Projekt Global Gateway został uruchomiony w grudniu 2021 r. Tymczasem chiński BRI został uruchomiony w 2012 r. i rozprzestrzenił się na całym świecie, zwłaszcza w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji, gdzie zyskał Chinom ogromne wpływy. Gazeta Partii Komunistycznej „China Daily” podała ostatnio, że tylko w 2022 roku Chiny podpisały nowe kontrakty z krajami BRI o wartości prawie 100 miliardów dolarów.
Obiecując przeznaczyć do 300 miliardów euro w latach 2021-2027 na inwestycje w sektorach cyfrowym, energetycznym i transportowym w krajach rozwijających się oraz na wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej, edukacji i badań na całym świecie, UE i jej państwa członkowskie zobowiązały się zbudować zrównoważoną alternatywą dla chińskiego BRI. Wątpliwe jest jednak, czy takie ambicje są w ogóle wykonalne na tym etapie.
Minął ponad rok, odkąd Unia Europejska uruchomiła projekt Global Gateway, aby konkurować z chińską inicjatywą „Jeden pas, jedna droga” (BRI).
Według Centrum Zielonych Finansów i Rozwoju na Uniwersytecie Fudan w Szanghaju, według stanu na marzec 2022 r. liczba krajów na całym świecie, które przystąpiły do BRI przez podpisanie protokołu ustaleń z Chinami, wynosiła 147. Czterdzieści trzy z tych krajów znajdowały się w Afryce Subsaharyjskiej, a kolejnych 18 w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie.
„Model europejski polega na inwestowaniu zarówno w twardą, jak i miękką infrastrukturę, w zrównoważone inwestycje w technologie cyfrowe, klimatyczne i energetyczne, transport, zdrowie, edukację i badania, a także w sprzyjające otoczenie gwarantujące równe warunki działania. Będziemy wspierać inteligentne inwestycje w infrastrukturze wysokiej jakości, z poszanowaniem najwyższych standardów społecznych i środowiskowych, zgodnie z wartościami demokratycznymi UE oraz międzynarodowymi normami i standardami. Strategia Global Gateway to wzór, w jaki sposób Europa może budować prężniejsze połączenia ze światem” – powiedziała przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, w momencie uruchomienia unijnego projektu.
„Global Gateway to oferta oparta na wartościach. Nasze inwestycje odzwierciedlają europejskie standardy społeczne i środowiskowe” — powiedziała ostatnio Jutta Urpilainen, europejska komisarz ds. partnerstw międzynarodowych, w rozmowie z „Foreign Policy”. „Oczywiście jest to również projekt geopolityczny. Infrastruktura jest dziś podstawą geopolityki”.
Amerykańskie Centrum Globalnego Rozwoju skrytykowało program Global Gateway jako „zwykłe opakowywanie na nowo rzeczy, które zostały już zaprogramowane”, twierdząc, że obiecane 300 miliardów euro na nowe inwestycje wcale nie jest nowe.
„300 miliardów euro to głównie mieszanka istniejących zobowiązań europejskich instytucji finansujących rozwój… Global Gateway przyjmuje również wysoce wątpliwe założenia dotyczące zdolności wspierania inwestycji prywatnych, a nie rzeczywistych wydatków lub jakichkolwiek nowych zobowiązań… Gateway wydaje się bardziej budowaniem marki niż przełomowym planem dominacji w globalnej infrastrukturze. Sposób, w jaki UE zamierza sfinansować ten plan, jest mętnie wyjaśniony i trudno jest uzyskać poczucie rzeczywistej skali, zwłaszcza że w dużej mierze opiera się on na europejskich instytucjach rozwoju i finansowania, by uzyskać dużą część funduszy. Przy globalnym zasięgu i ekspansywnym zakresie przekształcenie marzenia w rzeczywistość nie będzie łatwym zadaniem”.
Według amerykańskiej Rady ds. Stosunków Zagranicznych:
„Global Gateway wywołuje tyle samo pytań, ile udziela odpowiedzi. Jak dotąd nic nie wskazuje na to, by Global Gateway dysponował przeznaczonym na ten cel budżetem lub personelem, dzięki czemu możliwe jest, że będzie to po prostu zmiana nazw istniejących i proponowanych inwestycji infrastrukturalnych. Aby stanowić sensowną alternatywę dla BRI, Global Gateway będzie musiał zarówno zharmonizować wysiłki agencji kredytów eksportowych i agencji rozwoju w UE, jak i uzyskać dostęp do dodatkowych funduszy na inwestycje… Nie jest też jasne, w jakim stopniu – jeśli w ogóle – Global Gateway będzie działać w tandemie z odpowiedzią Grupy Siedmiu (G7) na BRI - „Build Back Better World” (B3W)… Jeśli B3W i Global Gateway nie skoordynują swoich działań, żadne z nich nie wykorzysta w pełni swojego potencjału”.
Według Barry'ego Andrewsa, irlandzkiego posła do Parlamentu Europejskiego, projekt Global Gateway to „strategia mająca na celu połączenie tego, co już miało się wydarzyć, i przedstawienie tego jako czegoś nowego, a jeśli nasi partnerzy dadzą się na to nabrać, to są głupcami”. . Powiedział również, że projektowi brakuje „przejrzystości i jasności”.
Połowa proponowanych funduszy Global Gateway – 150 miliardów euro – została przeznaczona dla Afryki w ramach tak zwanego pakietu inwestycyjnego Global Gateway UE-Afryka. Afrykańscy eksperci skrytykowali jednak tę inicjatywę już w momencie jej uruchomienia rok temu.
Według Euractiv, afrykańska krytyka projektu wskazuje, że „Chiny mają drogi, mosty i tamy do pokazania w ramach 20-letniego zaangażowania w Afryce… UE przynosi biurokrację i pouczanie”.
Chiny od kilkudziesięciu lat są wyraźnie aktywne na kontynencie afrykańskim. Od 2006 r. co trzy lata organizują konferencje ministerialne wysokiego szczebla z 53 krajami afrykańskimi – ostatnia w 2021 r. – w ramach utworzonego w 2000 r. Forum Współpracy Chiny-Afryka. Trzy z tych szczytów były spotkaniami wyższego szczebla przywódców Chin i Afryki, ostatnie w 2018 r. Ponadto od 1991 r. ministrowie spraw zagranicznych Chin zmienili w tradycję wizytę w Afryce jako pierwszą podróż zagraniczną w Nowym Roku. W tym roku nowy minister spraw zagranicznych Chin Qin Gang podczas tygodniowej podróży odwiedził Etiopię, Gabon, Angolę, Benin i Egipt.
„Kto słucha i rozumie kontekst, w którym działają kraje afrykańskie, będzie lepszym partnerem rozwojowym” – powiedział Ovigwe Eguegu, nigeryjski doradca ds. polityki w firmie konsultingowej Development Reimagined.
„UE nie słucha. Unia zdaje sobie teraz sprawę, że Afryka poważnie myśli o budowie infrastruktury. W pewnym sensie UE, która stworzyła Global Gateway, przyznaje, że Chiny zapewniły właściwy rozwój w Afryce… Czy były konsultacje z partnerami afrykańskimi prowadzące do Global Gateway? Zero. Nie można oczekiwać żadnego entuzjazmu, ponieważ istnieje po prostu nieznajomość tego, co te obietnice będą oznaczać i jak przełożą się na rzeczywistość… Nigeria nie będzie siedzieć cicho i pozwalać UE dyktować sobie, czy ma rozszerzyć swoje inwestycje w węglowodory, ale będzie szukać umów z innymi partnerami, w tym z Chinami, Turcją lub coraz bardziej zaangażowanymi ZEA”.
„Chiny finansują przez pożyczki, ale przynajmniej jest to jawne”, powiedziała Faten Aggad, była algierska doradczyni wysokiego przedstawiciela Unii Afrykańskiej w negocjacjach Afryka-UE, dodając, że uważa Global Gateway za rozczarowanie z powodu braku zdecydowanego zobowiązania i dodatkowego finansowania. „W obecnej sytuacji Chiny z pewnością pozostaną znacznie atrakcyjniejszym partnerem. UE będzie musiała zwiększyć swoją ofertę, jeśli ma być naprawdę istotna”.
Według Unii Europejskiej pierwsze projekty w ramach pakietu inwestycyjnego Global Gateway Africa-Europe „zostały uruchomione w marcu 2022 r. z Ghaną, Wybrzeżem Kości Słoniowej i Nigrem”.
„Poczyniono również postępy w inwestycjach infrastrukturalnych, staraniach o zwiększenie autonomii Afryki w produkcji leków i szczepionek (ponad 1 mld euro zainwestowanych w Rwandzie, Senegalu, Ghanie i RPA) oraz wspieraniu regionalnych łańcuchów wartości. W sektorze edukacji UE inwestuje w 25 projektów budowania potencjału w zakresie kształcenia i szkolenia zawodowego, w których bierze udział 26 krajów afrykańskich”.
Jest mało prawdopodobne, aby cokolwiek z tego choćby w najmniejszym stopniu osłabiło dominującą pozycję Chin na kontynencie afrykańskim. Być może dlatego, że w przeciwieństwie do Europy i Stanów Zjednoczonych Chiny uczyniły Afrykę centralnym punktem swojej polityki zagranicznej.
„Pekin od dawna uważa, że kraje afrykańskie zajmują centralną pozycję w jego staraniach o zwiększenie globalnych wpływów Chin i zmianę porządku międzynarodowego” - napisała Komisja ds. Przeglądu Gospodarczego i Bezpieczeństwa USA-Chiny w raporcie dla Kongresu za 2020 r .
„Pekin wykorzystuje swoje wpływy w Afryce, aby uzyskać preferencyjny dostęp do zasobów naturalnych Afryki, otworzyć rynki dla chińskiego eksportu i pozyskać afrykańskie wsparcie dla chińskich priorytetów dyplomatycznych na kontynencie i poza nim”.
‘The Global Getaway’: More Empty Promises from th EU?
Gatestone Institute, 14 lutego 2023
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
*Judith Bergman jest izraelską analityczką i publicystką.
