Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 08:26

« Poprzedni Następny »


O marnej powtarzalności badań psychologicznych


Jerry A. Coyne 2015-09-17


Wczoraj napisałem krótki post o olbrzymim badaniu próbującym znaleźć odpowiedź na pytanie “Jaki odsetek wyników badań prezentowanych w pismach psychologicznych można powtórzyć?” Było to ogromne badanie, w którym dziesiątki badaczy-psychologów po prostu powtórzyło 100 badań opublikowanych w trzech szacownych pismach psychologii eksperymentalnej:  „Psychological Science”, „Journal of Personality and Social Psychology” i „Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition”.

Cały artykuł, wraz z jednostronicowym streszczeniem, został opublikowany przez „Science” (patrz odnośnik poniżej); autorzy nazywają siebie “Open Science Collaboration” (OSC) [Współpraca wolnej nauki]. Jest także streszczenie w “New York Times, artykuł naświetlający trzy słynne badania, których OSC nie potrafiło powtórzyć (włącznie z jednym o wolnej woli, o którym pisałem wczoraj) i nowszy artykuł redakcyjny w “Times”z argumentacją, że to niepowodzenie powtórzenia nie stanowi kryzysu naukowego, a po prostu pokazuje, że nauka zachowuje się tak, jak powinna: zawsze badając, czy opublikowane rezultaty są wiarygodne.


Jeszcze przed opublikowaniem tego artykułu twierdziłem, że ludzie powinni robić w biologii to, co ci ludzie zrobili w psychologii: testować wyniki eksperymentów, które są imponujące, ale rzadko powtarzane. W psychologii, podobnie jak w biologii ewolucyjnej i ekologii, znaczące odkrycia nie są często powtarzane, bo zrobienie tego wymaga trudnych do zdobycia pieniędzy i wspólnych wysiłków – wysiłków, które nie zostają nagrodzone. (Nie masz wielkiej satysfakcji ani zawodowych osiągnięć po prostu przez powtórzenie pracy kogoś innego.) Ponadto w biologii (i przypuszczalnie w psychologii eksperymentalnej) praca nie jest często powtarzana jako normalny produkt uboczny budowania na poprzednich wynikach. Na przykład, jeśli chcesz użyć nowej metody zastąpienia genu, musisz pośrednio zreplikować protokoły innych ludzi, zanim zaczniesz wstawiać własny, ulubiony gen.


Sądzę więc, że około połowy opublikowanych badań w mojej dziedzinie (włączam tu ekologię obok ewolucji) prawdopodobnie nie dałoby takich samych wyników przy powtórzeniu ich. Wyłączam te badania, które używają genetyki, jako że prace genetyczne łatwo powtórzyć, szczególnie jeśli dotyczą sekwencjonowania DNA.


Niepowodzenie w powtórzeniu opublikowanego wyniku nie znaczy, że eksperymentatorzy oszukiwali ani nawet, że ich praca zawiera błędy. Może to znaczyć, na przykład, że wyniki są swoiste dla danego miejsca, czasu lub zestawu eksperymentalnego albo, że istnieje tendencja publikowania imponujących wyników, a więc publikuje się tylko takie, których wyniki mają wysoką istotność statystyczną. Wreszcie, przy 0,05 jako konwencjonalnej granicy prawdopodobieństwa, 5% wszystkich eksperymentów da istotne odchylenie od szansy (falsyfikując tym hipotezę zerową), nawet kiedy hipoteza zerowa jest prawdziwa.


Przejdźmy do eksperymentu. OSC postanowiła sprawdzić powtarzalność w dość rygorystyczny sposób. Cała grupa ludzi zgodziła się przetestować dużą liczbę prac wziętych z trzech pism, kończąc ze stoma powtórzonymi eksperymentami. Aby narzucić rygor, wybrali tylko prace publikowane w wiodących pismach, powtórzyli tylko ostatnie badanie z każdej pracy (żeby nie replikować wstępnych wyników, które często są pierwsze publikowane), a następnie powtórzyli każde badanie w tak identyczny sposób z oryginalnym badaniem, jak było to możliwe – z wyjątkiem tego, że mieli większe próby, co dawało im większe szanse wykrycia efektów.


Zasługą oryginalnych autorów jest to, że dostarczyli zespołowi OSC kompletnych danych i szczegółów swoich eksperymentów, zapewniając, że powtórzenia były przeprowadzone w tak podobny sposób do oryginalnych badań, jak to możliwe. Było tam jeszcze wiele innych kontroli, włącznie z zaangażowaniem statystyków, by niezależnie powtórzyli wyliczenia wartości prawdopodobieństwa dla powtarzanych eksperymentów.


Rezultaty wszystkich oryginalnych badań były statystycznie istotne, z wartościami p (tj. szansą na otrzymanie zaobserwowanego efektu jako wyłącznie statystycznej obserwacji odstającej, kiedy nie ma żadnego realnego efektu) poniżej 5% (kilka były odrobinę wyższe). Kiedy szansa otrzymania fałszywego wyniku pozytywnego wynosi 0,05 lub mniej, badacze uważają wynik za „istotny statystycznie”, co jest kluczem do tego, że praca zostanie opublikowana. Oczywiście, ta granica jest arbitralna i jest niższa w dziedzinach takich jak fizyka, a przy eksperymentach typu wykrywanie bozonu Higgsa spada do 0,00001.


Co więc stało się, kiedy powtórzono te 100 badań psychologicznych? Wynikło z tego, że większość istotnych rezultatów stała się nieistotna, a efekty, które znaleziono, nawet jeśli nieistotne, spadły do około połowy efektów, o których informowano w oryginalnych pracach. Tutaj są rezultaty:  

  • Tylko 35 z oryginalnych 100 eksperymentów dało statystycznie istotne wyniki przy powtórzeniu (62 nie dały, a trzy zostały wykluczone). Innymi słowy, przy powtórzeniu w niemal identycznych warunkach i często przy wyższej próbie, tylko 35 oryginalnych wyników uznano za istotne.
  • To powiedziawszy, wiele (ale zdecydowanie nie wszystkie) wyniki wskazywały w tym samym kierunku jak w badaniu oryginalnym, ale nie były wystarczająco duże, by osiągnąć istotność statystyczną. Gdyby te powtórki były oryginalnymi pracami, większość prawdopodobnie nie zostałaby opublikowana.  

Tutaj jest wykres pokazujący korelację między wartościami p w oryginalnych pracach i w powtórzeniach. Każdy punkt przedstawia rozmiar efektu widzianego w powtórce (oś Y) wobec rozmiaru efektu w tym samym oryginalnym badaniu (oś X). Jeśli punkt jest zielony, powtórka była także statystycznie istotna (jak też efekty w badaniu oryginalnym). Różowe punkty oznaczają, że powtórka nie dała statystycznie istotnych wyników. Pokazuje to, że rozmiar efektu był ogólnie niższy niż w badaniach oryginalnych (większość punktów znajduje się poniżej linii ukośnej) i większość powtórek (dokładnie, 62%) nie pokazała istotnych efektów.   


(From the paper): Original study effect size versus replication effect size (correlation coefficients). Diagonal line represents replication effect size equal to original effect size. Dotted line represents replication effect size of 0. Points below the dotted line were effects in the opposite direction of the original. Density plots are separated by significant (blue) and nonsignificant (red) effects.
(From the paper): Original study effect size versus replication effect size (correlation coefficients). Diagonal line represents replication effect size equal to original effect size. Dotted line represents replication effect size of 0. Points below the dotted line were effects in the opposite direction of the original. Density plots are separated by significant (blue) and nonsignificant (red) effects.

Wykres pokazuje także, że im większy efekt obserwowany w oryginalnym badaniu, tym bardziej prawdopodobne, że zostanie on powtórzony, bo różowe punkty gromadzą się po lewej stronie wykresu, gdzie rozmiary oryginalnych efektów są niewielkie. Zgadza się to z odkryciem badaczy, że im niższa wartość p w oryginalnym eksperymencie, co oznacza bardziej istotny wynik, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie on także istotny w powtórce.

  • Choć większość wyników w powtórzonych badaniach szła w tym samym kierunku, co w badaniu oryginalnym, była znaczna liczba (doliczyłem się 20%), które albo wskazywały w innym kierunku, albo w ogóle nie pokazywały żadnego efektu. A proszę pamiętać, że nawet jeśli nie ma rzeczywistego efektu biologicznego w oryginalnym badaniu, połowa powtórzeń będzie, wyłącznie losowo, pokazywać ten sam kierunek co badanie oryginalne.  
  • Zespół OSC zapytał także każdy zespół dokonujący powtórki eksperymentu, czy uważają, że ich wyniki rzeczywiście powtórzyły rezultaty oryginalnego badania. Ta ocean jest subiektywna, ale odzwierciedlała wyniki oparte na istotności wartości p: tylko 39% badaczy uznało, że ich wyniki powtórzyły wyniki badania oryginalnego.  
  • Wreszcie, jest możliwe, że wartości p w powtórkach dochodziły blisko do magicznej granicy p = 0,05, która jest oczywiście mniej lub bardziej arbitralnym progiem istotności. Żeby zobaczyć, czy tak jest, autorzy zrobili wykres gęstości wartości p w badaniach oryginalnych kontra te, które znaleziono w powtórkach. Tutaj są wyniki, z wartościami p z badań oryginalnych po lewej i z powtórek po prawej.

Density plots of original and replication P values and effect sizes. P values.
Density plots of original and replication P values and effect sizes. P values.

Jak można zobaczyć, wartości p dla powtórek miały szeroki rozrzut, a więc nie kręciły się blisko magicznej granicy istotności (0,05). Oczywiście, wszystkie wartości p w badaniach oryginalnych (po lewej) były na poziomie istotności, bo inaczej nie zostałyby opublikowane.  


Co to wszystko znaczy?


Istnieją dwa, diametralnie sprzeczne poglądy na to, jak zareagować na tę ogólną porażkę przy powtórkach. Pierwszym jest świętowanie tego jako zwycięstwa nauki. W końcu, nauka jest nieustannym sprawdzaniem własnych wniosków, a można to zrobić tylko przez sprawdzanie, czy to, co znaleźli inni ludzie, rzeczywiście jest słuszne. I do takiego wniosku dochodzą autorzy. Cytuje z ich artykułu:

Postęp w nauce jest kumulatywnym procesem zmniejszania niepewności, który może udać się tylko wtedy, kiedy sama nauka pozostaje największym sceptykiem co do własnych twierdzeń wyjaśniających.

Przedstawione wyniki sugerują, że należy ulepszyć powtarzalność w psychologii. Każda pokusa interpretowania tych wyników jako porażki dla psychologii lub ogólnie dla nauki, musi stawić czoła faktowi, że ten projekt pokazuje naukę, która zachowuje się tak, jak powinna. Pełno jest hipotez, że obecna kultura w nauce może wpływać negatywnie na powtarzalność odkryć. Odpowiedź ideologiczna pominęłaby argumenty, zdyskredytowała źródła i radośnie kontynuowała tą samą drogą. Proces naukowy nie jest ideologiczny. Nauka nie zawsze mówi to, co chcielibyśmy usłyszeć; konfrontuje nas z tym, co jest. Ponadto, jak to pokazuje Transparency and Openness Promotion (TOP) Guidelines, społeczność badaczy już podejmuje działania, by poprawić jakość i wiarygodność literatury naukowej.


Przeprowadziliśmy ten projekt, ponieważ głęboko obchodzi nas zdrowie naszej dyscypliny i wierzymy w jej obietnicę, że zgromadzenie wiedzy o zachowaniu ludzkim może podnieść jakość życia ludzkiego. Powtarzalność jest kluczowa dla tego celu. Gromadzenie dowodów jest metodą autokorekty społeczności naukowej i najlepszą dostępną opcją osiągnięcia ostatecznego celu: prawdy.

Jest w tym, oczywiście, bardzo dużo sensu. Wynik nie zostaje szeroko akceptowany (w większości dziedzin), dopóki nie zostanie powtórzony, albo uczyni konkretne przewidywania, które można przetestować. Autokorekta jest także silna  – jest to jedna z najważniejszych cech nauki, która odróżnia ją od, na przykład, teologii.

 

Interpretację “w nauce wszystko jest w porządku” promowała także Lisa Feldman Barrett w nowym artykule o tym badaniu w „New York Times” - Psychology is not in crisis. (Barrett jest profesorem psychologii w Northeastern University.) Ale jej artykuł jest bezładny, porównujący niepowodzenie powtórzenia badań psychologicznych ze zmieniającym się środowiskiem, w jakim gen ulega ekspresji. W niektórych środowiskach, pisze ona, gen dający kędzierzawe skrzydła, czyni skrzydła mniej kędzierzawymi, co jest powszechnym zjawiskiem, które my, genetycy, nazywamy „zmienną ekspresyjnością”. Istotnie tak jest, ale nie znaczy to, że mutacja „kędzierzawa” nie powoduje, że skrzydło jest kędzierzawe – a to ona sugeruje. Zmienna ekspresyjność nie jest niepowodzeniem powtórzenia odkrycia, że dana mutacja genu jest odpowiedzialna za kędzierzawe skrzydła.

 

Barrett porównuje również niepowodzenie powtórzenia badań przez OSC z innymi badaniami, w których niepowodzenie powtórzenia zależy od „kontekstu” (np. myszy, które poddaje się wstrząsowi, kiedy słyszą dźwięk, rozwijają odruch Pawłowa), a więc nie widzimy tego samego rezultatu w innych warunkach (myszy nie rozwiną odruchu Pawłowa, jeśli są przywiązane podczas wstrząsu). To jednak, podobnie jak kędzierzawe skrzydła, nie ma nic wspólnego z pracą OSC, która próbowała zapewnić, że kontekst i warunki eksperymentalne były tak bliskie oryginalnym badaniom jak to możliwe. Innymi słowy, zespół OSC próbował wyeliminować efekty zależne od kontekstu. W pragnieniu obrony i uniewinnienia swojej dziedziny i zatwierdzenia siły nauki Barrett przedstawia argumenty oparte na fałszywych analogiach.


Wszyscy możemy się zgodzić co do jednej rzeczy – że istnieje problem z kulturą nauki, która zawsze przedkłada duże i imponujące rezultaty pozytywne nad rezultaty negatywne i faworyzuje publikacje nowych rezultatów, ignorując próby ich replikacji. (Czasami niepowodzenie powtórzenia badań nie jest w ogóle akceptowane przez pismo naukowe!) Jest to jeszcze wyraźniejsze w prasie popularnej, która jest szybka w roztrąbieniu spraw takich jak „gen geja”, ale nie kłopocze się publikowaniem zastrzeżeń i odwołań, kiedy – jak w tym wypadku – nie można było powtórzyć tego wyniku w kolejnym badaniu. Ten problem, przynajmniej w kulturze naukowej, można nieco naprawić. Najważniejsze: potrzebujemy więcej badań takich jak OSC, ale powtórzeń zastosowanych do innych dziedzin, szczególnie biologii.


I to doprowadza mnie do ostatniego punktu, który daje mniej pozytywny pogląd na rezultaty. Jak powiedziałem powyżej, sądzę, że wiele badań w biologii – szczególnie biologii organizmów – nie jest powtarzana, zwłaszcza, jeśli wymaga pracy w terenie. Takie badania pozostają więc w literaturze, choć nigdy nie były sprawdzone, a często stają się klasycznymi pracami, które wchodzą do podręczników. 


W ten sposób biologia przypomina psychologię, chociaż badania w biologii molekularnej i biologii komórek często są powtarzane jako część trwającego postępu w tej dziedzinie. Sądzę więc, że błędne jest twierdzenie, iż ekologia i ewolucja mają ten sam stopień autokorekty, jak, powiedzmy, fizyka i chemia. Tak, każda praca powinna być w zasadzie sprawdzona, ale znajdziesz bardzo niewiele dolarów wręczonych przez  National Institutes of Health lub National Science Foundation do powtórzenia prac w biologii. (Jest tak, ponieważ w ogóle nie ma zbyt dużo pieniędzy do wręczania!) W mojej dziedzinie, biologii organizmów,  mechanizm autokorekty, chociaż działa na pewnym poziomie, nie jest nawet w przybliżeniu tak silny jak w innych dziedzinach, takich jak biologia molekularna i biologia komórek.


Moim głównym wnioskiem jest więc, że potrzebujemy OSC dla ekologii i biologii ewolucyjnej. Ale będzie mróz w lipcu (w Arizonie), jeśli to się zdarzy!

_______

Open Science Collaboration. 2015. Estimating the reproducibility of psychological science. Science, 349 online, DOI: 10.1126/science.aac4716


On the irreproducibility of psychology studies

Why Evolution Is True, 3 września 2015

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska



Jerry A. Coyne

Profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków.  Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1470 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Po raz kolejny twierdzenie, że płeć nie jest binarna, ale bez żadnych nowych argumentów   Coyne   2024-03-29
Jak małpy człekokształtne (włącznie z ludźmi) straciły swoje ogony   Coyne   2024-03-26
Ale najpierw kawa   Tonhasca Júnior   2024-03-21
Ideolodzy: dlaczego nauczanie genetyki musi mieć charakter społeczno-polityczny   Coyne   2024-03-19
Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk