Dwadzieścia lat zaangażowania w sceptyczny aktywizm daje trochę perspektywy. Zauważyłem, że większość pseudonauki i dziwacznych systemów wierzeń jest w swej istocie taka sama. Oczywiście, szczegóły różnią się, ale leżące u podstaw błędy logiki i myślenia są takie same. Zasadniczo ludzie powtarzają raz za razem te same błędy.
To była pierwotna motywacja stworzenia listy częstych błędów logicznych. Natykaliśmy się raz za razem na tę samą marną logikę i chcieliśmy zająć się leżącymi u jej podstaw błędami poznawczymi. To dlatego naukowy sceptycyzm jest tak mocno zaangażowany w metapoznanie – myślenie o myśleniu. Na przykład, istnieją tysiące fałszywych twierdzeń medycznych. Obalanie każdego z nich jest nieskończoną grą w „whack-a-mole”. Lepiej jest zrozumieć i zająć się leżącymi u podstaw błędami w logice i metodzie, które prowadzą do całego medycznego nonsensu.
Stosunkowo niedawno to zjawisko nazwano “magnetyzmem nonsensu” Jest to teza, że ludzie, którzy wierzą w jeden rodzaj pseudonauki, mają tendencję do dawania wiary w wiele innych rodzajów nonsensu – przyciągają się wzajemnie. Powód wydaje się oczywisty – jeśli masz błędną metodę, raz za razem dojdziesz do błędnych wyników.
Mogą być różne odcienie magnetyzmu nonsensu, chociaż wiele nachodzi na siebie. Na przykład, są wyznawcy teorii spiskowych, którzy wierzą w każdy spisek; są tu uduchowieni „prawdziwi wierni”, którzy są skłonni do wiary we wszystko, co mistyczne; i są fanatycy „natury”, mówiący „natura jest najlepsza”, którzy dają się nabrać na każdą reklamę, że coś jest „naturalne” i na każde sianie paniki, że „chemia zbija”.
Nowa inicjatywa obywatelska w Kalifornii (oczywiście) jest znakomitym przykładem tego rodzaju niechlujnego myślenia. Łączy podziw dla wszystkiego, co naturalne, z irracjonalnym strachem przed substancjami chemicznymi i spiskowym myśleniem anty-korporacyjnym w zbiór wszystkich orgii magnetyzmu nonsensu. Według stanowego prokuratora generalnego:
STATUT INICJATYWY REGULULUJE ROZMAITE SUBSTANCJE I PRAKTYKI ZWIĄZANE Z ROLNICTWEM, TOWARAMI KONSUMPCYJNYMI I ZDROWIEM. Zabrania używania lub wypuszczania do środowiska genetycznie modyfikowanych roślin i zwierząt i ponad 300 substancji. Tworzy nowy organ stanowy do regulowania działalności w środowisku, modyfikowania projektów o wpływie zanieczyszczającym i promieniującym oraz testuje i zatwierdza substancje zanim mogą one być wprowadzone w Kalifornii. Zabrania fluoryzowania lub chlorowania wody. Reguluje składniki szczepionek i eliminuje szczepienia jako wymóg przyjęcia do szkół i przedszkoli. Zapewnia karną i cywilną odpowiedzialność za naruszenia bez przepisu o przedawnieniu.
Zasadniczo byłoby to przejęcie szpitala psychiatrycznego przez pacjentów. Projektodawczyni tej inicjatywy, Cheriel Jensen, ma nadzieję spełnić tą jedną ustawą marzenia aktywistów antynauki z całego ubiegłego stulecia. Musi zebrać podpisy 365880 zarejestrowanych wyborców (pięć procent wszystkich głosów oddanych na gubernatora w wyborach z listopada 2014 r.) do 6 sierpnia, by doprowadzić do głosowania.
Najciekawszym aspektem proponowanej ustawy jest jawny magnetyzm nonsensu. Pokazuje nachodzenie na siebie ruchu antyszczepionkowego, ruchu anty-GMO, ruchu przeciw fluoryzacji i panikarzy uniwersalnych toksyn. Dorzucają także nowszych spiskowych teoretyków w sprawie inteligentnych liczników. Jeśli coś jest nowe i techniczne, są przeciwko temu.
Oczywiście, nie każdy, kto jest przeciwko GMO, jest także przeciwko szczepieniom. Ale w znacznej mierze te grupy pokrywają się. W niedawnym badaniu wiary w spiski medyczne 49% badanych wierzyło w przynajmniej jeden. 18% wierzyło w trzy lub więcej – mówimy tutaj właśnie o tych 18 procentach.
Istnieją także kulturowe powody tego nakładania się, a nie tylko leżąca u podstaw filozofia i styl poznawczy. Ludzie, którzy oglądają Dr Oz lub innych “telewizyjnych doktorów” częściej akceptowali wiele spisków medycznych. To jest zjawisko “Goop” [marka Gwyneth Paltrow, guru ruchu naturalnego życia. przyp. tłum.] – rewerencja wobec niejasnej koncepcji tego, co “naturalne”, używanie alternatywnych terapii i odrzucenie medycznych i naukowych autorytetów stały się teraz “stylem życia”.
Media społecznościowe także wzmacniają magnetyzm nonsensu. Jeśli oglądasz wideo na YouTube, kwestionujące bezpieczeństwo szczepionek, wideo przeciwko GMO pojawiają się po prawej stronie ekranu. To sprzężenie wzmacnia leżącą u podstaw filozofię, a nie tylko konkretne przekonania.
To jest siła narracji, o której często tutaj pisałem. Badania psychologiczne (i osobiste doświadczenie) ujawniają, że ludziom potrzebny jest sposób nadania sensu złożonemu i często przerażającemu światu. Potrzebujemy wyjaśniającej narracji. Przez większość czasu akceptujemy wyjaśniające narracje, jakie oferuje nasza kultura – internalizujemy je, a potem szerzymy.
Jednym z celów metapoznania jest myślenie o tych wyjaśniających narracjach. Dlaczego w ogóle w nie wierzymy, jakie są ich mocne strony i słabości, czy istnieje coś lepszego?
Zasadniczo więc, w tej inicjatywie obywatelskiej widzimy przejaw pewnej wyjaśniającej narracji, która próbuje nadać sens nowoczesnemu światu technicznemu jako spisku potężnych firm, wystarczająco silnych, by kontrolować, a co najmniej mocno wpływać na rząd, który powinien je kontrolować, a które zatruwają społeczeństwo przez nierozważne używanie toksyn i substancji chemicznych. Tymczasem dzielna grupa rebeliantów stara się ujawnić prawdę w mediach społecznościowych. Według tego światopoglądu lepsze, łagodniejsze firmy sprzedają naturalne produkty, żywność i naturalne terapie. Nie można ufać nauce i naukowcom (chyba że odkrywają to, w co chcesz wierzyć i potwierdzają twoje teorie spiskowe). Wszystko „chemiczne” jest podejrzane, a najmniejsze podejrzenie, że jakaś substancja chemiczna może być szkodliwa, należy przyjmować jako niezbicie twierdzenie.
Każdy, kto kwestionuje tę narrację, jest trollem i wspólnikiem potężnych firm. Można założyć, że to prawda, bez potrzeby żadnych rzeczywistych dowodów.
Jeśli to jest twoja wyjaśniająca narracja, to jest to filtr, przez który widzisz świat, a media społecznościowe wygodnie opatulą cię w „dolinę echa”, która wzmacnia tę narrację. W ramach tego światopoglądu ma sens twierdzenie, że szczepionki są trucizną, fluoryzacja jest spiskiem, GMO są niebezpieczne a inteligentne liczniki szpiegują nas. Jeśli chcesz odrzucić naukowy konsensus w jednej sprawie, dlaczego nie odrzucić go we wszystkich sprawach? Masz „alternatywnych” ekspertów, którzy dają ci alternatywne fakty na poparcie twoich alternatywnych przekonań.
Ciekawe, jak wyjdzie ta inicjatywa obywatelska. W pewnym sensie jest to badanie rozpowszechnienia tej narracji w Kalifornii. Podejrzewam, że się nie uda, bo po prostu idzie zbyt daleko i tylko 18% twardogłowych wiernych ją poprze. Ale zobaczymy. Ostatnio historia nie była uprzejma dla mojego optymizmu.
New California Initiative – Crank Magnetism in Action
18 lutego 2018
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
Steven Novella
Neurolog, wykładowca na Yale University School of Medicine. Przewodniczący i współzałożyciel New England Skeptical Society. Twórca popularnych (cotygodniowych) podkastów o nauce The Skeptics’ Guide to the Universe. Jest również dyrektorem Science-Based Medicine będącej częścią James Randi Educational Foundation (JREF), członek Committee for Skeptical Inquiry (CSI) oraz członek założyciel Institute for Science in Medicine.
Prowadzi blog Neurologica.
