John van Wyhe obala mity o Darwinie

John van Wyhe jest historykiem nauki ze specjalizacją w historii Charlesa Darwina i Alfreda Russela Wallace’a, i pracuje na Uniwersytecie Narodowym w Singapore. Zajmuje kilka stanowisk akademickich i naukowych, od założyciela i dyrektora The Complete Works of Charles Darwin Online, Scientific Associate, The Natural History Museum (London), Członka Linnean Society i Członka British Society for the History of Science. Wygłosił ponad 50 publicznych wykładów o Darwinie w ponad dziesięciu krajach. Wykłada i nadaje audycje o Darwinie, ewolucji, nauce i religii oraz historii nauki na całym świecie. Napisał także książkę The Darwin Experience, biografię  Charlesa  Darwina.

Ja (a głównie Greg Mayer) pisaliśmy o pracy van Wyhe’a wcześniej (patrz tutaj, tutaj, tutaj i tutaj).

Mniej więcej dziesięć lat temu zadałem znanej badaczce Darwina, Janet Browne, pytanie, o którym opowiedziałem w tym poście:

Byłem kiedyś na obiedzie z Janet Browne, autorką najlepszej moim zdaniem biografii Darwina (to są dwa tomy; koniecznie przeczytajcie!), i skorzystałem z okazji, by zadać jej pytanie: „Gdyby Darwin był teraz przy tym stole i mogłabyś zadać mu jedno pytanie, o co byś zapytała?” Janet nie zawahała się odpowiadając: “Chciałabym dowiedzieć się o brakującym liście od Wallace’a”.

Mówiła o znanym incydencie dotyczącym tego słynnego listu. Kiedy Darwin powoli przygotowywał O powstawaniu gatunków do publikacji, otrzymał, podobno 18 czerwca 1858 r., list of Alfreda Russela Wallace’a.  List zawierał esej (napisany w lutym owego roku) i przedstawiał zarys teorii ewolucji drogą doboru naturalnego Wallace’a, co oczywiście było tym, nad czym Darwin rozmyślał od lat. Tekst Wallace’a, O tendencji różnic do nieskończonego odchodzenia od pierwotnego typu,  znany jest jako esej “Ternate” od nazwy wyspy indonezyjskiej, na jakiej go podobno napisał. Można go znaleźć tutaj.

. . . Historycy, rozważając ten epizod, znaleźli dwa problemy. Po pierwsze, listu Wallace’a do Darwina nie ma w korespondencji Darwina. Darwin skrupulatnie przechowywał całą swoją korespondencję, dlaczego więc tak kluczowy dokument nie znajduje się w jego kolekcji?  

Po drugie, niektórzy historycy kwestionowali, czy Darwin rzeczywiście otrzymał list 18 czerwca. Wallace nadał kilka listów z Ternate 9 marca 1858 r. i dotarły one do Londynu 3 czerwca. Jeśli list Wallace’a do Darwina był w tej samej przesyłce, to dlaczego trwało to aż do 18 czerwca, by dotarł do Darwina? [JAC: Niektórzy przypuszczali, że Darwin przetrzymywał list, żeby albo przywłaszczyć sobie idee Wallace’a – absurdalna koncepcja, biorąc pod uwagę dużo wcześniejsze, niepublikowane teksty Darwina o doborze naturalnym – albo wahał się, co zrobić z człowiekiem, który wpadł na teorię Darwina doboru naturalnego.]

John odpowiedział na oba pytania. Po pierwsze, list Wallace’a dostał się w ręce geologa  Charlesa Lyella, który go po prostu zgubił lub wyrzucił. (Lyell był znany z niedbałości w kwestii zachowywania korespondencji.) Rękopis zaś eseju Wallace’a, załączony do listu, został wysłany do drukarza, który po prostu wyrzucił dokument po złożeniu tekstu w czcionkach drukarskich.  

Co ważniejsze, artykuł van Wyhe’a i Keesa Rookmakera (patrz tutaj) pokazał, że list dotarł do Londynu na dzień zanim otrzymał go Darwin. Nie było żadnego krętactwa, żadnego dowodu, że Darwin przetrzymywał list zanim pokazał go swoim przyjaciołom, Hookerowi i Lyellowi.

Zadałem Johnowi to samo pytanie co Janet: “O co zapytałbyś Darwina, gdyby był tutaj i mógł zadać tylko jedno pytanie?”  John odpowiedział mniej więcej w ten sposób: “Zapytałbym go, jak to jest być jedynym człowiekiem na planecie, który wie jak i dlaczego wyewoluowało życie i trzyma to w tajemnicy przez dwadzieścia lat”.  

Chociaż Darwin dzielił się swoimi myślami z niektórymi kolegami (ponad dziesiątką z nich), do ukazania się O powstawaniu gatunków w 1859 r. żaden nie zaakceptował w pełni jego tezy o ewolucji i doborze naturalnym. Niemniej Darwin zaakceptował prawdę tej koncepcji już w 1838 r. Przez dwadzieścia lat utrzymywał fantastyczny sekret, nieznany wszystkim innym ludziom.  

Dlaczego Darwin czekał tak długo? John powiedział, że po prostu dokumentowanie wszystkich dowodów na jego teorię zabrało wiele czasu i to była prawdziwa przyczyna, nie zaś, jak mówią niektórzy, obawy Darwina przed reakcją społeczną na jego idee lub dezaprobata jego religijnej żony.

John jest znany z twierdzenia, że wkład A. R. Wallace’a do tego, co znamy dzisiaj jako teorie ewolucji, byłby zrobiony i bez niego i że decydująca była książka Darwina. Wspólny artykuł Darwina i Wallace’a z 1858 r. nie zaznaczył się w nauce i nie spowodował akceptacji ewolucji. Dopiero książka Darwina, opublikowana w rok później, zawróciła falę – tak bardzo, że w ciągu dziesięciu lat niemal wszyscy Anglicy zaakceptowali większość jej idei jako prawdę. (Hegemonia doboru naturalnego zabrała nieco dłużej, aż do lat 1900.) Choć van Wyhe zagadza się, że Wallace niezależnie odkrył dobór naturalny i dał wkład do teorii ewolucji, wkład Darwina był najważniejszy i nawet praca Wallace’a o biogeografii nie została włączona do dwóch rozdziałów na ten temat w O powstawianiu gatunków.

Czy Darwin ukradł jakieś pomysły Wallace’a? Tutaj van Wyhe daje stanowcze „nie” i zgadzam się z nim, że na to właśnie wskazują dowody ( patrz tutaj). Według Johna, od lat 1960. narastał pogląd, że choć Darwin nie ukradł pomysłów Wallace’a, Wallace’owi po prostu nie przypisywano należnych mu zasług za jego pracę, bo pochodził z niższej klasy (ten mit powtarza Tom Wolfe w swojej nowej książce The Kingdom of Speech, bo widzi Wallace’a jako zaniedbywanego, proletariackiego outsidera, którego wkład jest ignorowany z powodu jego przynależności klasowej.) Van Wyhe mówi, że to jest nonsens i twierdzi, że Wallace’owi nie przyznaje się zasługi po prostu dlatego, że nie wykonał pracy – nigdy nie stworzył niczego choćby w przybliżeniu równie wyczerpującego i mistrzowskiego jak O powstawaniu gatunków.

Zadałem Johnowi jeszcze dwa pytania. Pierwsze, gdyby Wallace’a w ogóle nie było, czy nasza teoria ewolucji byłaby inna lub czy droga naukowej historii odkrycia ewolucji byłaby inna? John odpowiedział: „Niezbyt”.

A gdyby Darwina nigdy nie było? John twierdzi, że w końcu mielibyśmy nowoczesną teorię ewolucji, przybyłaby jednak nie tylko wolniej, ale także po kawałku jako wynik pracy kilku lub wielu przyrodników, bo nikt inny prawdopodobnie na napisałby Wielkiej Książki Darwina, która zmieniła świat.

Jestem pewien, że niektórzy czytelnicy nie zgodzą się z tym, ale van Wyhe, który widzi siebie jako rewizjonistę, ale który trzyma się faktów, ma znaczące dowody na poparcie swoich twierdzeń o „Wallace versus Darwin” (poza odpowiedziami na pytanie „co by było gdyby”, które są oczywiście zgadywaniem). On sam i jego myśli zrobiły na mnie duże wrażenie i chciałem o nich tutaj opowiedzieć.

John poszedł z nami do Zoo, bo nigdy nie widział orangutanów z bliska. Powiedział także, że Wallace zastrzelił ich 17 na okazy i uratował małe, którego matkę zabił. Próbował je utrzymać przy życiu, ale nie miał odpowiedniego pokarmu i wkrótce zmarło.

Tutaj jest kilka orangutanów, które widzieliśmy:

John van Whye debunks Darwin myths

Why Evolution Is True, 2 listopada 2016

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska