W oceanach istnieje około 550 gatunków rekinów. Około dwanaście procent z nich świeci.
Te świecące ryby należą do dwóch grup: rekiny liksa i Etmopterus. Są to małe stworzenia, nie dłuższe niż 50 centymetrów, żywią się małymi rybami, kałamarnicami i skorupiakami. Żyją w głębi oceanu, co znaczy, że wiemy bardzo mało o tym, jak żyją. Cokolwiek jednak robią, najwyraźniej robią to dobrze. „To jest jedna z odnoszących największe sukcesy grup rekinów”, mówi Julien Claes z Catholic University w Louvain. Jeden tylko rodzaj, Etmopterus - zawiera 38 różnych gatunków. “A nowe odkrywamy co parę lat”.
Claes przez dziesięć lat badał te nieuchwytne ryby i powoli zaczynał rozumieć cel ich świecenia. Światło pochodzi z wielu małych narządów zwanych fotoforami, które mieszczą się na ich brzuchach, a czasami także na bokach. Nikt nie wie, jak te narządy wytwarzają światło, ale Claes i jego zespół zbliżają się do odpowiedzi na pytanie dlaczego to robią.
Najpierw pokazali, że rekiny używają światła jako kamuflażu. Mimo że żyją w niezmiernie ciemnych głębinach, każdy drapieżnik obserwujący je od dołu, będzie w stanie dostrzec ich sylwetkę na tle resztek światła słonecznego padającego z góry. Ale poświata z ich brzuchów odpowiada dokładnie temu nadchodzącemu z góry światłu i zamazuje ich sylwetkę. Po prostu nie rzucają cienia.
Następnie zespół pokazał, że przynajmniej jeden gatunek, kolczak czarny, używa światła jako ostrzeżenia. Ma dwa ostre kolce za płetwami grzbietowymi, które są oświetlone rzędem fotoforów umieszczonych w niezwykłym miejscu - Claes nazwał je szablami świetlnymi. Razem ze specjalistą wzroku i optyki, Dan-Erikiem Nilssonem, pokazał, że oświetlone kolce widać z odległości 3-4 metrów, co jest doskonałą odległością, by odstraszyć zbliżającego się drapieżnika bez ujawniania obecności rekina.
Wreszcie, zespół sądzi, że niektóre Etmopterus rozmawiają także ze sobą przy użyciu światła. Większość gatunków ma fotofory tylko na brzuchach i prawdopodobnie używa ich wyłącznie do kamuflażu. Ale rekiny Etmopterus mają także fotofory na bokach i wzory różnią się zależnie od gatunku. Być może służą jako oznaki tożsamości, pomagając rekinom znaleźć innych członków tej samej grupy. (Z pewnością jest to cenna umiejętność, bo często znajduje się kilka tych gatunków na tym samym obszarze.)
Claes wiedział, że jego pomysł ma sens, kiedy obserwował schwytanego kolczaka czarnego pływającego w basenie. Nagle zauważył, że światło z boków ryby wydawało się włączać i wyłączać: „Pomyśleliśmy: o mój boże, te rekiny potrafią migać! Potem zrozumieliśmy, że jest to iluzja optyczna. Fotofory wytwarzają bardzo wąski promień, widoczny tylko pod pewnymi kątami. Kiedy pływają, wyginają ciała na lewo i prawo, zamieniając to, co w rzeczywistości jest ciągłym strumieniem światła, w coś, co wygląda jak światło stroboskopowe. Naprawdę masz wrażenie, że migają jak świetliki”, mówi Claes. A to, jego zdaniem, wyglądało jak komunikacja.
Przyznaje, że “testowanie komunikacji zwierząt głębokomorskich, takich jak świecące rekiny, jest niezwykle trudne i niemal niemożliwe”. Jego zespół musiał więc uciec się do innych metod. Pracując znowu z Nilssonem potwierdzili, że kolczaki czarne mogą z rozsądnej odległości wyraźnie widzieć znaki na bokach innych ryb.
Pokazali następnie, że rekiny Etmopterus z fotoforami na bokach rozdzieliły się na nowe gatunki znacznie szybciej niż te, które miały fotofory tylko na brzuchu. To właśnie można przewidzieć, jeśli światło rzeczywiście działa jako oznaka tożsamości. Te znaki, pozwalając rekinom rozpoznawać własny gatunek, zapewniają, że nie ma krzyżowań z innymi. A bez krzyżówek oddzielający się dopiero gatunek stanie się bardziej oddzielony, szybko tworząc bujne drzewo rodowe z nowymi, błyszczącymi gałęziami.
Claes mówi: “Pierwsze świecące rekiny prawdopodobnie używały narządów świetlnych tylko do kamuflażu. Potem jakaś zmiana genetyczna pozwoliła niektórym narządom świetlnym na przesunięcie się wyżej, na boki, a to pozwoliło ich właścicielom na łatwiejsze dostrzeganie członków własnego gatunku. Kiedy żyjesz w wiecznej ciemności w głębi morza, możliwość zasygnalizowania twojej obecności [innym osobnikom twojego rodzaju], stanowi wielką korzyść”.
Źródło: Claes, Nilsson, Mallefet & Straube. 2015. The presence of lateral photophores correlates with increased speciation in deep-sea bioluminescent sharks. Royal Society Open Science http://dx.doi.org/10.1098/rsos.150219
Glowing sharks
Not Exactly Rocket Science, 28 lipca 2015
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
