“Hej, popatrzcie na to” - powiedział
Bob Shadwick. Razem ze swoim zespołem preparował zwłoki
finwala, drugiego pod względem wielkości zwierzęcia na planecie, kiedy zauważył białą, przypominającą sznurek strukturę, która znajdowała się na płacie mięśnia. Shadwick podniósł ją i dla żartu spróbował rozciągnąć. “To było jak lina bungee” - wspomina
A. Wayne Vogl, który był częścią zespołu. Rozciągnęło się do ponad dwukrotnej długości oryginalnej, zanim skurczyło się z powrotem.
Zespół sądził początkowo, że było to naczynie krwionośne, ale szybko zorientowali się, że nie jest puste w środku. Przyjrzeli się bliżej i zobaczyli, że ma żółtawy rdzeń otoczony grubą biała powloką. „Wtedy zrozumieliśmy, że musi to być nerw, niepodobny do czegokolwiek, co widzieliśmy jak dotąd” – mówi Vogl.
Z jednej strony, nie miało to sensu. U ssaków nerwy mają trochę luzu, ale jeśli rozciągniesz je ponad 10 procent ich długości, przestaną prawidłowo przekazywać sygnały elektryczne. Rozciągnij je o 30 procent, a rozerwą się. Naciągnięcia są najpowszechniejszym rodzajem uszkodzeń nerwów u ludzi i mogą prowadzić do ostrego bólu, utraty czucia i paraliżu. Mówiąc po prostu: nerwy się nie rozciągają.
Z drugiej strony, rozciągliwe nerwy walenia mają ogromny sens. Jest to zwierzę, którego całe istnienie zbudowane jest na skrajnych wyczynach rozciągliwości.
Gigantyczne wieloryby fałdowce – finwale, płetwale błękitne, humpbaki, płetwale karłowate i ich krewni – karmią się maleńkimi skorupiakami o nazwie szczętki (kryl), które połykają milionami używając do tego specjalnej techniki. Fałdowiec przyspiesza w kierunku chmary krylu i nagle otwiera swoją gigantyczną paszczę pod właściwym kątem. Dwie kości dolnej szczęki wychylają się na zewnątrz, rozszerzając paszczę; język cofa się, tworząc jeszcze więcej miejsca. Cała jama gębowa rozdyma się, powiększając obwód o około 162 procent i pochłaniając zdumiewające ilości krylu i wody. Płetwal błękitny potrafi połknąć około pół miliona kalorii za jednym łykiem.
Długie fałdy w jamie gębowej pozwalają na to rozwarcie bez rozdarcia skóry ani mięśni. Ale co z nerwami? Duże nerwy przechodzą przez dolną szczękę, łącząc ją z językiem i tłuszczem. Muszą one rozciągać się i, jak pokazali Vogl i Shadwick, robią to.
Jak?
Strategia, pisze Vogt, jest “prosta ale elegancka” Każdy nerw zawiera wiązki włókien, które siedzą w rdzeniu i są bardzo poskładane. Otacza je gruba ściana z dwóch białek: solidnego kolagenu i rozciągliwej elastyny. Kiedy waleń otwiera jamę gębową te wiązki i włókna kolagenu rozprostowują się, podczas gdy włókna elastyny rozciągają się. Kiedy włókna kolagenu rozwijają się w pełni, napinają się i nie pozwalają nerwowi na dalsze rozciągnięcie (i potencjalne zerwanie). Kiedy waleń zamyka paszczę, włókna elastyny ściągają nerw z powrotem do pierwotnego kształtu.
I tyle. Włókna nerwu nie rozciągają się. One się rozwijają. Ale to nadal je wyróżnia. Inne nerwy, które mieszczą się w szyi i klatce piersiowej finwala nie mają tej właściwości i dają się rozciągnąć niewiele więcej niż nerwy w twojej twarzy. Nerwy pyska walenia, przez większą rozciągliwość, pozwoliły mu na ewolucję tego niezwykłego sposobu odżywiania się i na bijące rekordy rozmiary. Bez rozciągliwych nerwów finwale i płetwale błękitne nigdy nie stałyby się takimi gigantami, jakimi są.
To nieoczekiwane odkrycie pokazuje, jak niewiele wiemy o olbrzymich waleniach, które od tysiącleci porywały naszą wyobraźnię. Zaledwie kilka lat temu ten sam zespół odkrył, że fałdowce mają organ czuciowy wielkości piłki do siatkówki na czubku ich dolnych szczęk – a nikt go przedtem nie widział. Niewątpliwie czekają nas dalsze niespodzianki. „Jedną z wielkich tajemnic, która pozostaje do rozwiązania, jest jak te zwierzęta połykają pokarm, który koncentrują po każdym olbrzymim łyku – mówi Vogl. – Nadal tego nie wiemy”.
Giant whales have super stretchy nerves
Not Exactly Rocket Science, 4 maja 2015
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
