Prawda

Poniedziałek, 6 maja 2024 - 16:29

« Poprzedni Następny »


Nowa i ważna czaszka hominina z Etiopii


Jerry A. Coyne 2019-09-10


Nowa analiza niezwykłego znaleziska w Etiopii sugeruje, że gatunek, jaki reprezentuje, Australopithecus anamensis, może być jednym z najwcześniejszych gatunków w naszej linii rodowej, a możliwe, że jest pierwszym homininem, jakiego znamy, który jest niewątpliwie częścią naszej genealogii. (“Homininy”, dawniej nazywane „hominidami”, reprezentują wszystkie skamieniałości naszej strony drzewa rodzinnego od czasu, kiedy odgałęziliśmy się od wspólnego z szympansami przodka.) To znalezisko doprowadziło także do zrewidowania tezy, że A. anamensis był przodkiem późniejszego A. afarensis, uważanego przez wielu za przodka rodzaju Homo, a więc także nowoczesnego Homo sapiens. (Lubimy wiedzieć, kim są nasi przodkowie, jak o tym świadczy popularność firm takich jak 23 & Me.)


A. anamensis
 żył mniej więcej 4,2 do 3,9 milionów lat temu, a A. afarensis od 3,9 do 3,0 milionów lat temu. A. afarensis obejmuje słynny szkielet Lucy (około 3,2 milionów lat temu), który jest niemal kompletny od szyi w dół, ale ma tylko fragmenty czaszki. Jak sugeruje poniższa ilustracja (a jest typowa) A. anamensis jest najwcześniejszym znanym homininem, który jest częścią naszej linii rodowej i jest przedstawiany jako przodek A. afarensis:



Zakłada się (jak pokazane powyżej), że było liniowe przekształcenie A. anamensis w A. afarensis: to jest, jak sądzono, że ten pierwszy gatunek wyewoluował z czasem w A. afarensis.


To niedawne odkrycie podważa ten wniosek, co dokumentuje nowy artykuł w „Nature” (dostęp przez kliknięcie na link pod zrzutem z ekranu lub pdf tutaj). To nowe odkrycie pokazuje, że A. anamensis był w rzeczywistości współczesny z A. afarensis, a więc te dwa gatunki żyły równocześnie, przynajmniej przez pewien czas.  


To nie wyklucza jednak możliwości, że A. afarensis wyewoluował z jednej lub więcej populacji  A. anamensis, choć inne populacje tego drugiego gatunku kontynuowały życie w zasadzie niezmienione.  (Niektórzy powiedzieliby jednak, że takie rozgałęzienie automatycznie zmienia nazwę A. anamensis; patrz poniżej.) Tak więc oba gatunki mogły współegzystować, podczas gdy A. afarensis nadal mógł być potomkiem A. anemensis.


Artykuł:


Jak widzicie, nowa czaszka liczy sobie 3,8 miliona lat, co umieszcza ją pod koniec kadencji A. anamensis i mniej więcej w czasie, kiedy pojawił się A. afarensis.


Nowa czaszka jest zadziwiająco kompletna: jest najbardziej nienaruszoną czaszką A. anamensis jaką mamy i ma szereg cech, które mówią nam, że był to hominin, a nie członek A. afarensis. Ponieważ najwcześniejsze A. afarensis żyły nieco wcześniej niż ten okaz (3,9 milionów lat temu) wydaje się, że A. afarensis nie może być potomkiem w linii prostej A. anamensis. (Ale, jak powiedziałem powyżej, może być potomkiem którejś populacji A. anamensis.)


Tutaj jest czaszka, która ma maleńką pojemność (365-370 cc w porównaniu do około 1200-1300 cc u dzisiejszych ludzi), grzebień strzałkowy i łuki brwiowe.


<span>a, Widok z przodu. b, widok z tyłu. c, Widok z góry. d, Widok z lewego boku. e, Widok z prawego boku. f, Widok od spodu. Okaz jest skierowany w płaszczyźnie frankfurckiej. Skala 1 cm.</span>
a, Widok z przodu. b, widok z tyłu. c, Widok z góry. d, Widok z lewego boku. e, Widok z prawego boku. f, Widok od spodu. Okaz jest skierowany w płaszczyźnie frankfurckiej. Skala 1 cm.

Możecie zobaczyć jak mała jest ta czaszka w porównaniu do rozmiarów głowy głównego autora artykułu:


<span>Yohannes Haile-Selassie with the skull. Photograph: AFP/Getty Images</span>
Yohannes Haile-Selassie with the skull. Photograph: AFP/Getty Images

Wydaje się, że był to dorosły samiec.


Dlaczego jest to hominin?
 No cóż, tutaj jest żargon, jakiego używają do pokazania, że jest to hominin i bardziej prymitywny (tj., wyglądem bliższy wspólnemu przodkowi) niż A. afarensis:

Okaz jest z łatwością identyfikowalny jako hominin po następujących morfologicznych cechach: kieł ma zredukowane rozmiary w porównaniu do nieczłowieczych małp człekokształtnych i wykazuje silny językowy guzek podstawny; wyrostki sutkowate są rozdęte; płaszczyzna karkowa jest bardziej pozioma niż u nieczłowieczych małp człekokształtnych; a punkt przecięcia linii pośrodkowej tylnej z kresami karkowymi (wyniosłość potyliczna zewnętrzna), który jest zbieżny z punktem antropometrycznym leżącym na łusce kości potylicznej, wyznaczającym największą długość czaszki (lub głowy), leży blisko poziomu płaszczyzny frankfurckiej. Równocześnie mała pojemność czaszki, wysoce prognatyczna twarz, rozległa pneumatyzacja i inne cechy omawiane poniżej wskazują, że MRD reprezentuje hominina, który jest bardziej prymitywny niż A. afarensis.

Zrozumieliście? Ja też nie, ale paleoantropolodzy rozumieją. W każdym razie daty umieszczają go wcześniej niż większość okazów A. afarensis i ma dłuższe górne kły, mniejsze otwory uszne i węższe podniebienie. Tutaj jest porównanie tego nowego okazu (MRD-VP-s/1, w skrócie MRD) z Sahelanthropus tchadensis (homininem, który może być bliski wspólnemu przodkowi linii człowieka i szympansa, i który żył około 7 milionów lat temu) wraz z Australopithecus ramidus (4,4 milionów lat temu, hominin o nieznanym miejscu na drzewie) oraz A. afarensis i późniejszym A. africanus.


<span>(Wszystkie podpisy poniżej z artykułu w „Nature”): Czerwone linie i strzałki pokazują, odpowiednio, nachylenie bruzdy czołowej i obecność bruzdy potylicznej. Niebieskie linie pokazują orientację środka i dołu twarzy z linią przerywaną wskazującą na podzielony profil twarzowy27. Zielona strzałka zaznacza tylny występ guzka jarzmowego (w stosunku do przedniego szwu jarzmowego). Skala 2 cm.</span>
(Wszystkie podpisy poniżej z artykułu w „Nature”): Czerwone linie i strzałki pokazują, odpowiednio, nachylenie bruzdy czołowej i obecność bruzdy potylicznej. Niebieskie linie pokazują orientację środka i dołu twarzy z linią przerywaną wskazującą na podzielony profil twarzowy27. Zielona strzałka zaznacza tylny występ guzka jarzmowego (w stosunku do przedniego szwu jarzmowego). Skala 2 cm.

Tutaj jest tył czaszki porównany z nowoczesnym szympansem i dwoma późniejszymi australopitekami. Proszę zauważyć mniejszą puszkę czaszki i bardziej wydatny grzebień strzałkowy MRD:


<span>Poprzeczny zarys podstawy czaszki jest wypukły u afrykańskich małp człekokształtnych, podczas gdy  A. afarensis pokazuje kątowe przejście między karkowym regionem a bardzo rozbudowanymi wyrostkami sutkowymi (czerwone przerywane linie). Pod tym względem A. afarensis wyprzedza morfologię masywnych australopiteków. MRD wykazuje prymitywny, wypukły zarys podstawy, chociaż wyrostki sutkowate są rozbudowane. MRD jest także prymitywny pod względem wielkiej długości płaszczyzny karkowej (czarne strzałki). Jednak jest podobny do A. afarensis w konfiguracji grzebienia skroniowo-karkowego (białe przerywane linie), pola nagiego (niebieski trójkąt) i ogólnie „dzwonowatego” kształtu tylnego zarysu (tj. ciemieniowe ściany są lekko zbieżne i największa szerokość znajduje się u podstawy poprzez powiększone wyrostki sutkowate).</span>
Poprzeczny zarys podstawy czaszki jest wypukły u afrykańskich małp człekokształtnych, podczas gdy  A. afarensis pokazuje kątowe przejście między karkowym regionem a bardzo rozbudowanymi wyrostkami sutkowymi (czerwone przerywane linie). Pod tym względem A. afarensis wyprzedza morfologię masywnych australopiteków. MRD wykazuje prymitywny, wypukły zarys podstawy, chociaż wyrostki sutkowate są rozbudowane. MRD jest także prymitywny pod względem wielkiej długości płaszczyzny karkowej (czarne strzałki). Jednak jest podobny do A. afarensis w konfiguracji grzebienia skroniowo-karkowego (białe przerywane linie), pola nagiego (niebieski trójkąt) i ogólnie „dzwonowatego” kształtu tylnego zarysu (tj. ciemieniowe ściany są lekko zbieżne i największa szerokość znajduje się u podstawy poprzez powiększone wyrostki sutkowate).

Filogenetyczna analiza miejsca czaszki MDR w filogenetyce homininów. Jak widać, pojawia się przed A. afarensis i mieści się w części, która doprowadziła do współczesnych ludzi.  


<span>h, i, Kladogramy z połączonych analiz K oraz S&G (jak w a i b), z apomorfami dodanymi do kladogramu, by zilustrować sugerowany wzór ewolucyjnej zmiany. Charakterystyki zrekonstruowane w węzłach A i B dostarczają odnośników do zidentyfikowania apomorfów A. anamensis i A. afarensis, które są pokazane tutaj jako prostokąty zawierające skróty etykietek cech. Znaki czerwone, pomarańczowe, złote i zielone opisują podobną morfologię i pojawiają się w obu uprzednio opublikowanych 27,33. Patrz Supplementary Note 9 i Supplementary Table 1.</span>
h, i, Kladogramy z połączonych analiz K oraz S&G (jak w a i b), z apomorfami dodanymi do kladogramu, by zilustrować sugerowany wzór ewolucyjnej zmiany. Charakterystyki zrekonstruowane w węzłach A i B dostarczają odnośników do zidentyfikowania apomorfów A. anamensis i A. afarensis, które są pokazane tutaj jako prostokąty zawierające skróty etykietek cech. Znaki czerwone, pomarańczowe, złote i zielone opisują podobną morfologię i pojawiają się w obu uprzednio opublikowanych 27,33. Patrz Supplementary Note 9 i Supplementary Table 1.

W tym gatunku był dymorfizm płciowy, z samcami około 1,5 metra wysokości i wadze 45 kg, oraz samicami o wzroście okolo 1,1 metra i wadze 28 kg. Rozmiary i cechy czaszki (zużycie zębów itd.) sugerują, że był to dorosły samiec.


Wielkie odkrycie:
 Głównym i jednoznacznym wnioskiem tutaj – zakładając, że datowanie jest poprawne – jest, że A. anamensis współistniał z A. afarensis przez co najmniej 100 tysięcy lat. Sądzi się, że A. afarensis jest jednym z naszych przodków i dał początek rodzajowi Homo, jak również wymarłym „masywnym” australopitekom. Pozostawia to jednak pytanie: 


Czy A. anamensis był przodkiem A. afarensis?
 Tylko to, że dwa gatunki współistniały, nie znaczy, że ten, który żył wcześniej, nie był przodkiem tego, który pojawił się później. Pomyślmy, że były różne populacje wcześniejszego A. anamensis. Załóżmy, że jedna lub więcej z nich wyewoluowały w A. afarensis, ale jakieś inne populacje zachowały wygląd i cechy A. anamensis. Wtedy nadal mamy stosunek przodek-potomek, chociaż kladystyczni taksonomiści powiedzieliby, że w tym momencie A. afarensis odgałęził się i musimy zmienić nazwę A. amanensis. (To jest część praktyki kladystycznej klasyfikacji, chociaż nie ma to większego sensu dla laików.)


Niezależnie od tego, czy A. afarensis powstał w ten sposób, czy nie, jasne jest, że te dwa gatunki australopiteków żyły w tym samym czasie i paleoantropolodzy uważają, jak pokazuje pierwsza ilustracja powyżej, że jeden z nich jest przodkiem kilku gatunków homininów włącznie z nami.  


h/t: Pyers


Uwaga tłumacza: Proszę wszystkich paleoantropologów, którzy znajdą błędy w tłumaczeniu, o pomoc. Każdy wskazany błąd poprawię natychmiast i z pokorą. Nie powiem, bym zbyt dużo rozumiała z tego, co przetłumaczyłam.


A new and important hominin skull from Ethiopia

Why Evolution Is True, 1 września 2019

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska



Jerry A. Coyne

Emerytowany profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków. Jest również jednym ze znanych "nowych ateistów" i autorem książki "Faith vs Fakt". Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj




Komentarze
1. Morgan Freeman? kuba 2019-09-24


Nauka

Znalezionych 1476 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Czy globalne ocieplenie może być dla nas dobre?   Ridley   2022-03-03
Południowa Afryka powinna przemyśleć regulacje dotyczące genetycznie modyfikowanych roślin   i Priyen Pillay   2022-03-01
Dlaczego środowiskowcy stanowią większą przeszkodę dla skutecznej polityki klimatycznej niż negacjoniści?   Boudry   2022-02-21
O figach i osach   Júnior   2022-02-18
Pień liczący 40 tysięcy lat przekazany Maorysom zamiast nauce   Coyne   2022-02-14
Propaganda anty-GMO obraża drobnych farmerów w Afryce i w Azji   Gakpo   2022-02-08
Jak “tubylcza medycyna” różni się od medycyny   Coyne   2022-02-07
Biotechnologia podnosi plony wysokobiałkowego afrykańskiego pochrzynu   Wetaya   2022-02-04
Spadanie w przepaść   Turski   2022-01-27
Czy koniki morskie coś nam mówią o LGBT? Błąd naturalistyczny popełniony przez Sussex Wildlife Trust   Coyne   2022-01-25
Ojczyznę wolną (od GMO) zachowują pany   Koraszewski   2022-01-22
Namawianie roślin, żeby podjęły ryzyko   Karavolias   2022-01-20
Czy uczenie się metodą prób i błędów jest „nauką”?   Coyne   2022-01-14
Czy gaz i energia jądrowa są “zielone”   Novella   2022-01-12
Ptasia grypa w czasach ludzkiej zarazy   Collins   2022-01-11
Rasa jest kontinuum. Płeć jest cholernie binarna   Dawkins   2022-01-10
Komiczne krzyki o klimatycznej Apokalipsie –— 50 lat nieuzasadnionego siania paniki   Lomborg   2022-01-06
Gnidy, o których PIS ci nie powie   Koraszewski   2022-01-05
Niebezpieczeństwo upolitycznienia nauki   Krylov   2022-01-01
Specjalne przesłanie do muzułmanów na całym świecie   Pandavar   2021-12-28
Nowe badania pokazują, że kraje rozwijające się płacą wysoką cenę za ograniczanie upraw roślin GMO   Maina   2021-12-25
Jajo, które wywołało sensację   Koraszewski   2021-12-24
Pięć powodów zakończenia debaty o GMO   Evanea   2021-12-16
Richard Dawkins pisze do “przyjaciół nauki i rozumu” w Nowej Zelandii   Coyne   2021-12-14
 Syntetyczna biologia oferuje obietnicę rozwiązania globalnego problemu z plastikiem   Agaba   2021-12-13
Nigeria wzywa Afrykę, by szła w jej ślady w sprawie GM wspięgi wężowatej   Opoku Gakpo   2021-12-09
Małe nietoperze idą do przedszkola   Koraszewski   2021-12-06
Afrykańscy naukowcy wzywają do polityki poparcia biologii syntetycznej i innych innowacji   Agaba   2021-12-02
Uprawy GMO zredukowały zatrucia farmerów pestycydami   Maina   2021-11-27
Czy genetyka może pomóc wyeliminować nierówność?   Coyne   2021-11-26
Matematyka i prawdziwa historia katastrofy klimatycznej   Lomborg   2021-11-24
Nigeria daje zielone światło kukurydzy GMO   Conrow   2021-11-22
Ugandyjscy studenci nalegają na powszechne stosowanie biotechnologii i uchwalenie prawa o biobezpieczeństwie   Agaba   2021-11-17
Organiczny eksperyment Sri Lanki   Novella   2021-11-16
Ruanda skwapliwie przyjmuje biotechnologię poprzez ekspansję OFAB   Meeme   2021-11-12
Sprzeciw wobec anulowania Huxleya   Coyne   2021-11-05
Farmerka z Kenii zbiera obfity plon z bawełny GM   Meeme   2021-11-04
Czarni uczeni i nauka o rasizmie   Koraszewski   2021-11-03
Kłusownictwo narzuca na słonie dobór w kierunku ewolucji słoni bez ciosów   Coyne   2021-11-01
Marnujemy naszą wielką szansę na edytowanie genów   Ridely   2021-10-29
“Czarne tygrysy” w małym indyjskim rezerwacie sugerują losowy dryf genetyczny   Coyne   2021-10-26
Wytwarzanie białek w roślinach przez rolnictwo molekularne   Novella   2021-10-20
Strzelby, zarazki, maszyny to zdecydowanie antyrasistowska książka. Dlaczego lewica jej nie kocha?   Barnett   2021-10-13
Nigeryjscy farmerzy nie mogą się doczekać wystarczających ilości GM nasion wspięgi wężowatej   Gakpo   2021-10-12
Dobór płciowy versus dobór naturalny: na przykładzie chrząszczy   Coyne   2021-10-08
Edytowanie genów kluczem do ulepszenia podstawowych upraw w Afryce   Abugu   2021-10-01
Bakłażan GMO jest udokumentowaną wygraną ubogich farmerów   Conrow   2021-09-23
O Jezu, wskrzeszają mamuta!   Koraszewski   2021-09-17
Wszystkie antyizraelskie wiadomości zasługują na publikację   Bard   2021-09-04
Tożsamość etniczna i rasa   Coyne   2021-08-30
Środowiskowcy mylili się – nie stoimy przed apokalipsą owadów   Ridley   2021-08-13
Czy znaleziono najstarszy dowód na istnienie zwierzęcia? Nowa gąbko-podobna skamieniałość liczy 890 milionów lat   Coyne   2021-08-11
Psy rozumieją ludzi   Novella   2021-08-06
Nowy start nauki o życiu w epoce genu   Ridley   2021-08-05
Użycie ognia przez homininy: przykład szybkiej ewolucji kulturowej?   Coyne   2021-08-04
Historia pandemii jest historią zaprzeczania   Jackoby   2021-07-27
Nieuchwytny neuron babci   Novella   2021-07-22
Cierpienie i pytanie, czy przestaniemy jeść mięso   Koraszewski   2021-07-14
Czy nadchodzi hydroponika?   Novella   2021-07-13
Raport Unii Europejskiej o glifosacie   Novella   2021-07-10
Dlaczego ideologii nie należy mieszać z nauką   Coyne   2021-06-30
Nagonka na Izrael grasuje w stowarzyszeniach nauk ścisłych, medycyny i edukacji   Chesler   2021-06-24
Szczęśliwi pracoholicy   Witkowski   2021-06-03
Propaganda w wykonaniu nauczycieli akademickich   Chesler   2021-06-02
Ewolucja wielokomórkowości   Novella   2021-05-07
Polityczna polaryzacja jest przesadzona   Novella   2021-05-04
Wrotki były kiedyś sztandarową grupą istot bez seksu, a teraz sądzi się, że ukradkiem odstawiają szybkie numerki   Coyne   2021-04-22
Błędna historia antykolonializmu   Tupy   2021-04-21
Mayflower wyrusza w podróż raz jeszcze   Koraszewski   2021-04-19
Genetyczny przełącznik CRISPR   Novella   2021-04-16
Wielkie zdarzenie oksydacyjne   Novela   2021-04-09
Kiedy panika klimatyczna zlewa się z kulturą anulowania   Lomborg   2021-04-06
Czy wykształceni ludzie są bardziej antysemiccy?   Albert Cheng i Ian Kingsbury   2021-04-05
Nieoczekiwana historia i cudowny sukces szczepionek   Ridley   2021-03-31
Innowacja jest geograficznie zlokalizowanym i chwilowym zjawiskiem   Ridley   2021-03-29
Czy gąbki są najbliższymi krewnymi pozostałych zwierząt?   Coyne   2021-03-26
Kilka lekcji z rosyjskiej rewolucji. Jak kuszący radykalny nihilizm prowadzi do ekstremizmu   Geifman   2021-03-22
Wracamy do raju?   Łukaszewski   2021-03-18
Ślimakowi morskiemu odrasta tułów z odciętej głowy, czyli “autotomia z kleptoplastią”   Coyne   2021-03-15
Ewolucyjne korzyści udawania ofiary   Clark   2021-03-11
Ludzie i wymieranie megafauny   Novella   2021-03-10
Banany edytowane przez CRISPR   Novella   2021-03-02
Nikczemne grzyby naśladują kwiaty trawy, by ułatwić własne rozmnażanie się   Coyne   2021-02-26
Co zabiło megafaunę Ameryki Północnej?   Novella   2021-02-25
Stresy i nowe szczepy wirusa   Ridley   2021-02-12
EWOLUCJA wirusa Covid-19   Coyne   2021-02-10
Czy „toksyczna kobiecość” jest główną przyczyną bojów o społeczną sprawiedliwość?   Coyne   2021-02-08
Najmniejszy gad (i owodniowiec) świata: BARDZO mały kameleon   Coyne   2021-02-05
Dlaczego kocimiętka i matatabi doprowadzają koty do szaleństwa? Grupa badaczy mówi, że te rośliny mogą chronić je przed komarami   Coyne   2021-02-02
Bądźcie sceptyczni wobec wideo pokazujących “skutki uboczne” szczepionki   Novella   2021-01-28
Szaleństwo odnawialnej energii   Ridley   2021-01-23
Głębia ludzkiej historii   Novella   2021-01-19
Dlaczego szczepionki mRNA mogą zrewolucjonizować medycynę?   Ridley   2021-01-02
Szczepionka mRNA na koronawirusa: świadectwo ludzkiej pomysłowości i mocy nauki   Coyne   2021-01-01
Dziwaczny rodzaj rasistowskiego patriarchatu   Arora   2020-12-31
Centrala muszek owocowych: Bloomington Drosophila Stock Center   Coyne   2020-12-29
Pierwszy raport o używaniu narzędzi przez pszczoły: rodzimy gatunek używa grudek łajna, by odeprzeć drapieżne szerszenie   Coyne   2020-12-23
Nie – żadne chi nie istnieje   Novella   2020-12-21
Moc nauki dostarczyła najlepszej możliwej wiadomości w tym koszmarnym roku   Ridley   2020-12-18
Szczątkowa cecha ptaków, która mogła być funkcjonalna u przodków: zdalne wyczuwanie drgań dziobem (nadal czynne u kiwi)   Coyne   2020-12-16

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


&#8222;Choroba&#8221; przywrócona przez Putina


&#8222;Przebudzeni&#8221;


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk