Jaki ślad zostawiają słowa?

Arcybiskup nie rozwijał tej myśli, zapewne w głębokim przekonaniu, że w tym gronie to nie było konieczne. Nie wiemy zatem, czy miał na myśli stulecia antysemityzmu Kościoła katolickiego i Kościała ewangelickiego w Niemczech, czy chrześcijański antyjudaizm od zarania chrześcijaństwa, czy może również przedwojenny antysemityzm polskiego Kościoła katolickiego, kultywowany przez najwyższych hierarchów.

”Gazeta Wyborcza” cytuje słowa metropolity:

„To się stało w środku Europy, w środku cywilizacji, którą dumnie nazywamy chrześcijańską, i to, o czym trzeba pamiętać w tych dniach, to to, że to jest powtarzalne. Jeśli się już to wydarzyło, to może się wydarzyć powtórnie. Zagładę w dużej mierze stworzyli ludzie, trzeba to powiedzieć, niestety, z bólem serca, ludzie, których wychowywały Kościoły chrześcijańskie na swoich nabożeństwach."

Czy mówił to również kiedykolwiek wiernym w kościele, czy tylko zgromadzonym z okazji tej szczególnej rocznicy? Co arcybiskup miał na myśli mówiąc, że to może wydarzyć się powtórnie? Gazeta cytuje również słowa obecnego na tym spotkaniu człowieka, który był w łódzkim getcie i któremu udało się przeżyć. Leon Weintraub mówił:    

"Z wielkim bólem stwierdzam, że po ulicach polskich miast maszerują ludzie w strojach podobnych do hitlerowskich i z podobnymi do tamtych sloganami."

W Polsce nie ma już trzech milionów Żydów, nie ma ani 300 ani nawet 30 tysięcy. (Nie bardzo wiadomo ilu jest, bo nie bardzo wiadomo jak to liczyć. Polaków, którzy mają żydowską babkę lub dziadka? Wyznawców judaizmu? Członków stowarzyszeń żydowskich? Posiadaczy dziwnych nazwisk?) Pozostał mit antybliźniego,  irracjonalna nienawiść, która przez stulecia była zwornikiem chrześcijańskiej teologii.   

W Europie nie może się powtórzyć wymordowanie sześciu milionów Żydów, bo nie ma tu już sześciu milionów Żydów. Więc co miał metropolita łódzki na myśli mówiąc, że to może wydarzyć się znowu? Narastanie nienawiści aż do morderczego zaślepienia? Chrześcijaństwo przez wieki nauczało o miłości bliźniego, któremu zawsze towarzyszyło czasem dyskretne częściej zupełnie otwarte wskazanie antybliźniego, kogoś kogo wolno i należy nienawidzieć.   

Ksiądz Jacek Międlar nie jest już ksiądzem, mówił zbyt wyraźnie i zbyt głośno, tysiące innych księży ma poglądy zbliżone, ale dają im wyraz dyskretniej. Ci są zdumieni zarzutami antysemityzmu, kiedy ktoś zauważa ich nauczanie o złym charakterze Żydów, o rządzącej światem żydowskiej mafii, o Żydach niszczących Kościół, o Żydach, którzy nie mogą być Polakami, czy o Żydach, którzy pomagali Hitlerowi.

Ciekawe pytanie – czy antysemityzm był największą zbrodnią chrześcijaństwa na przestrzeni dziejów? Bez wątpienia umożliwiał hipokryzję - tanie moralizatorstwo o miłości bliźniego, o obronie życia, o zakazie zabijania i równoczesne zachęcanie do nienawiści i mordów. Chrześcijański antyjudaizm łączył dobro ze zbrodnią, stanowił pomost ułatwiający usprawiedliwienie mordów popełnianych na innowiercach i heretykach. Antyjudaizm utrzymywał wiernych w nieustannej gotowości do zbrodni w imię boga. 

Słowo pogrom przyszło do nas z Rosji. Ale Rosja do rozbiorów Polski miała całkowity zakaz osiedlania się Żydów, a Żydzi pojawili się w Rosji wraz z zagrabionymi polskimi ziemiami.  Pogromów uczyliśmy się od Niemców, a Niemcy od Brytyjczyków, Francuzów, Hiszpanów, ale wszędzie te mordy były inspirowane przez chrześcijańskich kapłanów. Powtarzające się masakry ludności żydowskiej były lokalne, niezmienne nauczanie Kościoła było centralne. Kiedy łodzki metropolita mówi, że „to może się wydarzyć powtórnie” nie musi mieć na myśli wyłącznie wydarzeń sprzed ponad siedemdziesięciu lat.  

Próby odejścia Kościoła katolickiego od tradycji nauczania nienawiści do Żydów zaczęły się bardzo niedawno. Pierwszy podjął je Jan XXIII, potem Jan Paweł II, teraz Franciszek. Te próby natrafiają na głęboką niechęć kleru i wiernych, a ci kapłani, którzy traktują je poważnie, nie mają łatwego życia.  

Jeśli słowa arcybiskupa Grzegorza Rysia brzmią rewolucyjnie to tylko dlatego, że oczywista i powszechnie znana prawda jest zakazana, wywołuje oburzenie i gwałtowne protesty, a tu, proszę, pada z ust hierarchy. W specyficznym momencie i skierowana do specyficznej publiczności, ale z świadomością, że zostanie powielona przez media.

Arcybiskup Ryś był wcześniej biskupem pomocniczym w Krakowie, o jego ingresie w listopadzie 2017 roku informował na łamach „Rzeczpospospolitej” występujący tam gościnnie Jacek Dziedzina, publicysta „Gościa Niedzielnego”. Artykuł pod tytułem „Gdyby arcybiskup Grzegorz Ryś nie istniał, należałoby go wymyśleć” serwuje nam na przystawkę informację, że hierarcha nie dzieli się z nikim tajemnicą na kogo głosuje. Nie dziwi, że publicysta katolickiego pisma wybija to właśnie na początek i uważa za coś niezwykłego. Dowiadujemy się, że jest to hierarcha popularny, ściągający tłumy. Autor pisze, że to biskup wymodlony i zapowiada „wiosnę w Łodzi”. W sumie przesłodzony panegiryk, z którego trudno coś wyłuskać.     

Jacek Dziedzina pisze, że dostawał esemesy od uczestniczących w poprzedzających ingres spotkaniach księży i cytuje dwa z nich: „Płaczę ze szczęścia. Chrystusowy Duch prostoty, braterstwa". „Przed ingresem biskup walczy o duchowieństwo. To jest coś więcej niż nowy biskup w Łodzi, to jest nowy Kościół, serio. Wiosna idzie".


Nowy metropolita po spotkaniach zaprasza księży na ciepłą kolację do pałacu. Publicysta „Gościa Niedzielnego” komentuje:

„Dlaczego tak proste i, wydawałoby się, oczywiste gesty wywołują takie zdumienie i poruszenie? Głód normalnych, zdrowych relacji z biskupem, opartych, owszem, na czci i posłuszeństwie, ale też zaufaniu i zrozumieniu, jest w Kościele, jak widać, ogromny.”

To marzenie o Kościele z ludzką twarzą budzi skojarzenia, które dla ludzi młodych mogą być niezrozumiałe. W mojej młodości marzyliśmy nie tyle o demokracji, bo to było niewyobrażalne, co o demokratyzacji, o socjalizmie z ludzką twarzą. Po śmierci Stalina terror złagodniał, ale ludzka twarz socjalizmu była dziwnie zdeformowana. W 1958 roku, kiedy ciągle jeszcze wielu chciało wierzyć w możliwość socjalizmu z ludzką twarzą, w Watykanie na tron papieski wybrano stojącego nad grobem kardynała, który wcześniej był nuncjuszenm w komunistycznej Bułgarii i uważnie śledził zmiany w Moskwie oraz w całym radzieckim bloku. Kardynał Roncalli od chwili wyboru podejmował dziwne kroki. Zdumiewał historyków Kościoła wybór imienia. Jan XXIII był papieżem pozbawionym papieskiego urzędu w roku 1415 przez sobór w Konstancji. Początkowo nie bardzo rozumiano, co Roncalli chciał przez wybór tego imienia powiedzieć. Kiedy jednak kilka miesięcy później powiedział o zamiarze zwołania soboru, pojawił się niepokój, czy aby nie zamierza potrząsnąć Kościołem tak, jak Chruszczow potrząsnął Związkiem Radzieckim. 

Brytyjski historyk, Peter de Rosa opisuje jak wkrótce po wyborze przedstawiono Janowi XXIII projekt papieskiego herbu, na którym widniał lew świętego Marka. Papież spojrzał i zapytał, czy ten lew nie jest nazbyt drapieżny.

„Czy nie sądzisz – zapytał swojego byłego sekretarza, monsignore  Helma – że bardziej pasowałby do Grzegorza VII? Czy nie moglibyście coś zrobić, żeby ten lew był bardziej ludzki”

Zapewne łatwiej stworzyć obrazek bardziej ludzkiego lwa niż bardziej ludzki wizerunek Kościoła (szczególnie jeśli zna się jego historię tak dobrze jak znał ją kardynał Roncalli). Tak czy inaczej, natychmiast po śmierci Jana XXIII zapał do demokratyzaji Kościoła zaczął przygasać, a raczej zaczął być pospiesznie wygaszany, zauważono oczywiście tęsknotę do ludzkiej twarzy, którą kolejni papieże eksponowali, ponownie dokręcając śrubę.                        

Oczekiwanie na katolicyzm z ludzką twarzą przybiera zdumiewające formy. Dziennikarze polują na okruchy – papież nie założył czerwonych butów, papież nie pozwolił nosić się w lektyce, papież pojechał zwykłym samochodem, zadzwonił do szarego człowieka, przyszedł niespodziewanie na kolację z bezdomnymi. Są tu oczywiście poważniejsze sprawy. Papież wypowiedział się jakoś po ludzku o homoseksualistach, potępił chciwość księży, wypowiedział wojnę peofilii w Kościele.

To ostatnie nie  jest takie całkiem pewne. Ile wiedział wcześniej, dlaczego reaguje dopiero na raporty świeckich władz? Porządki w chorej instytucji, czy pranie tego, czego już ukrywać dłużej nie daje się?

Czy odnowa w Kościele jest możliwa, czy po raz kolejny jesteśmy świadkami wewnętrznej walki między zwolennikami zamiatania mrocznych kart Kościoła pod dywan a tymi, którzy chcieliby oczyścić tę instytucję z długiej tradycji łajdactwa i zakłamania? Nie znam na te pytania odpowiedzi, chociaż rozumiem marzenia wiernych o Kościele z ludzką twarzą. Z jakiegoś powodu te marzenia przypominają mi stary dowcip o brudnym chałacie rabina, któremu najlepsi przyjaciele doradzali, żeby wyprał chałat, bo brzydko pachnie. Rabin zgadzał się, że chałat trzeba wyprać, ale nic nie robił. W końcu córka zapytała go, dlaczego odmawia wyprania chałata. Rabin odpowiedział ze smutkiem, że na nowy chałat go nie stać, a ten, który ma rozsypie się w praniu na drobne kawałki.

Ile zatem znaczą słowa? Prawdopodobnie niewiele, chociaż budzą nie tylko zdumienie, ale i sympatię do człowieka, który odważa się je wypowiadać.