Mieliśmy tutaj cały szereg artykułów o neandertalczykach i ich genetycznym dziedzictwie u ”ludzi współczesnych” (tutaj jest zestaw), wiele z nich napisanych przez Matthew Cobba. Chorwacja, a szczególnie teren wokół niewielkiego miasta Krapina - słynie z dużego zbioru neandertalskich szkieletów i szczątek, odkrytych podczas wykopalisk w1899 r. Ponieważ było tam tak wiele kości, to miejsce dało wyjątkowy wgląd w populację neandertalczyków, którzy żyli około 130 tysięcy lat temu.
Kilka dni temu napisałem o wizycie w Muzeum Neandertalczyków w Krapinie, które ma dobre dioramy z życia neandertalczyków, super film (który, jak mi powiedziano, jest tak poprawny, jak to możliwe przy naszej wiedzy o tym podgatunku) i wiele odlewów kości.
Same kości jednak i szczątki neandertalskie są starannie przechowywane w Muzeum Przyrody Chorwacji, gdzie kuratorką jest dr Davorka Radovčić. Moi gospodarze załatwili dla mnie i dwojga z nich wizytę w tym Muzeum. Tam dr Radovčić poświęciła kilka godzin na pokazywanie nam kości i artefaktów i wyjaśnianie ich znaczenia oraz na informację o tajemnicach, które nadal nie są rozwiązane (jest ich wiele). Wymagało to specjalnego pozwolenia Muzeum i ta wizyta była jednym z najciekawszych punktów mojej podróży do Chorwacji. Jak często stoisz kilka centymetrów od neandertalskich czaszek i zębów i trzymasz w ręku grot dzidy zrobiony przez jednego z nich tak dawno temu?
Można przeczytać więcej o Krapinie tutaj. Z tego artykułu:
. . . w sumie znaleziono 876 pojedynczych skamieniałości neandertalczyków, co plasuje Krapinę w świecie naukowego dziedzictwa jako najbogatsze miejsce neandertalskich znalezisk na świecie.
Proto-ludzie z Krapiny, znani w języku naukowym jako Homo sapiens neanderthalensis zostali odkryci w 1899 r., w czasie badań geologicznych i paleontologicznych wzgórza Hušnjak w Krapinie. Wykopaliska trwały przez sześć lat, nadzorowane przez profesora Dragutina Gorjanović-Krambergera, słynnego chorwackiego geologa, paleontologa i paleoantropologa. Jego prace są znaczącym wkładem w europejską i światową naukę o skamieniałościach ludzkich. Jaskinia w Krapinie szybko dostała się na listę światowych miejsc naukowych jako bogate miejsce skamieniałości, gdzie jest największa i najbogatsza kolekcja pozostałości neandertalczyków.
W piaskowych osadach w jaskini znaleziono około dziewięciuset szczątków skamieniałych kości ludzkich – szczątki należały do kilkudziesięciu różnych osobników w wieku od 2 do 40 lat. Znaleziono również liczne skamieniałe resztki niedźwiedzia jaskiniowego, wilka, łosia, dużego jelenia, nosorożca, dzikiego bydła i wielu innych zwierząt. Znaleziono ponad tysiąc rozmaitych narzędzi kamiennych i broni z paleolitu, wszystkie świadczące o kulturze materialnej proto-ludzi z Krapiny.
Miejsce jest tutaj (kropki oznaczają inne miejsca gdzie znaleziono szczątki neandertalskie):
Pokażę część kości i kamieni, jakie widzieliśmy, i wyjaśnię, najlepiej jak potrafię, co one znaczą.
Kolekcja mieści się w kilku zamkniętych metalowych szafach, każda z drewnianymi szufladami z gąbkowymi wkładami, gdzie są szczątki. Każda szuflada ma opis zawartości: „zęby”, „żuchwy”, “rzepki” i tak dalej. Tutaj jest Darvorka otwierająca szufladę:
Najpierw zobaczyliśmy czaszki, niektóre bardzo dobrze zachowane. Proszę zauważyć etykietę na szufladzie na drugim zdjęciu:
To jest szczególnie ciekawa czaszka, a powód wyjaśnię za chwile. Jest bardzo dobrze zachowana, ale ma także cechę unikatową dla neandertalskich czaszek znanych nauce:
Można zobaczyć wydatne wały nadoczodołowe i górną część czaszki:
Ta czaszka młodej kobiety (prawdopodobnie 20 lub 30-letniej: płeć można poznać po kształcie czaszki) ma serię 40 poziomych nacięć zrobionych na czole, prawdopodobnie tuż po śmierci (nie są zaleczone). Ich cel nie jest znany, ale wydaje się, że chodziło o jakiś rytuał post mortem, może wskazujący na szacunek dla zmarłej lub nawet coś związanego z ideą życia pozagrobowego. Po prostu nie wiemy, jak podkreśliła Davorka. Poniżej są dwa zdjęcia nacięć i krótkie wideo, w którym Davorka je wyjaśnia:
Davorka wyjaśnia nacięcia: nie zostały zrobione, by zabić lub oskalpować kobietę:
Neandertalskie DNA wydobywa się z ucha środkowego, ponieważ jest dobrze izolowane od środowiska. Myliłem się w poprzednim poście, kiedy napisałem, że wydobyto DNA z neandertalczyków z Krapiny; Davorka powiedziała mi, że Svante Pääbo i jego koledzy wydobyli DNA z innego chorwackiego miejsca neandertalskiego o nazwie Vindija.
Wiemy obecnie, że neandertalczycy krzyżowali się z „nowoczesnymi” ludźmi (H. sapiens sapiens) i że przeciętny człowiek (nie-Afrykanin) ma około 3% genomu od neandertalczyków, włącznie z genami używanymi w reakcjach odpornościowych. Chociaż potomstwo przynajmniej przy jednym rodzaju krzyżowań musiało być płodne - bo to jedyny sposób, w jaki neandertalskie DNA mogło dostać się do H. sapiens sapiens – nie wiemy, czy potomstwo w obu kierunkach krzyżowania się było płodne. Na przykład, nie znaleźliśmy mitochondrialnego DNA neandertalczyków u nowoczesnych ludzi. To może odzwierciedlać albo przypadkową utratę, dobór naturalny przeciwko mitochondrialnemu DNA, który dostał się do populacji ludzi nowoczesnych, lub sterylność potomstwa między neandertalskimi matkami a H. sapiens sapiens ojcami.
Kapsuła ucha środkowego jest w górnym lewym rogu, tuż nad czerwonym napisem. To jest cenny kawałek dla paleogenetyków:
Żuchwy! Zęby są stosunkowo większe od naszych i szczęka ma więcej miejsca, żeby pomieścić wszystkie zęby trzonowe, a więc „zęby mądrości” nie są tak ściśnięte jak u nas.
Górna i dolna szczęka; zauważ obrót jednego zęba w lewym rzędzie zębów:
“Obrócony” ząb między dwoma białawymi. Nie pamiętam znaczenia tego, ale napisałem do Davorki, która powiedziała, że niektórzy uważają, że jest to spowodowane związkami genetycznymi i możliwym kojarzeniem krewniaczym.
Szczęka młodego (prawdopodobnie 6-7 letniego) neandertalczyka, pokazująca mleczne zęby i trzy stałe zęby, które jeszcze się nie wyrżnęły. Neandertalczycy nie żyli zbyt długo: 40-letni osobnik znajdował się na krańcu rozrzutu:
Niestety, niektóre żuchwy zostały oczyszczone i usunięto cenny kamień nazębny. Davorka wyjaśnia na wideo, że oczyszczenie spowodowało utratę cennej informacji biologicznej. Proszę zauważyć „przestrzeń trzonową”, która daje dosyć miejsca na wszystkie zęby trzonowe.
Zęby, włącznie z ”łopatkowym” siekaczem, znajdowanym także u azjatyckich nowoczesnych H. sapiens.
Dobrze zachowany ząb trzonowy:
Łopatkowy siekacz.
Stopień zużycia tych przednich zębów wskazuje, że neandertalczycy trzymali przedmioty w zębach, pracując nad nimi, na przykład, trzymali zębami skórę i zeskrobywali ją ręką. Miejsce śladów zużycia wskazuje także, że około 60-80% neandertalczyków było praworęcznych, zeskrobując prawą ręką i trzymając skórę lewą stroną ust. Jest to zresztą ten sam odsetek ludzi praworęcznych, co w dzisiejszej Chorwacji:
Kości ramienia. Szuflada pełna kości ramiennych:
To jest kość promieniowa (jedna z dwóch kości przedramienia), która została odrąbana, a potem zaleczyła się, wskazując, że osobnik stracił część swojej ręki. Po zranieniu ręka wygoiła się, co znaczy, że przeżył bez dłoni:
Szuflada pełna rzepek. Są lżejsze niż nieskamieniałe rzepki, bo piaskowiec prawdopodobnie ”wymył” wiele składników kostnych:
Zmiażdżona kość ramienia. Albo nastąpiono na nią wkrótce po śmierci, albo została zmiażdżona przy śmierci, może podczas polowania lub walki. (Kości neandertalczyków wykazują mniejszą częstotliwość uszkodzeń ”wojennych” niż kości wczesnych homininów, takich jak australopiteki. Wydaje się, że był to pokojowy podgatunek.)
Ten neandertalczyk ma zaleczony uraz głowy (wgłębienie w środku) wzdłuż linii otaczających ranę. Te homininy miały trudne życie!
Tutaj Davorka wyjaśnia, że nie jesteśmy pewni, co oznaczają te linie: mogły być umyślnymi nacięciami podczas otwierania czaszki (trepanacja) dla złagodzenia nacisku na ranę, lub może te linie są po prostu artefaktem powstałym podczas tworzenia skamieniałości.
Neandertalczycy byli w zasadzie mięsożerni, chociaż wiemy, że używali także leczniczych roślin. Jedli niedźwiedzie, bobry, a nawet nosorożce. Tutaj jest młody nosorożec, jak się sądzi, zabity przez neandertalczyków z Krapiny. Z pewnością polowali na niego w grupie, ale zabicie dzidą niedźwiedzia lub nosorożca musiało być bardzo niebezpieczne.
Najwyraźniej zabijali także ptaki, bo znajduje się całe szkielety ptasie obok kości neandertalczyków. Tutaj jest kilka szponów i kości stopy orła bielika, Haliaeetus albicilla, gatunku, który nadal istnieje.
Na szponach i kościach stopy są nacięcia, co wskazuje, że neandertalczycy używali ich jako ozdób. Tezę tę popiera znalezienie „włókien” z jelit przywiązanych do części szponu. Tutaj jest kość stopy i szpon, które zostały zmodyfikowane przez wyżłobienie w nich rowka.
To jest kość palca, do której przyczepiony był szpon. Widzicie rowek wycięty w dolnej części?
Zmodyfikowane szpony orła:
Davorka pokazuje zrobiony przez człowieka rowek:
Tutaj jest artykuł (kliknij na link pod zrzutem z ekranu), w którym Davorka i jej współautorzy sugerują użycie szponów jako ozdób:
Trzymam piękny, liczący 130 tysięcy lat grot neandertalskiej włóczni, odłupany z krzemienia:
Skrobak (dolna krawędź była bardzo ostra):
Davorka i ja na zakończenie wizyty, To naprawdę było jedno ze wspaniałych doświadczeń w moim życiu i jestem nieskończenie wdzięczny Davorce za jej wyjaśnienia, jak też moim gospodarzom, Igorowi, Damjanowi, Darko i Pavlowi za zorganizowanie tej wizyty.
Profesor (emeritus) na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji. Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków. Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.
