Obawa o utratę “lokalnych” odmian, przejęcie przez międzynarodowe korporacje lokalnego sektora nasiennictwa i uzależnienie farmerów od kupowanych nasion są głównymi propagandowymi hasłami, jakimi szermują aktywiści anty-GMO, kiedy próbują zablokować przyjęcie genetycznie modyfikowanych roślin uprawnych w Ugandzie i innych krajach Afryki.
Analiza rynku konwencjonalnej kukurydzy w Ugandzie, dokonana na podstawie istniejących statystyk i doświadczeń z krajowego sektora nasiennictwa, pokazuje jednak, że te czynniki pojawiły się około 60 lat temu, na długo przed rozwojem biotechnologii. Wtedy naukowcy w Ugandzie i innych krajach Afryki zaczęli wprowadzać ulepszone odmiany hybrydowe wielu powszechnie uprawianych roślin. Z czasem zagraniczne firmy zaczęły brać udział w przemyśle nasienniczym i rolnicy, na których lepsze plony i inne korzystne cechy zrobiły duże wrażenie, coraz częściej każdego roku kupowali ziarno.
Krótko mówiąc, aktywiści anty-GMO podnoszą alarm w sprawie praktyk, które już są powszechne w sektorze rolnym Ugandy, a wynikiem tych praktyk są wyższe plony i większy wybór tego, co będą uprawiać nie tylko więksi ale i drobni farmerzy.
Według Krajowej listy odmian roślin uprawnych Ministerstwa Rolnictwa w Ugandzie, badacze w Ugandzie wprowadzili pierwszą odmianę już w 1960 roku, a do 2017 roku stworzyli 89 nowych odmian kukurydzy dla farmerów. Większość tak zwanych lokalnych odmian, jakie są uprawiane obecnie, są w rzeczywistości produktami badań naukowych, które zaczęły się zanim Uganda zdobyła niepodległość w 1962 roku.
Wcześniejsze programy badawcze skupiały się na polepszeniu plonów i przeciętne plony kukurydzy wzrosły z 2,5 tony na hektar w latach 1960. do ponad ośmiu ton na hektar w 2012 roku. W ostatnim dziesięcioleciu naukowcy skupili się na ochronie plonów, co doprowadziło do stworzenia odmian, które są odporne lub tolerują wyłaniające się wyzwania, takie jak wirus pasiastości kukurydzy, żółta plamistość liści kukurydzy, susza, nieefektywne używanie wody, adaptacyjność do terenów górskich, akumulacja aflatoksyn i śmiertelna martwica kukurydzy.
Obecnie naukowcy w Ugandzie stosują biotechnologię jako dodatkową technikę do nadawania istniejącym odmianom użytecznych cech, takich jak odporność na pasożyty i tolerancja na suszę. Tę postępową rolę nauki – nieustannego reagowania na problemy dotykające istniejące odmiany – hamują jednak propagowane fałszywe twierdzenia, że istnieje „odwieczna odmiana autochtoniczna”, która w jakiś sposób nie wymaga żadnych ulepszeń, a już szczególnie nie przez stosowanie nowoczesnej biotechnologii.
Zagraniczne firmy już są na rynku nasion
Formalny sektor nasienniczy Ugandy rozpoczął się w 1986 r. jako plan oferowania lepszych nasion pod auspicjami Ministerstwa Rolnictwa. Później zamienił się w Projekt Nasion Ugandy, a następnie, w 1999 r., w Uganda Seed Ltd. Uganda w końcu zliberalizowała swoją gospodarkę i położyła nacisk na wzrost sektora prywatnego. Przy tej polityce zamiast jednej firmy, Uganda Seed Ltd., która była własnością rządu, obecnie działają na rynku 24 firmy nasiennicze, które są własnością prywatną, a wśród nich są międzynarodowe giganty, takie jak Syngenta, Monsanto (Bayer), Pioneer (Corteva) i Pannar. Z 89 odmian, jakie Uganda wpuściła na rynek między 1960 a 2017 rokiem 38 (42,7 procent) przyszły od zagranicznych firm. Pozostałe odmiany stworzono w ugandyjskim systemie publicznych badań. Tylko dwie prywatne firmy nasienne w Ugandzie mają własne odmiany, dokładając się mizernym 0,08 procenta do całości. Inne lokalne firmy nasienne jedynie namnażają i sprzedają nasiona, które są własnością sektora publicznego lub firm zagranicznych.
Międzynarodowe firmy nasienne nie różnią się od innych firm zagranicznych, które działają w innych sektorach, takich jak finanse, hotele, telekomunikacja, energia i transport, a które przybyły do Ugandy w następstwie programu uzdrowienia gospodarki (EPR) rozpoczętego już w 1987 roku. Wynikiem tego programu uzdrowienia była polityka Reformy i dywestycji publicznych przedsiębiorstw (PERD) z 1991 roku, która nakreśliła strategię prywatyzacji w kraju. Celami PERD było zmniejszenie roli sektora publicznego i wspieranie rozwoju wydajnego, nakierowanego na rynek sektora prywatnego. Ta polityka stworzyła środowisko umożliwiające bezpośrednie zagraniczne inwestycje, dzięki którym międzynarodowe firmy nasienne zaczęły działać w Ugandzie.
Przeciwnicy GMO, którzy twierdzą, że nowa ustawa Ugandy o biobezpieczeństwie otworzy kraj na międzynarodowe firmy, takie jak Monsanto, mogą nie znać faktu, że ugandyjscy farmerzy od ponad dziesięciu lat kupują nasiona od tych firm. Na ugandyjski rynek nasion firma Monsanto wprowadziła hybrydowe nasiona kukurydzy DK 8051 i DK 8071 w 2003 roku i DK 8031 w 2004; Pannar wprowadziła 11 różnych odmian w 2002, 2010, 2011 i 2016 roku; Pioneer wprowadził dwie odmiany w 2007 roku; a Syngenta wprowadziła dwie odmiany w 2017 roku.
Farmerzy porzucają przechowywanie ziarna
Statystyka ze Stowarzyszenia Ugandyjskich Kupców Nasion (USTA), parasolowej organizacji firm nasiennych, które mają licencję na działanie w kraju, pokazuje bardzo szybki wzrost sprzedaży nasion kukurydzy między 2014 a 2017 rokiem. Sprzedaż hybryd wzrosła z 309 ton w 2014 do 10 721 ton w 2017 roku — 97 procentowy wzrost. Sprzedaż odmian populacyjnych wzrosła 81 procent, z 835 ton w 2014 do 4 339 w 2017 roku.
Dane USTA pokazują także, że farmerzy coraz częściej wybierają hybrydowe nasiona kukurydzy zamiast odmian populacyjnych, które są zazwyczaj przechowywane i sadzone w kolejnym sezonie. Chociaż w 2014 roku firmy nasienne sprzedały o 526 ton więcej nasion odmian populacyjnych niż hybrydowych, ten trend radykalnie odwrócił się w 2017 roku, kiedy sprzedaż hybryd przewyższyła sprzedaż odmian populacyjnych o 6382 ton. Innymi słowy, coraz więcej farmerów porzuca przechowywane w domu nasiona i woli kupować co roku nasiona hybrydowe.
Nelson Masereka, sekretarz Stowarzyszenia Ugandyjskich Kupców Nasion, sądzi, że sektor nasiennictwa w kraju nadal będzie rósł wykładniczo. „Ten wzrost sprzedaży nasion to zaledwie kropla w morzu, ponieważ krajowe oszacowanie wynosi 140 tysięcy ton” – powiedział.
Henry Kunguvu, farmer uprawiający kukurydzę ze Stowarzyszenia Farmerów w okręgu Mityana-Mubende w środkowej Ugandzie, jest jednym z tych, którzy wolą hybrydy od odmian populacyjnych.
“Dawniej uprawiałem odmianę Longe 5, która mogliśmy sadzić ponownie z własnego ziarna, ale kiedy zacząłem uprawiać hybrydy w 2007 roku, plony były tak wysokie, że nigdy nie wróciłem do przechowywania ziarna w domu – powiedział. – Obecnie mam pięć akrów Longe 10H. Rośnie dłużej, ale plony są dużo wyższe”.
Ostatnio jednak plaga gąsienic Spodoptera frugiperda spowodowała problemy, bo musiał kupić środki owadobójcze, co podniosło koszty. „To zmniejszyło zysk” – powiedział.
Herbert Okello, dyrektor wykonawczy Farmers Services (U) Ltd., firmy, która sprzedaje nasiona hybrydowej kukurydzy Monsanto w Ugandzie, potwierdził, że sprzedaż wzrosła na przestrzeni lat.
“Popyt na wysokiej jakości ziarno nadal rośnie co roku – powiedział. – Zacząłem 10 lat temu jako mały sprzedawca, a teraz urosłem do punktu, w którym muszę rejestrować pełnoprawną firmę nasienniczą, licencjonowaną przez Ministerstwo Rolnictwa”.
Dostawcy nasion w Ugandzie nadal mają zyski ze rosnącej sprzedaży nasion, ale zwykli farmerzy, którzy kupują ulepszoną hybrydę kukurydzy, tacy jak Kunguvu, tracą z powodu nowych trudności w postaci długiej suszy lub owadzich szkodników. Niemniej biotechnologia, szeroko uważana za narzędzie do zwalczenia tych nowych zagrożeń dla rolnictwa, nadal jest hamowana w Ugandzie, częściowo z powodu wypaczonych twierdzeń jej przeciwników. Gdyby Kunguvu mógł sadzić genetycznie modyfikowane nasiona kukurydzy Bt – których odporność na Spodoptera frugiperda udowodniono na polach Ugandy i Mozambiku – uniknąłby kosztów ekonomicznych, zdrowotnych i środowiskowych, jakie pociąga za sobą stosowanie pestycydów.
W Afryce na poziomie kontynentalnym i narodowym istnieje uznanie roli biotechnologii w polityce nasiennictwa. W 2007 roku Unia Afrykańska przyjęła Program Afrykańskich Nasion i Biotechnologii (ASBP) jako wszechstronnej strategii rozwoju sektora nasiennictwa i biotechnologii w Afryce, biorąc pod uwagę różne potrzeby różnych krajów i regionów. Także Uganda uznaje specjalną rolę biotechnologii w swojej krajowej strategii nasiennictwa (2014/2015-2019/2020), która ma na celu „zapewnienie dostępności do bezpiecznych i wysokiej jakości nasion oraz materiału sadzeniowego w pluralistycznym systemie nasiennictwa”.
Mimo tych pięknie brzmiących oświadczeń i mimo istnienia ”pluralistycznego systemu nasiennictwa”, który powinien reagować na nowe problemy, takie jak Spodoptera frugiperda, zwykli farmerzy nadal będą ponosić koszty, jeśli ustawodawcy będą uchwalać bardzo restrykcyjne prawa oparte na fałszywych twierdzeniach i nieuzasadnionym strachu.
Growth of Uganda’s seed sector exposes major anti-GMO claims
Alliance for Science, 5 lutego 2019
Malgorzata Koraszewska
Growth of Uganda’s seed sector exposes major anti-GMO claims
Alliance for Science, 5 lutego 2019
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
