Prawda

Wtorek, 19 marca 2024 - 03:40

« Poprzedni Następny »


Rolnicy nie mogą uprawiać tego, na co ich nie stać


Isaak Ongu 2022-04-07


Na przestrzeni ostatnich 15 lat organizacje pomocowe, w tym USAID, brytyjska DFID, a przede wszystkim Fundacja Gatesa, zainwestowały miliony dolarów w rozwój genetycznie modyfikowanych upraw dla drobnych rolników w Afryce. Te uprawy mają gen lub geny wstawione z innego organizmu — tego samego gatunku, gatunku podobnego lub bardzo odmiennego — które nadają użyteczne cechy, takie jak odporność na szkodliwe owady. Zwolennicy tej akcji twierdzą, że ma ona kluczowe znaczenie dla rozwiązania problemu ubóstwa drobnych rolników. Tymczasem przeciwnicy uważają, że są one niezrównoważone i niedostępne dla drobnych rolników.


Prawda jest gdzieś pośrodku. Nie jest tak, że genetycznie modyfikowane rośliny są z natury niezrównoważone lub zapewniają ograniczone korzyści. W rzeczywistości wyraźnie zmniejszyły straty plonów powodowane przez szkodniki i zwiększyły się plony. Jednak wprowadzanie takich upraw przez rolników jest ograniczone, częściowo ze względu na koszt początkowej inwestycji.


Aby zobaczyć, jak to się rozwija, spójrzmy na genetycznie modyfikowaną kukurydzę.


Różne rodzaje ulepszonych nasion kukurydzy obejmują hybrydy i odmiany naturalnie zapylane przez owady lub wiatr (OPV – Open Pollinated Varieties), które są technologiami rolniczymi używanymi znacznie dłużej niż nasiona modyfikowane genetycznie, ale mają podobne wyzwania związane z ich wprowadzaniem. Nasiona hybrydowe powstają w wyniku hodowli dwóch lub więcej roślin o różnych cechach i są droższe (zarówno w produkcji, jak i przy zakupie) i wyżej plonujące niż nasiona OPV. Nasiona OPV są wynikiem wielokrotnego hodowania podobnych roślin i są tańsze (zarówno w produkcji, jak i przy zakupie). Badania pokazują, że nasiona hybrydowe i kwalifikowane OPV mają średnio wyższą wydajność o 18% lub 21%-43% niż nawet najlepiej działające „domowe” OPV. W przeciwieństwie do hybryd lub kupnych OPV, nasiona dla lokalnych odmian (inaczej znanych jako odmiany rodzime) nie są kupowane od hodowcy, ale są zachowywane z poprzednich sezonów i wysiewane. Takie nasiona lokalnych odmian mają znacznie większą zmienność jakości nasion, a także wyższe wskaźniki chorób niż hybrydy lub OPV kupowane w sklepach z nasionami.


Potencjalne korzyści z genetycznie zmodyfikowanej uprawy, takiej jak kukurydza odporna na owady, są ogromne. Na całym świecie, a szczególnie w Kenii i Nigerii, kukurydza jest jedną z głównych podstawowych roślin spożywczych. Jednak kukurydza jest nękana przez szkodniki. Badania przeprowadzone w Kenii , ogólnie w Afryce Subsaharyjskiej i Republice Południowej Afryki wykazały średnie straty plonów kukurydzy (z niewielką lub żadną ochroną pestycydową) w przypadku zaatakowania przez omacnicę na poziomie odpowiednio 36-48%, 20-40% i 10-75%. Dlatego kukurydza jest głównym celem modyfikacji. Badanie w Brazylii dotyczące skuteczności genetycznie zmodyfikowanej cechy odporności na owady (zwanej Bt) w ochronie kukurydzy przed szkodnikiem omacnicy łodygowej wykazało 95-100% ochronę na wszystkich etapach wzrostu. Jeśli Kenia i Nigeria w pełni dopuszczą do obrotu kukurydzę Bt, (trwa procedowanie tej decyzji), ten wysoki poziom ochrony upraw może znacznie zwiększyć plony kukurydzy, jak pokazano na rysunku 1.


Rycina 1. Szacowany wzrost plonów kukurydzy w Kenii i Nigerii, jeśli nasiona z cechą odporności na owady Bt będą powszechnie stosowane. (Średnie krajowe plony kukurydzy z FAOSTAT.) Maksymalne i minimalne straty plonu spowodowane przez szkodniki omacnicy w Kenii ; brak danych krajowych dla Nigerii, więc użyliśmy średniej dla Afryki Subsaharyjskiej . Górna granica szacowanego wzrostu plonów z Bt zakłada, że akceptacja kukurydzy Bt zapobiega w 100% maksymalnym stratom plonów powodowanym przez szkodniki omacnicowate; dolna granica zakłada, że dopuszczenie kukurydzy Bt zapobiega w 50% minimalnym stratom plonu spowodowanym przez szkodniki omacnicowate.

Rycina 1. Szacowany wzrost plonów kukurydzy w Kenii i Nigerii, jeśli nasiona z cechą odporności na owady Bt będą powszechnie stosowane. (Średnie krajowe plony kukurydzy z FAOSTAT.)

 Maksymalne i minimalne straty plonu spowodowane przez szkodniki omacnicy w Kenii ; brak danych krajowych dla Nigerii, więc użyliśmy średniej dla Afryki Subsaharyjskiej . Górna granica szacowanego wzrostu plonów z Bt zakłada, że akceptacja kukurydzy Bt zapobiega w 100% maksymalnym stratom plonów powodowanym przez szkodniki omacnicowate; dolna granica zakłada, że dopuszczenie kukurydzy Bt zapobiega w 50% minimalnym stratom plonu spowodowanym przez szkodniki omacnicowate.



Jednak oczekiwania co do korzyści płynących z genetycznie modyfikowanej kukurydzy muszą być ograniczone przez trudności związane z możliwościami rozpowszechnienia tego rodzaju upraw. W porównaniu z szybkim tempem przyjmowania genetycznie modyfikowanych upraw na całym świecie, w krajach afrykańskich, z wyjątkiem RPA i Sudanu, idzie to znacznie wolniej. Rolnictwo w RPA jest bardziej uprzemysłowione w porównaniu z większością innych krajów afrykańskich, a kraj ten konsekwentnie uprawia genetycznie modyfikowane rośliny od ponad dwóch dekad. Uprawa genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy, soi i bawełny w RPA stanowi ponad 90% upraw tych roślin, podobnie jak w innych krajach o wysokiej akceptacji GMO, takich jak USA, Brazylia i Argentyna. W Sudanie uprawia się również genetycznie modyfikowaną bawełnę, która stanowi ponad 90% ich produkcji bawełny, ale bawełna jest uprawiana tylko na niewielkim obszarze w kraju. Pięć innych afrykańskich krajów dopiero niedawno rozpoczęło uprawę genetycznie modyfikowanej bawełny.


Tymczasem, pomimo korzyści płynących z ulepszonych nasion kukurydzy, wielu rolników ich nie sadzi. W literaturze istnieje niewiele badań opisujących proces wprowadzania i uprawę różnych odmian kukurydzy w całej Afryce, ale jest badanie prowadzone w 13 krajach w Afryce Wschodniej, Południowej i Zachodniej, które pokazuje średnio 57%  powierzchni uprawnej z ulepszonymi odmianami kukurydzy (hybrydy i kwalifikowane OPV) w 2013 roku; obejmuje to odpowiednio 37% dla hybryd i 21% dla OPV, a pozostałe 43% stanowią odmiany lokalne. Chociaż średni wskaźnik przyjęcia ulepszonych odmian kukurydzy w tych 13 krajach afrykańskich jest niski w porównaniu z innymi krajami rozwijającymi się poza Afryką, nadal obserwuje się znaczny wzrost — ze średnio 34% w 1997 r. do 57% w 2013 r. W Kenii i Nigerii odsetek powierzchni upraw kukurydzy pod uprawę hybryd w 2013 r. wynosił odpowiednio 65% i 12%, a kwalifikowanych OPV odpowiednio 17% i 15%. W innym badaniu przeprowadzonym w Nigerii szacuje się, że całkowity obszar upraw ulepszonych odmian, w tym OPV, wynosi 49% . W oparciu o poziom przyjęcia istniejących ulepszonych nasion — hybryd i OPV — spodziewalibyśmy się większego zainteresowania genetycznie zmodyfikowaną kukurydzą w Kenii niż w Nigerii, ponieważ więcej rolników mogłoby potencjalnie uzyskać dostęp do tych nowych ulepszonych nasion.


Dlaczego więc zainteresowanie rolników jest tak niejednolite? Ulepszone nasiona kukurydzy zapewniają korzyści w postaci wyższych plonów, ale przy wyższych kosztach początkowych. Podstawową przeszkodą w przyjmowaniu przez rolników ulepszonych nasion jest brak środków na inwestycję w nasiona. Bez interwencji państwa w celu poprawy dostępu do nasion, genetycznie modyfikowana kukurydza nie przyniesie korzyści około 43% rolników we wschodniej, południowej i zachodniej Afryce, czyli tym, którzy uprawiają lokalne odmiany i nie kupują ulepszonych nasion. Są to w dużej mierze rolnicy produkujący na własne potrzeby, których jedyną opcją jest oszczędzanie nasion kukurydzy o niższej jakości z poprzednich plonów. Badanie w Kenii wykazało, że rolnicy uprawiający hybrydy są zamożniejsi niż rolnicy uprawiający kwalifikowane OPV, a miara zamożności (technika przygotowania gleby, traktor, woły lub obróbka ręczna) jest jedną z dwóch najważniejsze determinant rodzaju upraw rolników. Oprócz zamożności, inną zmienną o największym wpływie były preferencje rolników dotyczące cech występujących w różnych odmianach, co jest ważnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy opracowywaniu odmian genetycznie modyfikowanych.


Jak wykazały badania nad zainteresowaniem kwalifikowanymi nasionami  OPV i nasionami roślin hybrydowych, koszt jest prawdopodobnie przeszkodą w przyjęciu nasion genetycznie modyfikowanych. Pożądane genetycznie zmodyfikowane cechy można wyhodować w hybrydach lub OPV, a hodowanie ich w OPV może obniżyć koszty, a tym samym uczynić je dostępnymi dla większej liczby rolników; jednak kompromis polega na tym, że OPV mają niższe plony niż hybrydy. Ponieważ brak pieniędzy jest przeszkodą w kupnie nasion hybrydowych, genetycznie zmodyfikowana cecha OPV może być bardziej dostępna, a potencjalnie lepiej umożliwiać drobnym rolnikom korzystanie z takiej opcji.


Oprócz kosztów materiału siewnego, również inne ograniczenia przyczyniają się do zbyt wolnego przyjmowania ulepszonych technologii upraw. Tu mamy  słabe systemy edukacyjne, ograniczony dostęp do rynku produktów, niskie marże zysku dla drobnych rolników, różnorodność upraw w drobnych gospodarstwach, która ogranicza przyjmowanie nowych upraw oraz przywiązanierolników do określonych odmian. W 2003 r., uznając te ograniczenia wydajności rolnictwa, Unia Afrykańska złożyła deklarację z Maputo, w której kraje członkowskie zobowiązały się przeznaczyć co najmniej 10% swojego budżetu krajowego na sektor rolnictwa; jednak zobowiązania te pozostają w dużej mierze niespełnione, a plony kukurydzy w krajach afrykańskich, w tym w Kenii i Nigerii, pozostają niskie, jak widzimy na rysunku 2.


Rysunek 2. Średnie plony kukurydzy według krajów w latach 1986-2019. Dane dotyczące plonów z FAOSTAT.
Rysunek 2. Średnie plony kukurydzy według krajów w latach 1986-2019. Dane dotyczące plonów z FAOSTAT.

Aby zwiększyć przyjęcie ulepszonych upraw, kraje afrykańskie mogą uczyć się na azjatyckiej zielonej rewolucji, która zapewniła publiczne wsparcie dla nowych technologii, budowę infrastruktury, rynków i edukację rolników. Indyjscy rolnicy dysponujący bardzo niewielkimi zasobami mogli szybko zacząć używać ulepszonych odmian roślin uprawnych podczas Zielonej Rewolucji w latach 70., a wykorzystanie genetycznie modyfikowanej bawełny w Indiach wzrosło do ponad 90% w 2013 r., 11 lat po jej wprowadzeniu w 2002 r. Aby pobudzić afrykańską zieloną rewolucję, należy dostosować lekcje z azjatyckiej zielonej rewolucji do warunków afrykańskich. Nakłady na ulepszone nasiona, nawozy i wodę muszą gwałtownie wzrosnąć, ale wdrażanie musi być elastyczne ze względu na stosunkowo niski potencjał nawadniania Afryki w porównaniu z Azją, a także różnorodne systemy rolnicze nawadniane deszczem oraz zdegradowane gleby . Należy również zwiększyć środki na rozwój rolnictwa. Podczas Zielonej Rewolucji kraje azjatyckie wydawały co najmniej 15% swojego całkowitego rocznego budżetu na rolnictwo – dla porównania kraje afrykańskie przez dziesięciolecia wydawały tylko 4-6%.


Oczywiście bariery wprowadzania nowych technologii będą się różnić w zależności od uprawy. Na przykład wyzwanie, jakim są możliwości finansowe rolników,0 by zainwestować w materiał siewny, jest ważne w przypadku kukurydzy modyfikowanej, ale byłoby mniej odpowiednie w przypadku upraw takich jak maniok, które nie muszą być siane co sezon. Ta różnica między kukurydzą a maniokiem ma kluczowe znaczenie dla określenia, jakie grupy rolników mogą skorzystać na genetycznie zmodyfikowanej uprawie – w przypadku kukurydzy tylko zamożniejsi rolnicy mogą sobie pozwolić na coroczny zakup nasion, podczas gdy w przypadku manioku bariera jest znacznie niższa, ponieważ rolnicy muszą uzyskać dostęp do materiału siewnego rzadziej.


Programy rządowe mogą również być skuteczne w pokonywaniu barier utrudniających rolnikom przyjmowanie ulepszonych nasion. W krajach afrykańskich, które uprawiają bawełnę, obrót nasionami jest w większości kontrolowany przez rządy i nasiona są przekazywane rolnikom za pośrednictwem skupujących bawełnę lub innych podobnych systemów. Na przykład w Kenii, rząd wyjątkowo zatwierdził bawełnę Bt po ustawowej kontroli bezpieczeństwa biologicznego przez Krajowy Urząd ds. Bezpieczeństwa Biologicznego, a rząd kenijski rozdawał rolnikom bezpłatnie nasiona bawełny. (Programy rządowe mogą działać również w drugą stronę, jak w Burkina Faso, gdzie rząd zadecydował o zaprzestaniu upraw bawełny Bt.)


Programy sektora prywatnego mogą z powodzeniem przezwyciężyć bariery w przyjmowaniu ulepszonych nasion przez rolników. Przykładem jest fundusz One Acre Fund , który zapewnia rolnikom ulepszone nasiona i nawóz na kredyt — do pobrania w punktach znajdujących się w niewielkiej odległości od gospodarstw — a także szkoli rolników w zakresie nowoczesnych technik rolniczych i ułatwia dostęp do rynków.


Potencjał samych upraw genetycznie zmodyfikowanych nie powinien być wyolbrzymiony, a strategie przyjęcia powinny być oparte na wcześniejszych wysiłkach na rzecz zmiany praktyk rolniczych. Równolegle z komercjalizacją i promocją ulepszonych nasion, programy mające na celu zwiększenie dostępu rolników do innych środków produkcji powinny być kontynuowane, aby zmaksymalizować wpływ genetycznie modyfikowanych upraw na wielkość i jakość produkcji rolnej.

 

Limits to Adoption of Genetically Engineered Maize in Africa

Break Trough Institute, 2 marca 2022r.  

Tłumaczenie: Andrzej Koraszewski

Isaak Ongu - ugandyjski badacz i dziennikarz naukowy związany z Braking Through Institute. 


Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1466 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09
Po co badać przestrzeń kosmiczną?   Jacoby   2023-01-04
Rdzenni Amerykanie żądają doczesnych resztek pumy z Griffith Park   Coyne   2023-01-03
Świetny artykuł o epigenetyce   Coyne   2022-12-30
Śmiało podążaj tam, gdzie nie dotarł jeszcze żaden owad   Tonhasca Júnior   2022-12-28

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk