Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą

Kwiaty dębika ośmiopłatkowego są ciepłe, ponieważ przez cały dzień podążają za słońcem, co jest zjawiskiem znanym jako heliotropizm lub śledzenie słońca. Co więcej, kwiaty te mają zazwyczaj kształt misy, dzięki czemu światło słoneczne odbija się w kierunku ich środka. Heliotropizm i struktura kwiatów pozwalają roślinie działać jak antena satelitarna, maksymalizując przechwytywanie światła.

Kwiat dębika ośmiopłatkowego © Robert Flogaus-Faust, Wikimedia Commons:

Radar śledzący © Daderot, Wikimedia Commons:

Nie mamy pewności, w jaki sposób te kwiaty obracają się, aby nadążać za pozycją słońca, ale możemy założyć, że stoją za tym auksyny. Ta grupa hormonów bierze udział w niemal każdym aspekcie wzrostu i rozwoju roślin, w tym w fototropizmie (wzrost w kierunku światła).

Po lewej: auksyny (różowe kropki) są równomiernie rozmieszczone na wierzchołku rośliny. Środek: zmiana położenia słońca powoduje migrację auksyn na zacienioną stronę. Po prawej: stężenie auksyny stymuluje wzrost i wydłużanie komórek © MacKhayman, Wikimedia Commons:

Heliotropizm dębika ośmiopłatkowego może być podobny do tego, co dzieje się z sadzonką słonecznika (Helianthus annuus). Rano łodyga i górne liście rośliny skierowane są na wschód. W miarę upływu dnia auksyny przemieszczają się z zachodniej na wschodnią stronę rośliny. Auksyny sprzyjają wchłanianiu wody i wydłużaniu tkanek, dlatego roślina powoli pochyla się w kierunku zachodnim. W nocy gradient auksyny ulega odwróceniu i roślina zostaje przeorientowana na wschód. Jednak ten cykliczny ruch zatrzymuje się, gdy kwiat dojrzewa. Zatem wbrew temu, co niektórzy myślą, w pełni ukształtowane kwiaty słonecznika nie podążają za słońcem; są zawsze zwrócone na wschód (chociaż wiatr lub deszcz mogą zmienić ich położenie).

Śledzenie słońca przez słonecznik © Kutschera & Briggs, 2015:

Heliotropizm nie jest jedynym sposobem na ogrzanie rośliny: fermentacja również spełnia swoje zadanie.

Ciemiernik cuchnący (Helleborus foetidus) jest ulubieńcem wielu ogrodników w Europie i Ameryce ze względu na wiecznie zielone liście i obfitość dzwonkowatych kwiatów wytwarzanych późną zimą. Przymiotnik „cuchnący” jest nieco oszczerczy, podobnie jak alternatywna nazwa rośliny, gnojowica. Chociaż ciemiernik cuchnący nie jest pachnący, wydziela silny zapach – często określany jako „mięsny” – tylko wtedy, gdy jego liście są posiniaczone.

Ciemiernik cuchnący © Uwe und Lukas, Wikimedia Commons:

Ciemiernik cuchnący był sprzedawany od starożytności jako lekarstwo na wszelkiego rodzaju dolegliwości, ale oto, co wielki brytyjski przyrodnik Gilbert White (1720-1793) miał do powiedzenia na temat leczniczych właściwości tej rośliny:

„Dobre kobiety dają sproszkowane liście dzieciom dotkniętym robakami”. Dodał jednak: „Kiedy nie zabijał pacjenta, z pewnością zabił robaki; ale najgorsze jest to, że czasami zabija jedno i drugie”.

Podobnie jak pokrewne rośliny jaskrów lub innych jaskrowatych (rodzina Ranunculaceae), ciemiernik cuchnący jest naładowany toksycznymi glikozydami.

Chociaż ciemiernik cuchnący jest złym wyborem jako lek na robaki, jest doskonałą opcją do ogrodu. Jest to jedna z najwcześniej kwitnących roślin, co może nastąpić jeszcze przed stopnieniem śniegu. To trudny czas dla pszczół i innych owadów, ponieważ nie ma zbyt wielu innych źródeł pyłku i nektaru, więc kwiaty ciemiernika cuchnącego mogą uratować życie wyłaniającym się królowym-matkom trzmieli.

Pszczoły mogą mieć jeszcze jeden dobry powód, aby odwiedzić te kwiaty: ciepło wytwarzane przez metabolizm drożdży. Nektarniki ciemiernika cuchnącego są kolonizowane przez niektóre rodzaje drożdży, które fermentują nektar i podgrzewają kwiat do temperatury o ponad 2°C wyższej od temperatury otoczenia. Drożdże mają też swoją negatywną stronę: fermentacja zmniejsza zawartość cukru w nektarze, co sprawia, że kwiat jest mniej atrakcyjny i satysfakcjonujący dla zapylaczy. Nie wiemy, jaki wpływ mają te sprzeczne wyniki u roślin i zapylaczy. Jednakże drożdże kwiatowe wydają się być zdecydowanymi zwycięzcami; czerpią energię z obfitych zapasów nektaru i są przenoszone z kwiatu na kwiat przez owady:

Formacje komórkowe Metschnikowia reukaufii, drożdży często występujących w kwiatach. Pasek = 50 μm © Magyar i in., 2005:

Ocieplenie kwiatów jest zaletą w przypadku roślin o krótkim okresie wegetacyjnym: dodatkowe ciepło przyspiesza kiełkowanie pyłku i wzrost łagiewek pyłkowych, co prowadzi do cięższych nasion i szybszego kiełkowania. Może także zwiększać parowanie lotnych związków organicznych, które pomagają w przyciąganiu zapylaczy.

Ciepłe kwiaty przyspieszają metabolizm owadów, zwiększają ich zdolność do lotu i zachęcają je do pozostania, wygrzewania się i żerowania. Częste i długotrwałe wizyty owadów są istotne dla roślin wyżynnych, które nie potrafią się samozapłodnić i zapylane sa głównie przez muchy. Owadom tym brakuje struktur przenoszących pyłek i, ogólnie rzecz biorąc, są znacznie mniej owłosione niż pszczoły. Zatem im dłużej mucha bawi się na kwiatku, tym większa jest szansa, że przykleją się do niej ziarenka pyłku. Przy odrobinie szczęścia część ziaren zostanie przeniesiona na inny kwiat i nastąpi zapylenie.

Ciepłe powitanie opłaca się zarówno roślinom, jak i owadom.

Spilogona sanctipauli, mucha z rodziny Muscidae występująca w Wysokiej Arktyce i zapylacz dębika ośmiopłatkowego © BoldSystems , Creative Commons.

Evolution Is True, 3 grudnia 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskiom entomologiem.