdopodobnie znacznie większa. Mamy mgliste pojęcie o usługach zapylających pełnionych przez te ryjkowce, ale nie powinno to być czymś godnym pogardy, biorąc pod uwagę, że liczba samych gatunków Curculionidae jest prawie cztery razy większa niż liczba gatunków pszczół (~20 000).

Palmy i wiele innych rodzajów roślin zapylanych przez ryjkowce są źródłem pożywienia, materiałów budowlanych, kosmetyków i leków; znaczna część tych produktów jest konsumowana lokalnie lub sprzedawana za granicą, generując bardzo potrzebny dochód krajom rozwijającym się. Nie tak źle, jak na te oczerniane stworzenia.

Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2023/08/03/readers-wildlife-photos-1924/

Why Evolution Is True, 3 sierpnia 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

*Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem.