Mam wrażenie, że bardzo rzadko informują, że ta idea nie jest wymysłem ateistów, że nie ma nic wspólonego z walką z religią, że zgoła przeciwnie, jest dążeniem do państwowych gwarancji wolności sumienia, że jej zwolennicy są świadomi, iż systemy totalitarne, takie jak komunizm i nazizm, nie propagowały świeckiego państwa, forsując zastąpienie starych religii nową, państwową religią.
Kto wie, może zwolennicy świeckiego państwa powinni zacząć od wskazania różnicy między szukaniem prawdy, a szukaniem zgody. Religie i totalitarne ideologie obiecują nam dostęp do prawdy absolutnej. Jednak uznanie tych (jakże różnych) prawd absolutnych wymuszają przemocą, terrorem, indoktrynacją. Szukanie prawdy mniej absolutnej, opartej na dowodach, wymaga wolności słowa i własnych poszukiwań, a nie tylko grzecznego słuchania kazań.
Mariusz Staniszewski pisze: „Rugowanie religii z życia publicznego jest jednak nie tylko początkiem końca cywilizacji, ale także ostatecznie prowadzi do ograniczania wolności jednostki.” Brak wiedzy, czy świadome wprowadzanie czytelników w błąd? Podejrzewam zupełnie uczciwą ignorancję. W Polsce wyjaśnianie, że określenie „świeckie państwo” nie oznacza żadnego rugowania religii z życia publicznego, a zerwanie związków państwa z dominującą religią, teoretycznie powinno być łatwiejsze niż w jakimkolwiek innym państwie. To właśnie w Polsce podjęto bowiem (przedwczesną) próbę ustanowienia tak pojętego świeckiego państwa.
Na Sejmie Konwokacyjnym w styczniu 1573 ustanowiono Konfederację Warszawską, która zaczynała się tak:
„My Rady Koronne, duchowne i świeckie, i rycerstwo wszystko i stany insze jednej a nierozdzielnej Rzeczpospolitej… inaczej mówiąc, my, przedstawiciele wszystkich wyznań i stanów (z wyjątkiem ateistów, bo wtedy ateistów nie było) postanowiliśmy...”
Czego chcieli i do czego chcieli przyszłego króla zobowiązać? „…przysięgliśmy …pokój pospolity między rozerwanymi i różnymi ludźmi w wierze i w nabożeństwie zachować…”
Nie chcąc męczyć oczu czytelnika pięknym, starym, przeplatanym łaciną językiem polskim, przypomnę tylko, iż świadomi różnorodności i tego, co się w innych krajach wtedy działo, posłowie zobowiązywali się w imieniu swoim i potomków do wyłączenia religii z polityki i zabraniali, żeby państwo (król) mieszało się do praktyk religijnych swoich obywateli.
Ponad dwieście lat później inna ustawa zasadnicza zaczynała się od słów „My, naród”. Artykuł szósty amerykańskiej konstytucji głosi, że konstytucja jest nadrzędnym prawem we wszystkich stanach. Wymaga, aby wszelkie ciała ustawodawcze, funkcjonariusze władz sądowych i wykonawczych ślubowali służbę konstytucji bądź złożyli równoważne oświadczenie. Zakazane jest indagowanie kandydatów na funkcjonariuszy o ich religię.
Te zastrzeżenia uznano za zbyt ostrożne i pierwsza poprawka do tej konstytucji stwierdza:
Kongres nie ustanowi ustaw wprowadzających religię lub zabraniających swobodnego wykonywania praktyk religijnych; ani ustaw ograniczających wolność słowa lub prasy, lub naruszających prawo do pokojowych zgromadzeń i wnoszenia do rządu petycji o naprawę krzywd.
Powróćmy jeszcze na chwilę do Konfederacji Warszawskiej. Dokument, wyprzedzający o dwieście lat amerykańską konstytucję, z całego ówczesnego Episkopatu Polski podpisał jedynie biskup krakowski Franciszek Krasiński, reszta katolickich duchownych zorganizowała huczny protest.
Ten dokument przywoływany jest w szkołach jako świadectwo polskiej tolerancji, jedni nauczyciele mówią o nim więcej, inni mniej, a jeszcze inni wcale. Prawdopodobnie bardzo rzadko uczniowie dowiadują się o szczegółach, a jeszcze rzadziej zachęcani są do dyskusji, czy był to rzeczywiście dowód powszechnej w ówczesnej Polsce tolerancji. Kardynał Hozjusz po cichu namawiał wówczas do powtórzenia u nas nocy św. Bartłomieja, wielu innych biskupów katolickich przyklaskiwało tej idei.
Dlaczego właśnie katolicy protestowali przeciw religijnej zgodzie i swobodzie sumienia? Po pierwsze, siły były dość wyrównane, ale obóz protestancki był podzielony na różne wyznania, prawosławni również nie mieli silnej władzy centralnej, po drugie katolicy (nazywani wtedy papistami) byli wyznawcami duchowego centralizmu i ani przez chwilę nie zamierzali respektować idei religijnej tolerancji.
Tak czy inaczej dziennikarz twierdzący, że „rozdział Kościoła od państwa jest jednym z fetyszów nowoczesności”, po prostu nie wie o czym mówi, a użycie przez niego słowa kościół i to z dużej litery, niedwuznacznie wskazuje, że ma na myśli wyłącznie Kościół katolicki i jest raczej przeciwnikiem niż zwolennikiem wolności sumienia.
Rzeczywiste państwo świeckie może być osiągnięte tylko metodami parlmentarnymi, czyli przez pozyskanie dla tej idei większości w izbie ustawodawczej. Wymaga to zatem pozyskania dla tej idei tych reprezentantów, którzy mają umysły otwarte, ale nie rozumieją lub źle rozumieją ideę świeckiego państwa. Zwolennicy państwa totalitarnego (teokratycznego czy świeckiego) posługują się podstępem, skrytobójstwem, terrorem, mętnym językiem. Efektem tych zmagań jest między innymi niejasność.
Czy jest możliwe, że biskup Depo jest bardziej szczery niż Adrian Zandberg? Biskup Depo domaga się prawa religijnego, podporządkowania prawa państwowego prawom religijnym w interpretacji jego Kościoła. Niczego nie ukrywa, jest zupełnie otwartym zwolennikiem teokracji. Biskup państwo świeckie odrzuca i tu dyskusji raczej nie będzie, tego biskupa do tej idei nie przekonamy. Jednak wśród wierzących jest bardzo wielu ludzi, dla których pierwsza poprawka do amerykańskiej konstytucji nie brzmi jak zagrożenie ich wyobrażenia cywilizacji. Mogą się jednak obawiać tej propozycji, kiedy wychodzi ona ze strony ateistów. W tym przypadku mogą powoływać się na przykład nie Stanów Zjednoczonych, gdzie swoboda sumienia była i jest konstytucyjnie gwarantowana, ale Związku Radzieckiego, gdzie próbowano stworzyć ateistyczną religię.
O Konfederacji Warszawskiej dowiedziałem się po raz pierwszy nie w szkole, ale od ojca, który wyjaśniał mi, dlaczego system komunistyczny jest przeciwieństwem państwa świeckiego i swobody sumienia, nie tylko nie gwarantuje, ale nieodmiennie dławi swobodę sumienia i wolność słowa. Dobrze to ilustruje ciekawy epizod z 1920 roku, kiedy w ZSRR zorganizowano żydowską komunistyczną młodzież do ataków na obchodzących święta religijne Żydów. Jak opisywał jeden z uczestników tej kampanii, podczas święta Pesach „Otrzymaliśmy zadanie chodzenia do żydowskich domów i wrzucania przez okno zakwaszonego chleba. Kto robił to najszybciej, dostawał nagrodę. Bardzo nas to bawiło, szczególnie, kiedy stare kobiety wybiegały z wrzaskiem z domów.”
W pisemkach zachęcających do nękania i wyśmiewania wierzących Żydów parafrazowano modlitwy i na przykład słowa o wyprowadzeniu z Egiptu, brzmiały w komsomolskiej ewangelii: „Byliśmy niewolnikami kapitalizmu, póki Rewolucja Październikowa nie wyprowadziła nas z ziemi wyzysku. Gdyby nie Październik, bylibyśmy nadal niewolnikami.” Modlitwa kończąca się słowami “na przyszły rok w Jerozolimie” została sparafrazowana “w przyszłym roku rewolucja światowa”.
Jak zwykle zaczęło się od Żydów, ale na nich się nie skończyło. W 1921 roku zaczęła się w ZSRR wielka kampania walki z wszystkimi religiami, a przede wszystkim z prawosławiem.
Zwolennicy idei totalitarnych mogą nawet czasem używać określenia świeckie państwo, mogą wygłaszać piękne mowy o swobodzie sumienia i wolności słowa, ale nieodmiennie te deklaracje okazują się puste i fałszywe jak kazania biskupów.
Dlatego też jest niesłychanie ważne zachowanie podjerzliwości. Świeckiego państwa nie domagam się jako katolik, protestant, buddysta czy ateista, ale jako obywatel, który nie zabiega o to, aby moja prawda była prawdą państwową, ale o tolerancję wyznaniową, jakiej domagali się nasi przodkowie, a do której partia katolicka wówczas nie dopuściła, a dziś próbuje nas oszukać twierdzeniami o zagrożeniu cywilizacji wolnością sumienia.
Czy mam zatem pełne zaufanie do zapewnień Adriana Zandberga? Nie, nie mam takiego zaufania. Do nikogo nie mam pełnego zaufania. Świeckie państwo nie może być oparte na samym zaufaniu, wymaga silnych instytucji, chroniących przed nieustannym zagrożeniem państwa, w którym różne grupy często podejmują próby wymuszenia jednomyślności i uznania swoich przekonań jako wiary państowej.
Mariusz Staniszewski pisze:
„Chrześcijańskie królestwo miało przecież obowiązek dbania o zbawienie podległych mu dusz. Wraz z nadejściem oświecenia państwo wycofało się z tego obowiązku, uznając, iż jego zadaniem jest tylko zapewnienie możliwie najlepszego bytu doczesnego, a droga do Nieba to już kwestia indywidualnego wyboru każdego obywatela.”
Wręcz zabawne jest stwierdzenie tego autora, że „sumienie przestało być sprawą polityczną lecz wcale nie zniknęło z życia publicznego. […] Wręcz przeciwnie, nauka Kościoła nadal pozostawała podstawą rozstrzygania o tym, co jest dobre, a co złe.”
Niepostrzeżenie (zapewne również dla samego siebie) autor informuje nas o swojej nietolerancji i uważa, że jego Kościół dostarcza Prawdy Absolutnej.
Warto powrócić do marzenia naszych przodków o klarownym rozdziale państwa i religii. Warto również uświadomić sobie, że dzwony oznajmiające o śmierci Zygmunta II Augusta nie tylko zamykały krótki okres imponującej tolerancji religijnej w naszym kraju, ale również kładły kres nadziei, że znajdziemy się w czołówce europejskich narodów. Kiedy uchwalano Konfederację Warszawską, siły nietolerancji były już o krok od zwycięstwa. Dziś otwarcie głosić chęć ponownego wprowadzenia państwowej religii nie wypada, robi się to jednak po cichu, tylnymi drzwiami i wbrew wielu wierzącym. Rozdział Kościoła od państwa nie jest jednak fetyszem nowoczesności. Jest warunkiem powrotu do względnej zgody, do sztuki osiągania kompromisów w Sejmie, który nie jest tylko prowincjonalnym teatrem z kiepskimi aktorami.
