Nieznośni mali pomocnicy

WF Harvey (1885-1937), kwakier, autor makabrycznych i przerażających opowieści, opisał historię Ferdinanda Wiltona, który bezskutecznie próbował zniszczyć aspidistry, tylko po to, by otrzymać przerażającą, zasłużoną karę… Ilustracja z magazynu “Tatler”, 1930, British Library:

Orwell byłby zadowolony, wiedząc, że inne postacie mogłyby uosabiać tępotę i bylejakość w społecznej narracji Comstocka: muchówki.

„Muchówka” to luźny termin odnoszący się do małych (zwykle poniżej 1 cm), niczym nie wyróżniających się i słabo znanych much z podrzędu Nematocera, do których należą muchy koziółkowate, komary, meszki i muszki. Ogrodnicy będą zaznajomieni z jedną szczególną grupą: ziemiórkowatymi (rodzina Sciaridae). Te maleńkie czarne muchy uprzykrzają życie, latając nieregularnie i w dużych ilościach wokół roślin doniczkowych, często trafiając do koszy na śmieci, odpływów kuchennych, szyb okiennych i misek z owocami. Dorosłe osobniki żywią się nektarem lub wcale (żyją bardzo krótko), a larwy żywią się głównie grzybami lub materią organiczną w wilgotnej glebie – dlatego rośliny doniczkowe są dla nich idealne. Ziemiórkowate są w dużej mierze nieszkodliwe, ale jeśli ich larwy staną się zbyt liczne, mogą zacząć żerować na delikatnych korzeniach roślin, uszkadzając je lub przenosząc patogeny. „Zamieranie” rośliny jest oznaką możliwej inwazji ziemórkowatych. Zgodnie z przewidywaniami, jeśli szukasz słowa „muchówka” w Internecie, większość stron będzie koncentrować się na „jak się pozbyć”.

Ziemiórka nakwietna Sciara hemerobioides © gailhampshire, Wikimedia Commons:

Ziemiórkowate mogą okazjonalnie powodować problemy w gospodarstwach domowych, ale ci nieproszeni goście stanowią znikomą część ich fauny. Oprócz około 2500 gatunków Sciaridae, w rodzinie Mycetophilidae występuje ponad 4500 gatunków i liczne gatunki z pokrewnych grup. Większość tych ziemiórkowatych żyje w zacienionych, wilgotnych miejscach pod koronami lasów, wzdłuż cieków wodnych lub mokradeł – miejsc oferujących idealne warunki dla ich larw. Te stale wilgotne środowiska mogą być wspaniałe dla muchówek, ale nie są tak dobre dla większości owadów zapylających, które wymagają cieplejszych, bardziej suchych siedlisk i otwartych przestrzeni. Więc rośliny na terytorium ziemiórkowatych, takie jak Aspidistra spp., muszą znaleźć alternatywy.

Kwiaty aspidistry nie są imponujące. Dziwacznie ukształtowane, mięsiste i zabarwione na purpurowo-brunatny odcień, wyłaniają się bezpośrednio z kłącza na poziomie gruntu lub czasami są ukryte pod ściółką. Ludzie mogą nawet nie zauważyć, że ich doniczkowa aspidistra zakwitła. Z tej rośliny nie wydobywa się żaden zapach: tylko słaby ślad stęchlizny, którego niektórzy ludzie nawet nie potrafią wykryć. Wszystko w tych kwiatach nadaje im wygląd grzyba, więc daleko im do ideału dla pszczół i motyli. I jest tam jeszcze więcej cech, które odstraszają zwykłych zapylaczy: dla uzyskania dostępu do pyłku, muszą przecisnąć się przez duże znamię (żeńską część kwiatu), by dotrzeć do umieszczonych pod spodem pręcików wytwarzających pyłek; tylko najmniejsze owady to potrafią. Prawdopodobnie widzisz już, dokąd to zmierza.

Kwiaty ok. 50-letniej aspidistry w doniczce © Boervos, Wikimedia Commons:

Aspidistra i spokrewnione gatunki nie są samopylne i mechanizm ich zapylania przez lata pozostawał tajemnicą. Ślimaki nagie, ślimaki, skoczogonki i inne bezkręgowce żyjące na ziemi sugerowano jako potencjalnych nosicieli pyłków, ale żaden z tych kandydatów nie otrzymał poparcia danymi. Wkraczają Suetsugu i Sueyoshi (2018), którzy spędzili dwa lata badając aspidistra na wyspie Kuroshima w Japonii, gdzie roślina ta rośnie dziko. Ich wysiłki opłaciły się: zarejestrowali dwa gatunki pokrytych pyłkiem ziemiórkowatych, jak opuszczały kwiaty i lądowały na innych kwiatach oraz zaobserwowali pomyślny rozwój owoców w kwiatach odwiedzanych przez ziemiórkowate. Dzięki tym obserwacjom możemy sądzić, że zagadka została rozwiązana. Naukowcy zaproponowali, rozsądnie, że Aspidistra wyewoluowały kwiaty, które wyglądają i pachną jak grzyby, stając się w ten sposób nieodpartym celem dla grzybożernych muchówek.

Samiec ciemnoskrzydłej ziemiórki, gatunek Sciaridae © John Tann, Wikimedia Commons:

Muchy są uważane za drugą najważniejszą po pszczołach grupę owadów zapylających; muchowate (Muscidae), plujkowate (Calliphoridae), ścierwicowate (Sarcophagidae), a zwłaszcza bzygowate (Syrphidae) zapylają szereg roślin uprawnych i dziko rosnących. Niektóre muchy są niezbędnymi zapylaczami na dużych wysokościach, gdzie pszczoły są rzadkie lub nieobecne. Ziemiórkowatych nie uważano za członków klubu zapylaczy, ponieważ wydają się nie mieć tego, czego potrzeba: są zbyt małe, aby przenosić przyzwoity ładunek pyłku, ich „włosy” (szczecina) – ważny aparat przenoszący pyłek – są mizerne, na dodatek słabo latają. Jednak zapylanie przez ziemiórkowate występuje w 20 rodzajach z ośmiu rodzin roślin na całym świecie.

Ziemiórkowate i inne małe owady, takie jak muszki i muchówki, są różnorodne i liczne, ale o większości z nich wiemy bardzo niewiele, ponieważ trudno je zidentyfikować i zbadać w terenie. Co gorsza, wiele gatunków prowadzi nocny tryb życia, a kwiaty, które odwiedzają, są niepozorne. Tak więc, podobnie jak kakao zapylane przez muszki, zapylana przez ziemiórki aspidistra sugeruje, że można jeszcze dokonać wielu odkryć dotyczących tych nieznośnych małych much.

Link do oryginału: https://whyevolutionistrue.com/2023/07/22/readers-wildlife-photos-1912/

Why Wvolution Is True, 22 lipca 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

*Athayde Tonhasca Júnior jest brytyjskim entomologiem