“Współczesny” Homo sapiens mógł być w Eurazji aż 210 tysięcy lat temu

Są jednak kuszące dowody – jak podsumowuje artykuł w Nature News & Views  o pracy omawianej dzisiaj – że dwie czaszki znalezione w Izraelu, datowane na między 500 a 200 tysięcy lat temu, mogą także być bliższe linii „współczesnego H. sapiens”, ale dowody są fragmentaryczne i mogłyby to być czaszki neandertalczyków.  

Ilustracja poniżej z artykułu w News & Views, podsumowuje znalezione skamieniałości Homo z wschodniej półkuli (patrz klucz pod spodem ilustracji, gdzie jest opis gatunków i zauważ neandertalczyków i denisowian):  

Izraelskie skamieniałości dostarczyły słabego dowodu, że sapiens mogły opuścić Afrykę na dużo przed powszechnie przyjmowaną datą 60 tysięcy lat temu, chociaż te wyprawy do Eurazji, przynajmniej sądząc po dowodach genetycznych, nie prowadziły do ludzi żyjących dzisiaj.

Teraz w artykule w ”Nature” Kateriny Harvati i in. (kliknij na zrzut z ekranu; pdf tutaj i odnośnik na dole),  autorzy sugerują, że ludzie istotnie przeszli z Afryki do Eurazji wcześniej niż myśleliśmy: w rzeczywistości, znacznie wcześniej – około 210 tysięcy lat temu. To więcej niż trzykrotność czasu, w jakim sądziliśmy, że sapiens opuścili Afrykę. Należy jednak zauważyć, że to nowe znalezisko, nawet jeśli istotnie jest to sapiens (a są co do tego wątpliwości), nie jest przodkiem żyjących dzisiaj ludzi; wydaje się, że ta populacja zniknęła bezpotomnie.

Praca opiera się na dwóch czaszkach, pierwotnie znalezionych w 1978 roku w jaskini w Apidima w południowej Grecji, które dopiero teraz zostały datowane i starannie zbadane.  

Były tam dwie czaszki w tym samym miejscu, jedna datowana na około 170 tysięcy lat (“Apidma 2”) i druga, starsza, datowana na 210 tysięcy (“Apidima 1”). Apidima 2 jest niemal kompletną czaszką, poza żuchwą, podczas gdy Apidima 1 jest tylko tylną częścią czaszki. Skamieniałości są pokazane poniżej, z 2 na górze. Obie są dość solidnie potłuczone.

(Wszystkie podpisy pod ilustracjami są z artykułu w „Nature”.)  

Ponieważ czaszki były tak niekompletne, ich kształt trzeba było ustalić przez rekonstrukcję przez tomografię komputerową; a dla Apidima 1, która w ogóle nie ma przedniej części, tył czaszki odtworzono przez zrobienie lustrzanego odbicia lepiej zachowanej połowy. Należy pamiętać o tej fragmentarycznej naturze Apidima 1, kiedy ocenia się, czym ona jest.

Datowanie i badanie budowy (robione przez analizę radioaktywnego uranu) pokazuje, że Apidima 2 mieści się dobrze w typie neandertalskim, ale Apidima 1 pokazuje cechy, które doprowadziły autorów do wniosku, że istotnie jest to sapiens. Te cechy sapiens obejmują bardziej zaokrąglony tył czaszki, jak również brak charakterystycznej cechy neandertalskiej, wypukłości z tyłu głowy, jakby kostnego koku.

Umieszczenie Apidima 1 w grupie sapiens a Apidima 2 wśród neandertalczyków widać na kolejnych dwóch ilustracjach, gdzie znane skamieniałości są pogrupowane i identyfikowane znakami o różnych kształtach. „Współcześni” sapiens są niebieskimi trójkątami, neandertalczycy są czerwonymi gwiazdami, Eurazjaci z środkowego plejstocenu są żółtymi kwadratami, a Afrykanie z środkowego plejstocenu są fioletowymi kwadratami. Dwie osi reprezentują „główne składniki”, które ujmują kombinację kształtów i pomiarów, pomagających rozróżnić okazy.  

“Rec 1-4” to rekonstrukcje Apidima 2. Jak widać, pasują schludnie w grupie neandertalskiej lub są bliżej tej grupy niż grupy sapiens (niebieskie wielokąty). Dlatego uważa się Apidima 2 za czaszkę neandertalczyka.

Tutaj jest Apidima 1, oznaczona symbolem rombu po lewej i po prawej. Jak widać, pasuje do parametrów sapiens i nie jest nawet blisko kształtu czaszki neandertalskiej (czerwone gwiazdy).  

Wreszcie, tutaj jest inna analiza, która umieszcza zarówno Apidima 1 (czarny trójkąt), jak rekonstrukcje Apidima 2 (“Rec 1-4”) na jednym wykresie. Apidima 1 jest bliska “współczesnemu sapiens” (niebieski wielokąt), ale mieści się między nim a wczesnym H. sapiens z Afryki (fioletowy wielokąt), pokazując, że choć sapienso-podobny, nie miał w pełni “współczesnej” morfologii.

Apidima 2 doskonale mieści się w ramach czaszek neandertalskich (czerwone gwiazdy).

Mamy więc przyzwoity, choć nie w pełni przekonujący dowód, że sapiens opuścili Afrykę już 210 tysięcy lat temu i żyli w tym samym miejscu i okresie, co neandertalczycy. Jest to dużo wcześniej niż myśleliśmy i stanowi radykalną rewizję tego, jak naszym zdaniem ludzie przemieszczali się przed tysiącami lat.

Pozostaje kilka pytań:

Jak wiarygodny jest ten wniosek? Nie jestem paleontologiem, więc nie będę dawał tej diagnozie rozstrzygającego imprimatur. W artykule w ”News & Views” Eric Delsen pisze, że “Biorąc pod uwagę, że skamieniałość Apidima 1 i te z Misliya i Zuttiyeh (z Izraela) są tylko częściami czaszek, ktoś mógłby argumentować, że okazy są zbyt niekompletne, by nadawać im status H. sapiens [JAC: chodzi o “współczesny H. sapiens”]”. Delsen sugeruje, że “paoleoproteomika” – analiza sekwencji pradawnych białek z czaszki – mogłaby pomóc w rozwiązaniu tej zagadki, nawet jeśli DNA nie jest dostępny.

Chris Stringer, jeden z autorów tej pracy, napisał tweet, który Matthew Cobb retweetował, chwaląc go za rygor i skrupulatną uczciwość (Stringer mówi, że reakcją powinien być „zdrowy sceptycyzm”).

Czy ci wcześni sapiens mieli kontakt z neandertalczykami? Być może, chociaż te dwie czaszki dzieli 40 tysięcy lat. Istnieją jednak dowody na długie trwanie neandertalczyków w Grecji, a więc jest prawdopodobne, że te dwa podgatunki koegzystowały na tym samym obszarze. Jeśli jednak kojarzyły się ze sobą, ślady neandertalskiego DNA u współczesnych ludzi nie pomagają w odpowiedzi na kolejne pytanie:

Jeśli ta skamieniałość istotnie jest sapiens, to co stało się z populacją? Zdaniem autorów populacja sapiens po prostu wymarła bezpotomnie, a popierają to dane genetyczne, według których wszyscy współcześni ludzie pochodzą od tych, którzy wyszli z Afryki około 60 tysięcy lat temu. Grecka populacja mogła wymrzeć, albo mogli ją wyniszczyć neandertalczycy. Kto wie? Jeśli jednak wymarli bezpotomnie, co jest prawdopodobne, to nie są naszymi przodkami.

Jak mawiał Steve Gould, kiedy wykładał o ludzkiej ewolucji, co roku wyrzucał notatki z poprzednich wykładów do śmieci i pisał zupełnie nowy wykład. To może być przesada, ale pokazuje jak szybkie były zmiany w rozumieniu ewolucji człowieka. I nadal są! Przy niedostatku znalezisk skamieniałości  Homo czeka nas jeszcze wiele niespodzianek.

_____________

Harvati, K., C. Röding, A. M. Bosman, F. A. Karakostis, R. Grün, C. Stringer, P. Karkanas, N. C. Thompson, V. Koutoulidis, L. A. Moulopoulos, V. G. Gorgoulis, and M. Kouloukoussa. 2019. Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia. Nature, online.

”Modern” Homo sapiens may have been in Eurasia as long as 210 000 years ago

Why Evolution Is True, 11 lipca 2019

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska