Afrykańskie Konsorcjum Badań Prawa i Religii zorganizowało niedawno spotkanie, by zbadać wpływ prawa i religii na dobrostan ludzi. Prelegenci dzielili się spostrzeżeniami o punktach przecięcia między różnymi wyznaniami i systemami prawnymi w różnych krajach afrykańskich. To spotkanie, które odbyło się w dniach 20-22 maja, było okazją dla nigeryjskich uczonym i polityków do gorących dyskusji o świeckości lub nie-świeckości nigeryjskiego państwa. Świeckość jest naładowanym tematem, ponieważ budzi obawy ograniczania przestrzeni dla aktywności religijnej. Choć była to konferencja, na której od prelegentów oczekiwano opisu i wyjaśnienia swojego punktu widzenia, wielu prelegentów przemawiało w kategoriach deklaratywnych. Spotkanie ujawniło dyskusyjną i polaryzująca naturę sekularyzmu. Było ewidentne, że Nigeryjczycy są podzieleni na temat tego, jakie mają być związki między kościołem, meczetem a państwem.
Spotkanie odbyło się w stolicy Nigerii Abudży. W tym mieście mają miejsce różne tajne i jawne manewry, spiski i intrygi, by wzmocnić rolę religii na arenie politycznej, co wymownie pokazuje gigantyczny meczet narodowy i centrum chrześcijańskie zbudowane za ogromne fundusze państwowe.
Na spotkaniu jeden mówca po drugim – w tym duchowni, czynni i emerytowani sędziowie oraz akademicy – którzy mówili o sytuacji w Nigerii, naświetlali konflikty i sprzeczności w konstytucji Nigerii, szczególnie wieloznaczny stosunek między prawem a religią, kościołem/meczetem a państwem. Jeden z prelegentów zwrócił uwagę uczestników na artykuł konstytucji Nigerii, który opisuje kraj jako ”suwerenny naród pod władzą Boga”. Powiedział, że taki zwrot nie może być wstępem do świeckiej konstytucji. Inny mówca zauważył, że postanowienie o stworzeniu sądu apelacyjnego szariatu jest kolejną wskazówką, że Nigeria dalece nie jest państwem świeckim.
Sędzia sądu apelacyjnego, muzułmanin, przypomniał fakt, że Nigeria jest państwem wieloreligijnym. Nie pokazał jednak, gdzie jest to zapisane w konstytucji. Twierdził, że artykuł 10 konstytucji Nigerii, który stanowi, że „Rząd Federacji lub państwa nie przyjmie żadnej religii jako religii państwowej”, w żaden sposób nie sugeruje, że państwo nigeryjskie jest świeckie.
Z tej debaty wynikała prawna kakofonia i dezorientacja z powodu różnych systemów prawnych – szariat, prawo zwyczajowe, kodeks karny i cywilny – działających i stosowanych w całym kraju. Muzułmański sędzia sądu apelacyjnego powiedział, że muzułmanin w Nigerii może porzucić wiarę, by uniknąć procesu przed sądem szariatu i twierdził, że pokazuje to „piękno” prawa szariatu w odróżnieniu od innych systemów prawnych, działających w kraju. Inni sędziowie, którzy przemawiali podczas tego spotkania, unikali lub mówili wymijająco o kwestii wewnętrznego konfliktu i sprzeczności w nigeryjskim systemie prawnym.
Z wszystkich prelekcji, pytań i komentarzy na temat konfliktów między prawem a religią w Nigerii było ewidentne, że projekt sekularyzacji Nigerii jest poważnie zagrożony. Podczas gdy konstytucja Nigerii ma świecki zamiar: ci, którzy naszkicowali ją, chcieli rozdziału państwa od religii. Inni aktorzy państwowi nie pozwolili jednak na zmaterializowanie się tego świeckiego zamiaru ze względu na swoje programy religijne. Obecnie rządzący Nigerią wykorzystują luki w sformułowaniach konstytucji, by uzasadnić klerykalizację państwa nigeryjskiego, włącznie z narzuceniem prawa szariatu. Tak więc w Nigerii działa islamska teokracja na terenach o muzułmańskiej większości i chrześcijańska teokracja na terenach zdominowanych przez chrześcijan oraz mieszanka obu na pozostałych terenach kraju. Wielu lokalnych mówców na spotkaniu okazywało pogardę dla określenia „sekularyzm”, ale nie zaproponowało żadnego przekonującego alternatywnego modelu rządzenia.
Pozostaje pytanie: dlaczego tak wielu ludzi sprzeciwia się idei świeckiej Nigerii? Faktem jest, że islamiści nie mogą w praktyce zamienić całego kraju w państwo islamskie; chrześcijanie nie są w stanie schrystianizować całego państwa. Mówiąc po prostu: zamiana Nigerii w państwo chrześcijańskie lub państwo islamskie jest „misją niemożliwą”. Jaka więc jest droga do przodu?
Chociaż sekularyzm pozostaje sporną i kontrowersyjną kwestią, idea rozdzielenia religii i państwa dostarcza prawdziwych ram do osiągnięcia tolerancyjnego, pokojowego, stabilnego i postępowego narodu. To świeckie państwo może gwarantować równe prawa Nigerczykom każdego wyznania i bez żadnego wyznania. Świecka Nigeria będzie znacznie skuteczniejsza w uporaniu się z religijnym ekstremizmem.
Sekularyści w Nigerii muszą przyjąć aktywniejszą postawę do propagowania projektu sekularyzacji. Muszą przeciwdziałać planom i spiskom religiantów i teokratów. Świecka Nigeria nie może powstać w wyniku spekulacji za biurkiem lub pobożnych życzeń. Świeccy Nigeryjczycy muszą obudzić się, powstać i prowadzić kampanie, by powstała świecka republika. Świeccy Nigeryjczycy muszą być widoczni w Abudży. Powinni być czynnie zaangażowani w kampanię na rzecz rozdziału państwa i religii we wszystkich dziedzinach życia. Wybory są za rogiem. Sekularyści muszą dać znać politykom, że stanowią ważny elektorat i że głosy i interesy sekularystów liczą się. Zarówno Chrześcijańskie Stowarzyszenie Nigerii, jak Najwyższa Rada ds. Islamskich Nigerii mają biura w pobliżu narodowego parlamentu w Abudży. Używają tych biur do promowania swoich religijnych i politycznych programów. Sekularyści powinni zbadać możliwość założenia biur i zatrudnienia personelu do lobbowania ustawodawców i polityków, i powinni prowadzić energiczną kampanię na rzecz zrealizowania świeckiej Nigerii.
Law, Religion and The Secularisation of Nigeria
Modern Ghana, 5 października 2018
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Leo Igwe
Sekretarz Nigeryjskiego Ruchu Humanistycznego, działacz Center for Inquiry w Nigerii, członek IHEU i Atheist Alliance International. Jest redaktorem "Humanist Inquirer" i autorem wielu artykułów wolnomyślicielskich. Większość swojego czasu poświęca ratowaniu dzieci oskarżanych o czary.
