|
Triasowy mięsak, czyli praprzodkowie żółwi też chorowali na nowotwory
Paulina Łopatniuk
| 2019-02-16
|
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Nobu Tamura, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Dwieście czterdzieści milionów lat to szmat czasu. Być może pamiętacie jeszcze ze szkoły taki termin jak “trias”. To najstarszy z okresów ery mezozoicznej (pamiętacie? kreda, jura, trias?) – OK, wiem, to wcale nie brzmi przyjaźniej. Hmmm. Może więc inaczej. Nieco ponad ćwierć miliarda lat temu, po wielkim wymieraniu permskim, po tym jak wymarła lwia część wcześniejszej fauny morskiej (w tym trylobity, trylobity na pewno kojarzycie), po tym jak wyginęło wiele gatunków wczesnych kręgowców lądowych i olbrzymie bogactwo ówczesnych owadów (mówi się o tym czasie jako o jedynym w dotychczasowej historii wielkim wymieraniu owadów), zaczęły stopniowo wyłaniać się nowe grupy zwierząt i rozkwitać grupy wcześniej mniej “aktywne”. Między innymi rozwinęła się grupa, pośród której wyróżnia się przodków dzisiejszych żółwi.
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Smokeybjb, Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Dziwne to były – z naszego punku widzenia – gadziny. Pozbawione “skorup” nijak jeszcze swoich potomków i potomkiń na pierwszy rzut oka nie przypominały, bardziej zapewne kojarząc się z czymś na kształt nieco pokracznej jaszczurki. Jeszcze jakąś dekadę temu za najstarsze “prażółwie” uważano rodzaj Odontochelys (znalezisko z 2008 roku, pochodzące sprzed 220 milionów lat), z czasem obraz żółwiej ewolucji uzupełnił nieco wcześniejszy, sięgający jeszcze permu Eunotosaurus africanus.
Pozostałości “prażółwia” z rodzaju Odontochelys; pekińskie muzeum historii naturalnej; Ghedoghedo, Wikipedia; CC BY-SA 4.0
Pozbawione “skorup”, napisałam, jednak to pewne uproszczenie. Otóż były to już zwierzęta z zaczątkami pancerza. Wiecie jak wygląda pancerz żółwia? Grzbietowa jego część, karapaks, powstaje z przekształconych w kostne płyty żeber i wyrostków ościstych kręgów, plastron, czyli dolną, brzuszną część pancerza, stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Jak się pewnie domyślacie, kluczowa jest tu ewolucyjna kolejność wykształcania się tych części, nie był to bowiem najprawdopodobniej proces jednoczasowy. U najstarszych krewnych dzisiejszych żółwi karapaksu jeszcze nie dojrzymy (choć możemy już zaobserwować nieco poszerzone żebra na przykład), można za to doszukiwać się wczesnego plastronu, tu zresztą możecie obejrzeć animację dotyczącą żółwiej ewolucji, bo też bynajmniej nie temu chcę poświęcić całą notkę (to fascynujące zagadnienie, ale jednak nie do końca moja dziedzina, stąd też ryzyko niedociągnięć i błędów, których wolałabym uniknąć). Kolejne etapy rozwoju żółwich przodków wspominam po to tylko, by dojść do Pappochelys rosinae, przedstawiciela tej pokracznej częściowo jedynie opancerzonej hałastry, który dostarczył nam tytułowego znaleziska. Prasa trąbi w końcu o żółwiu, a zwierzątko mało wszak dzisiejszego żółwia przypomina. Po co macie się dziwić.
Rekonstrukcja Pappochelys rosinae; Rainer Schoch, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Rodzaj Pappochelys to kolejne jaszczurkowate z wyglądu stworzenie z częściowo opancerzonym (choć jeszcze nie pełnym plastronem) brzuchem i spłaszczonymi płytkowato żebrami. Starsze niż zębaty (współczesne żółwie uzębione zasadniczo nie są) Odontochelys, choć ustępujące wiekiem eunotozaurowi. I ten oto gad sprzed dwustu czterdziestu milionów lat, jak się okazuje, chorował. Wiemy, że starożytne gady chorowały. W zeszłym roku opisywałam wszak pozostałości gruźlicy u morskiego gada zaliczanego do jaszczuropłetwych starszego o kilka milionów lat od naszego żółwiego krewniaka. Wiemy też (wbrew altmedowym zapewnieniom czyniącym z nowotworów chorobę współczesną i ściśle związaną z człowiekiem), że zdarzało im się chorować na nowotwory, zarówno łagodne, jak i złośliwe, choć, siłą rzeczy, dysponujemy dość ograniczonym materiałem badawczym skupiającym się na guzach kostnych. Nic nowego zatem, a jednak wcale nie błahostka. Ten konkretny przypadek jest dużo starszy niż większość (choć nie wszystkie) dotąd obserwowanych prehistorycznych nowotworów złośliwych, jest też najstarszym przypadkiem obserwowanym u zwierzęcia zaliczanego do owodniowców (ten pojedynczy wcześniejszy przypadek opisano u płaza, płazy zaś nie wytwarzają błon płodowych), choć to już może nieco mniej istotny i na pewno mniej spektakularny rekord. I nie, powiedzmy to sobie od razu, bo to błąd w mediach powszechny. To nie rak. Raki to rzeczywiście nowotwory złośliwe (wyłącznie – jeśli zmiana jest łagodna, nie jest rakiem), ale pochodzenia nabłonkowego. Nie ma czegoś takiego, jak rak kości – jeśli rak się w kościach pojawia, to jako przerzut. A tu mamy do czynienia z nowotworem kostnym właśnie i to nowotworem kostnym, który już się na patologach pojawiał, również zresztą w kontekście historycznym, choć duuuuużo świeższym, bo osiemnastowiecznym – to jakby wczoraj w końcu w porównaniu z obecnym okazem. Jak zatem nazwiemy nowotwór złośliwy rozwijający się w kościach? Różnie, bo też i jest takich guzów więcej, zazwyczaj jednak będzie to – pomińmy nowotwory hematologiczne, czyli np. szpiczaka mnogiego – jakaś odmiana mięsaka (tak – z grubsza i w pewnym uproszczeniu – nazywamy nowotwory złośliwe rozwijające się z różnych odmian tkanki łącznej, poza krwią). Najprawdopodobniej kostniakomięsak zwany też mięsakiem kościopochodnym, osteosarcoma.
Osteosarcoma nie jest oczywiście zmianą spotykaną wyłącznie historycznie. To najczęstszy nowotwór złośliwy wywodzący się bezpośrednio z tkanki kostnej. Nie ogranicza się wcale do H. sapiens, ale to dla was nie nowina – guz co jakiś czas pojawia się pośród codziennych fotografii na fanpejdżu patologów i niekiedy są to zdjęcia innych dotkniętych nim kręgowców – parę tygodni temu na przykład gościł tam psi kostniakomięsak, w literaturze zaś bez większych trudności można wyszukać przykłady tej odmiany mięsaka notowanej nie tylko u ssaków, ale też u ptaków, gadów czy ryb, a podręczniki weterynaryjne wspominają także o płazich przypadkach.
U ludzi mięsaki kościopochodne szczególnie chętnie występują w młodości – mówi się przede wszystkim o grupie wiekowej 10-25 lat, u młodszych dzieci prym wiodą inne nowotwory, ryzyko zaś ponownie zaczyna rosnąć po czterdziestce (grubo po czterdziestce zresztą – mówi się o przełomie szóstej i siódmej dekady życia jako o kolejnym szczycie popularności), tu już często wiążąc się z pewnymi czynnikami ryzyka, m.in. z opisaną już w dziewiętnastym wieku chorobą Pageta,
z dysplazją włóknistą kości czy innymi schorzeniami, z ekspozycją na promieniowanie lub pewne związki chemiczne, z ciałami obcymi (literatura wspomina niekiedy o możliwości rozwoju guza w miejscu implantów ortopedycznych) wreszcie. Zasadniczo jednak większość przypadków tego akurat nowotworu nie wymaga szczególnych chorób czy wcześniejszych zmian i okoliczności mimo iż znamy pewne czynniki genetyczne mogące sprzyjać jego powstawaniu. Najczęściej kostniakomięsak w swej typowej postaci u ludzi młodych zajmuje okolice przynasadowe kości długich (zwłaszcza kości udowej i piszczelowej w okolicy kolana), w mniejszym stopniu i raczej u starszych atakując kości płaskie (te w obrębie czaszki, łopatkę, miednicę). Rośnie sobie, zaczynając zazwyczaj od środka, od okolicy kanału szpikowego, stopniowo naciekając i niszcząc warstwę korową kości, unosząc i przerywając okostną (co manifestuje się charakterystycznym radiologicznie obrazem tzw. trójkąta Codmana) i w końcu zajmując okoliczne tkanki miękkie i przerzutując. Przyjmuje różne postacie zależnie od stopnia w jakim komórki guza produkują poszczególne składowe tkanki kostnej i chrzęstnej, jedną z najbardziej znanych i kojarzonych – bo też i efektownych wizualnie – form będą jednak guzy wytwarzające nawarstwiające się skupiska kostnych igieł (możecie się też w opisach zetknąć ze “spikulami”). Rzecz już na pierwszy rzut oka wydaje się bolesna i jest to intuicja słuszna. Za podstawowy objaw kostniakomięsaka uchodzą – nie w tej tylko bynajmniej postaci – stopniowo narastające dolegliwości bólowe, silniejsze podobno w nocy, oraz towarzyszące zmianie obrzęki zajętej okolicy.
Nie ma powodów, by podejrzewać, że dolegliwości bólowe będą znacząco mniejsze u innych niż człowiek kręgowców, w końcu nawet u ryb czucie bólu jest przyzwoicie udokumentowane, stąd wypada zapewne współczuć wspomnianemu prehistorycznemu żółwiemu krewniakowi. Kostniakomięsak zaatakował w jego przypadku – dość tradycyjnie, po ludzkich i psich guzach wnioskując – kość udową. Igiełkowaty wzrost (choć mniej ewidentny niż na fotografiach wyżej, czas nie był dla naszego guza aż tak łaskawy) i typowy, idący od kanału sposób zajęcia kości ułatwił ekipie badawczej diagnozę, zmniejszając ewentualne wątpliwości. W przypadku guzów kości – nawet tych zupełnie współczesnych – ocena radiologiczna to integralna część rozpoznania – preparaty w ogóle nie powinny na patologię trafiać bez kompletu danych (w tym zdjęć) radiologicznych. Niby drobiazg, jednak znalezisko ciekawe. Pamiętajcie – gdy ktoś zacznie wam opowiadać, jak to nowotwory złośliwe to wytwór współczesnej cywilizacji, nie musicie się ograniczać do odparowania jej czy jemu przypadkami sprzed tysiącleci, macie pod ręką też takie sprzed setek milionów lat.
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana) Literatura:
Triassic Cancer—Osteosarcoma in a 240-Million-Year-Old Stem-Turtle. Y Haridy, F Witzmann, P Asbach, RR Schoch, N Fröbisch, BM Rothschild; JAMA Oncology 2019; published online February 7, 2019 Transitional fossils and the origin of turtles. TR Lyson, GS Bever, B-AS Bhullar, WG Joyce, JA Gauthier; Biology Letters 2010;6(6):830-3 Evolutionary Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, GS Bever, TM Scheyer, AY Hsiang, JA Gauthier; Current Biology 2013;23:1113-19 Fossorial Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, BS Rubidge, TM Scheyer, K de Queiroz, ER Schachner, RM Smith, J Botha-Brink, GS Bever; Current Biology 2016;26(14):1887-94 Osteology of the Middle Triassic stem-turtle Pappochelys rosinae and the early evolution of the turtle skeleton. RR Schoch, H-D Sues; Journal of Systematic Palaeontology 2018;16(11):927-965 Kostniakomięsak u psów. R Sapierzyński; Życie Weterynaryjne 2017;92(8):562-71
Paulina ŁopatniukLekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1479 artykuły.
|
|
|
|
|
|
Co robi mózg, kiedy widzisz nie to, co chcesz? |
|
Koraszewski |
|
2017-01-03 |
Co słychać w sprawie globalnego ocieplenia? |
|
Ridley |
|
2014-09-14 |
Co tam, panie, w anatomii, czyli mózg, naczynia limfatyczne i inne drobiazgi |
|
Łopatniuk |
|
2015-06-13 |
Co to jest czerwona rtęć? |
|
Novella |
|
2019-09-20 |
Co wojny o klimat zrobiły nauce |
|
Ridley |
|
2015-07-23 |
Co wypadające dyski mówią nam o 700 milionach lat ewolucji |
|
Zimmer |
|
2014-09-24 |
Co z tą szyjką, czyli od wirusa do raka |
|
Łopatniuk |
|
2016-03-05 |
Co zabiło megafaunę Ameryki Północnej? |
|
Novella |
|
2021-02-25 |
Co zabiło niedźwiadka? |
|
Łopatniuk |
|
2015-09-19 |
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt |
|
Coyne |
|
2023-03-15 |
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach |
|
Coyne |
|
2023-12-26 |
Coraz mniejsza część głównych plonów roślin jadalnych na świecie idzie na wyżywienie głodnych, a coraz więcej wykorzystuje się do celów niespożywczych |
|
|
|
2022-05-28 |
Covid 19 może przejmować kontrolę nad receptorami bólu, uśmierzając ból i podnosząc szerzenie się choroby: możliwy rezultat doboru naturalnego |
|
Coyne |
|
2020-10-15 |
COVID-19 – To są szkody |
|
Novella |
|
2020-05-05 |
Cuchnąca pułapka i przytulna kryjówka |
|
Tonhasca Júnior |
|
2022-10-21 |
Cud? Ryba-piła urodzona z dziewiczej matki |
|
Coyne |
|
2015-06-23 |
Cuda genetyki: arbuz bez pestek |
|
Coyne |
|
2014-08-25 |
Cudowna animacja DNA i komórek |
|
Coyne |
|
2020-01-06 |
Czarni uczeni i nauka o rasizmie |
|
Koraszewski |
|
2021-11-03 |
Czas powiedzieć stop pseudonauce o GMO |
|
Novella |
|
2018-10-02 |
Czasami gwoździe, koparki, straż, czasami lalki, wstążki, makijaż |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-04-03 |
Czaszka maleńkiego dinozaura/ptaka znaleziona w bursztynie |
|
Coyne |
|
2020-03-27 |
Czego może nas nauczyć była zwolenniczka antyszczepionkowców, Kelley Watson-Snyder |
|
|
|
2019-08-30 |
Czego pandemia nauczyła nas o nauce? |
|
Ridley |
|
2020-10-19 |
Czego programy przyrodnicze nie mówią o afrykańskich dzikich psach |
|
Yong |
|
2016-04-13 |
Czego się spodziewać, kiedy się spodziewasz |
|
Zimmer |
|
2016-05-30 |
Czerwone skarby |
|
Tonhasca Júnior |
|
2024-05-16 |
Czerwonogłowe muchy |
|
Naskręcki |
|
2015-03-22 |
Cztery prawa biologii ewolucyjnej |
|
Coyne |
|
2015-10-13 |
Czworonożny wąż |
|
Mayer |
|
2015-07-30 |
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki? |
|
Coyne |
|
2024-03-06 |
Czy będzie genetycznie modyfikowana pszenica? |
|
Novella |
|
2017-02-15 |
Czy brytyjski naukowy establishment popełnił największy błąd w historii? |
|
Ridley |
|
2020-06-13 |
Czy człowiek musiał wyewoluować? |
|
Coyne |
|
2015-05-15 |
Czy ewolucja człowieka była nieunikniona? |
|
Coyne |
|
2016-03-08 |
Czy falsyfikowalność jest zasadnicza dla nauki? |
|
Coyne |
|
2015-12-30 |
Czy farmerzy mają czekać aż parlamentarzyści podszkolą się w nauce o manioku? |
|
Ongu |
|
2018-03-22 |
Czy gaz i energia jądrowa są “zielone” |
|
Novella |
|
2022-01-12 |
Czy genetyka może pomóc wyeliminować nierówność? |
|
Coyne |
|
2021-11-26 |
Czy globalne ocieplenie może być dla nas dobre? |
|
Ridley |
|
2022-03-03 |
Czy gąbki są najbliższymi krewnymi pozostałych zwierząt? |
|
Coyne |
|
2021-03-26 |
Czy hieny rozbijają ludzki patriarchat? |
|
Coyne |
|
2018-06-30 |
Czy humaniści boją się nauki? |
|
Coyne |
|
2014-02-07 |
Czy islamska teologia i filozofia może wzbogacić etyczną debatę wokół CRISPR? |
|
Coyne |
|
2019-03-06 |
Czy istnieje darwinowskie wyjaśnienie ludzkiej kreatywności? |
|
Dennett |
|
2014-08-08 |
Czy jaszczurka “widzi” skórą |
|
Yong |
|
2014-08-02 |
Czy jest życie na Europie? |
|
Ridley |
|
2013-12-22 |
Czy kiedykolwiek lepiej jest nie wiedzieć? |
|
i Jonny Anomaly |
|
2017-05-10 |
Czy klucz do COVID można znaleźć w rosyjskiej pandemii? |
|
Ridley |
|
2020-06-18 |
Czy koniki morskie coś nam mówią o LGBT? Błąd naturalistyczny popełniony przez Sussex Wildlife Trust |
|
Coyne |
|
2022-01-25 |
Czy koty rozumieją prawa fizyki? |
|
Coyne |
|
2016-06-24 |
Czy kruki mają teorię umysłu? Nowy eksperyment sugeruje, że “tak” |
|
Coyne |
|
2016-05-25 |
Czy kruki robią plany na przyszłość? |
|
Coyne |
|
2017-07-29 |
Czy ludzie byli w Nowym Świecie ponad 30 tysięcy lat temu? |
|
Coyne |
|
2020-07-26 |
Czy ludzie nadal ewoluują? Tak, zarówno globalnie, jak lokalnie |
|
Coyne |
|
2015-09-28 |
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie? |
|
Coyne |
|
2024-01-08 |
Czy ludzkość zmierza w kierunku kanibalizmu? |
|
Lomborg |
|
2014-06-09 |
Czy mamut włochaty potrzebuje adwokata? |
|
Zimmer |
|
2014-01-09 |
Czy mężczyźni są bardziej kreatywni niż kobiety? |
|
Kim |
|
2016-11-24 |
Czy mikrobiom może się zbuntować? |
|
Zimmer |
|
2015-01-28 |
Czy mizoandria może być zakaźna? |
|
Tonhasca Júnior |
|
2022-10-24 |
Czy mleko matek może odżywiać manipulujące umysłem mikroby? |
|
Yong |
|
2015-04-14 |
Czy może istnieć sztuka bez artysty? |
|
Wadhawan |
|
2013-12-30 |
Czy możemy zobaczyć osobowość? |
|
Novella |
|
2020-06-05 |
Czy można falsyfikować naukowe teorie? Naukowiec odpowiada, że “nie” |
|
Coyne |
|
2020-09-12 |
Czy mrożącą krew w żyłach prawdą jest, że decyzja o zamknięciu społeczeństwa opierała się na luźnych matematycznych spekulacjach? |
|
Ridley |
|
2020-05-15 |
Czy nadchodzi hydroponika? |
|
Novella |
|
2021-07-13 |
Czy nauka zabija duszę? |
|
Steven Pinker |
|
2015-08-06 |
Czy nauka zabija duszę? |
|
S. Pinker |
|
2018-01-09 |
Czy Oświecenie przygasa? |
|
Ridley |
|
2017-10-13 |
Czy pasożyt mózgu powoduje chorobliwy pociąg szympansów do lampartów? |
|
Yong |
|
2016-02-27 |
Czy poparcie przez celebrytę może skłonić ludzi do zaakceptowania ewolucji? |
|
Coyne |
|
2018-12-07 |
Czy problem zwijania białka został rozwiązany? |
|
Coyne |
|
2020-12-05 |
Czy przestaniemy być mięsożerni? |
|
Ridley |
|
2017-05-09 |
Czy ptaki wyewoluowały większe dzioby, by zjadać duże, inwazyjne ślimaki? |
|
Coyne |
|
2017-12-13 |
Czy płeć jest jak gender konstruktem społecznym? Nie. |
|
Coyne |
|
2017-02-17 |
Czy rozum jest “większy niż nauka”? Kiepska próba deprecjonowania nauki |
|
Coyne |
|
2015-04-28 |
Czy teoria doboru naturalnego Darwina zmieniła nasz pogląd na miejsce ludzkości |
|
Dennett |
|
2018-06-07 |
Czy to jest teoria? Czy to jest prawo? Nie, to jest fakt. |
|
Dawkins |
|
2015-12-05 |
Czy uczenie się metodą prób i błędów jest „nauką”? |
|
Coyne |
|
2022-01-14 |
Czy Uganda potrzebuje GMO? Naukowcy spoglądają na edytowanie genów, by przyspieszyć innowacje |
|
Ongu |
|
2017-09-20 |
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię? |
|
Coyne |
|
2023-05-18 |
Czy wierzysz w duchy? |
|
Łopatniuk |
|
2017-10-28 |
Czy wirusy pomogły uczynić z nas ludzi? |
|
Zimmer |
|
2017-02-10 |
Czy współczesny Homo sapiens wyewoluował w różnych częściach Afryki? |
|
Coyne |
|
2018-07-24 |
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy? |
|
Albert Cheng i Ian Kingsbury |
|
2021-04-05 |
Czy wyrazy ludzkiej twarzy są uniwersalne w okazywaniu emocji? |
|
Coyne |
|
2020-09-02 |
Czy wyrostek robaczkowy jest narządem szczątkowym? |
|
Coyne |
|
2016-05-21 |
Czy znaleziono najstarszy dowód na istnienie zwierzęcia? Nowa gąbko-podobna skamieniałość liczy 890 milionów lat |
|
Coyne |
|
2021-08-11 |
Czy świat rzeczywiście staje się biedniejszy? Odpowiedź Stevena Pinkera |
|
Coyne |
|
2019-02-06 |
Czy Samolubny gen zaszkodził publicznemu rozumieniu biologii? |
|
Coyne |
|
2022-10-13 |
Czy kometa zabiła mamuty |
|
Novella |
|
2018-02-22 |
Czym jest nauka i dlaczego ma nas obchodzić? |
|
Sokal |
|
2014-07-22 |
Czytanie myśli z fMRI i AI |
|
Novella |
|
2023-05-05 |
Déjà vu i swojskość |
|
Novella |
|
2018-03-17 |
Daj ać ja pobruszę … |
|
Łukaszewski |
|
2018-10-20 |
Dan Brown - akomodacjonista |
|
Coyne |
|
2015-01-31 |
Darwin znowu się myli! Artykuł pokazuje, że jego hipoteza o „samcach większych u ssaków” wydaje się błędna |
|
Coyne |
|
2024-04-06 |
Darwin, lisy i inne ssaki na Falklandach |
|
Mayer |
|
2019-12-11 |
David Barash namawia naukowców do stworzenia człowieko-szympansiej hybrydy |
|
Coyne |
|
2018-03-20 |
|
« Poprzednia strona Następna strona » |
| | |