Debatowano o artystycznych zdolnościach neandertalczyków, ale nie znajdowano ich sztuki, choć ich “duchowość” sugerowały ślady ochry w miejscach pochówku. Sądzono albo, że ozdabiano żywe ciała, albo dekorowano je po śmierci w ramach jakiegoś rytuału. Ludzie chwycili się tego, pragnąc odkryć ślady religijności. (Ochra jest czerwonym pigmentem, zawierającym tlenek żelaza.)
Istnieją oczywiście słynne malowidła naskalne, jak cudowne zwierzęta w Lascaux, ale one zostały namalowane około 20 tysięcy lat temu. To było już po wymarciu Neandertalczyków i po tym jak „współczesny” H. sapiens skolonizował Europę około 40 tysięcy lat temu. (Uwaga: zawsze uważałem neandertalczyków za „podgatunek” H. sapiens, H. sapiens neanderthalensis, podczas gdy “współcześni” ludzie są H. sapiens sapiens. Nie trzeba mówić, że pewni antropolodzy nie zgadzają się, chociaż krzyżowanie się tych form, czego dowodem są neandertalskie geny w genomie współczesnych ludzi, czyni ich członkami tego samego biologicznego gatunku.)
Sądzi się, że neandertalczycy byli w Europie od około 250 tysięcy lat temu do około 40 tysięcy lat temu. Tak więc znalezienie w Hiszpanii malowideł naskalnych liczących 65 tysięcy lat, jak to udokumentowano w nowym artykule w „Science” autorstwa D. L. Hoffmanna i in. (odnośnik poniżej; pdf tutaj), nie tylko świadczy o artystycznym zacięciu neandertalczyków, ale jest najstarszym malowidłem naskalnym hominina. (Poprzedni rekord należał do odcisku dłoni w Indonezji i czerwonego kręgu w hiszpańskiej jaskini: oba datowane na około 40 tysięcy lat, a więc niemal z pewnością zrobione przez H. sapiens sapiens.)
Co więc znaleźli Hoffmann i in.? W badanych przez nich trzech hiszpańskich jaskiniach są czerwone odciski dłoni, abstrakcyjna sztuka składająca się z geometrycznych figur, jak również malunki zwierząt, takich jak jelenie i ptaki. Ponieważ wydaje się, że jaskinie były nieprzerwanie zamieszkałe przez ostatnich 100 tysięcy lat, bez datowania nie ma sposobu na ustalenie, który podgatunek tworzył które dzieła sztuki.
Nowością w tej pracy jest jednak to, że autorom udało się datować sztukę dzięki datowaniu metodą uranowo-torową nacieków węglanowych tworzących się na malowidłach. Z tych węglanów składają się stalaktyty i stalagmity, a tworzą się, kiedy z kropli wody wytrąca się osad węglanu wapnia. Naciek na malowidle musiał utworzyć się po powstaniu malowidła.
Tutaj jest geometryczna figura z ochry z naciekiem, który datowano na minimalny wiek 64 800 lat. Nazywa się to “czerwonym drabinkowatym znakiem” (“przypominającym drabinę, szczególnie dlatego, że ma poprzeczne kreski, jak szczeble drabiny”), ale ja dostrzegam przypominającą człowieka figurę po prawej, choć to prawdopodobnie tylko moja wyobraźnia. Można dostrzec naciek na wierzchu czerwonego pigmentu. Co za wspaniałe znalezisko!
Tutaj jest odcisk dłoni niemal całkowicie zasłonięty przez węglan wapnia, ale ujawniony przez software (po prawej). Liczy między 45 300 a 48 700 lat, ale inne próbki wskazują na minimalny wiek 65 tysięcy lat.
Wreszcie, tutaj są “draperie naciekowe” (zasłony kalcytowe) które zawierają czerwony pigment (z pewnością ludzkiego pochodzenia) pokryty węglanem wapnia; wiek wynosi 65 500 lat.
Malowidła i znaki namalowane ochrą we wszystkich trzech jaskiniach są, jak mówią autorzy, spójne i przy wieku 64 800 lat “znacząco wyprzedzają przybycie ludzi współczesnych do Europy, które ocenia się na między 45 a 40 tysięcy lat temu”. Tak więc ta sztuka o 20 tysięcy lat wyprzedza przybycie “współczesnych” ludzi. (Po prostu nie znajdujemy pozostałości “współczesnego H. sapiens” w Hiszpanii w czasie, kiedy powstawały te malowidła.) Ponieważ jedynymi homininami w okolicy byli neandertalczycy, zakłada się, że oni stworzyli te malowidła – chyba że jest jeszcze jakiś nadal nie odkryty hominin, ale to wydaje się nieprawdopodobne.
A więc neandertalczycy mieli sztukę – choć nie figuratywną – na długo zanim powstały słynne malowidła naskalne we Francji. Pokazuje to, jak mówią autorzy, że neandertalczycy mieli źródło światła i planowanie, oba niezbędne do tworzenia odcisków dłoni. Autorzy piszą: “trudno widzieć je [malowidła] jako cokolwiek innego jak mające znaczenie symbole w mających znaczenie miejscach”. No cóż, jesteśmy stworzeniami szukającymi znaczenia, ale nie posuwałbym się zbyt daleko w tym rozumowaniu. Być może jest to neandertalski odpowiednik graffiti, bez żadnego znaczenia. (“Hej, Zog, patrz: zrobiłem odcisk ręki!”)
Nie jest prawdopodobne, że ten rodzaj sztuki był unikatowy dla tych trzech jaskiń, a więc, jak mówią Hoffman i in., z czasem powinniśmy znaleźć sztukę neandertalską w innych jaskiniach. I będzie ciekawe zobaczenie, czy ten podgatunek wynalazł sztukę figuratywną – pokazującą zwierzęta lub homininy – zanim H. sapiens sapiens przybyli do Europy, a neandertalczycy wymarli.
_______
Hoffmann, D. L., C. D. Standish, M. García-Diez, P. B. Pettitt, J. A. Milton, J. Zilhão, J. J. Alcolea-González, P. Cantalejo-Duarte, H. Collado, R. de Balbín, M. Lorblanchet, J. Ramos-Muñoz, G.-C. Weniger, and A. W. G. Pike. 2018. U-Th dating of carbonate crusts reveals Neandertal origin of Iberian cave art. Science 359:912-915.
The first Neanderthal cave art
Why Evolution Is True, 23 lutego 2018
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Jerry A. Coyne
Profesor (emeritus) na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji. Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków. Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.
