Jeden ze studentów zapytał mnie podczas wykładu dlaczego u wielu gatunków zwierząt, jeśli jedna z płci jest jaskrawo ubarwiona, a druga nie, lub jedna z płci wykonuje pokazy godowe, a druga nie, to są to niemal zawsze samce. Odpowiedziałem, ale nie będę tutaj powtarzać odpowiedzi; jest to jedno z, praktycznie rzecz biorąc, „praw” biologii. (Inaczej niż w fizyce jednak to prawo nie jest nie do złamania, co widzimy po barwnych samicach konika morskiego.) Tutaj jednak jest ładny przykład ptaka, który trzyma się tego „prawa”.
Czytelnik Bruce Lyon przysłał mi serię fotografii (i 7 sekundowe wideo) zdumiewającego ptaka Psarocolius montezuma (kacykowiec aztecki), mieszkańca neotropikalnych lasów deszczowych na wybrzeżu karaibskim, z zasięgiem od Meksyku do Panamy. Jak inne Psarocolius buduje zwisające, tkane gniazda. To oraz fakt, że te ptaki gniazdują w koloniach, przypuszczalnie pomaga odstraszyć drapieżniki, ale tu tylko zgaduję.
Wikipedia opisuje zawołanie samca wydawane podczas pokazu godowego, jako “niezapomniane” i udało mi się znaleźć nagranie na 1,20 minuty tutaj. Jak czytamy w the Sound Recordings Blog:
Śpiew samca Psarocolius montezuma jest jednym z najbardziej niezapomnianych dźwięków lasów deszczowych Ameryki Środkowej. Nazwany na cześć XVI wiecznego władcy azteckiego, Montezumy II, ten ptak z Nowego Świata wplata pieśń w skomplikowany rytuał godowy i można go słyszeć przez cały dzień w sezonie godowym. Ze szponami mocno obejmującymi gałąź samiec wychyla się do przodu, pokazując jaskrawożółte pióra ogona i śpiewając charakterystyczną gulgoczącą melodię. Celem tego zachowanie jest utrzymanie przywileju kopulowania z samicami w kolonii. Jeśli pokaz nie jest pierwszej klasy, samice wybiorą innego samca, z lepszym pokazem godowym.
Opisy Bruce’a są wcięte w tekście poniżej i fotografie oraz wideo też są jego. Koncentrował się na barwnym samcu i jego pokazie godowym.
Psarocolius montezuma miał kolonię gniazd bardzo blisko jednego z domków, gdzie zatrzymałem się podczas niedawnej podróży do Kostaryki. Psarocolius montezuma są największymi kacykami – są spokrewnione z lepiej znanymi epoletnikami krasnoskrzydłymi i z wilgami – i mają zaszczyt należeć do najbardziej dymorficznych pod względem rozmiarów ptaków świata. Samce ważą ponad dwukrotnie więcej niż samice.
Psarocolius montezuma są regularnymi stołownikami przy owocowych karmnikach ptasich w całej Kostaryce i wielu turystów może podziwiać te fantastyczne ptaki z bliska. Poniżej jeden z nich w pobliżu platery z bananami wystawionej dla ptaków obok naszego domku.
Kolonia Psarocolius montezuma mieściła się na małym drzewie Bursera simaruba, które rosło na pastwisku:
Gniazdami są zwisające, utkane worki, podobne do gniazd ich kuzynów wilg. Gniazda są olbrzymie; to ma ponad metr długości. Samiec zwisający z gniazda:
Skrajny dymorfizm [JAC: nie mogłem znaleźć zdjęcia, żeby pokazać różnicę rozmiarów] jest prawdopodobnie konsekwencją systemu kojarzenia się. Mike Webster (Cornell University) badał ten gatunek do pracy doktorskiej i pokazał, że mają system haremowy, bardziej podobny do ssaków niż do większości ptaków. Znalazł wyraźną hierachię dominacji u samców i tylko samiec alfa odbywał pokazy godowe na drzewie z gniazdami, kiedy było tam dużo chętnych samic. Ten system godowy prawdopodobnie faworyzuje ewolucję dużych samców, które mogą osiągnąć status alfa.
Podobnie do obserwacji Webstera w kolonii, którą obserwowałem, był zawsze tylko jeden samiec wykonujący pokaz godowy na drzewie z gniazdami, ale inne samce wykonywały pokazy na pobliskich drzewach. Pokazy Psarocolius montezuma są cudowne – zarówno wizualnie, jak dźwiękowo. Samiec pochyla się do przodu, aż jest całkowicie do góry nogami, wydając z siebie niezapomniane bulgotania i gulgoty, które stanowią bardzo sugestywny dźwięk, mówiący „tropiki”. Samiec następnie wraca do normalnej pozycji tylko siłą mięśni nóg.
Tutaj jest bardzo krótkie wideo Bruce’a z pokazem samca:
Samiec rozpoczyna swój pokaz:
Następnie rozpościera skrzydła:
Niemal na dole:
Doskonale wykonany półprzewrót:
Samiec na ogół wykonywał pokaz siedząc na gałęzi, ale kilka razy podfrunął do gniazda i wykonywał pokaz mocno trzymając się gniazda:
Profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji. Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków. Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.
