Czy współczesny Homo sapiens wyewoluował w różnych częściach Afryki?

Każda populacja wyewoluowała różne cechy – zachowania, morfologii i czynności umysłowych – które z czasem dzięki szerszej migracji połączyły się w jeden gatunek, który następnie rozprzestrzenił się po Afryce, a potem w świecie. To jakby grupa krawców miała stworzyć strój, każdy odpowiadający lokalnemu smakowi i z dostępnych materiałów, a potem te stroje zostały połączone w jeden ubiór, który stał się „standardowy i uniwersalny”.  

“Anatomicznie współcześni ludzie” datują się z około 315 tysięcy lat temu, z pierwszymi znaleziskami w marokańskich jaskiniach w Dżabal Ighud. Te odkrycia zaprzeczyły tezie, że najwcześniejsi ludzie wyewoluowali w Afryce Wschodniej i sugerują, że już w tym czasie współczesny H. sapiens był szeroko rozprzestrzeniony w całej Afryce. Jednak czaszki z Dżabal Ighud, choć mają większość cech czaszek człowieka współczesnego, były dość wydłużone. Tutaj jest najwcześniejsze znalezisko (po lewej) w porównaniu z czaszką późniejszego (95 tysięcy lat) współczesnego H. sapiens. Wydłużenie wcześniejszej czaszki jest ewidentne.

Tezę o multiregionalnej ewolucji popiera twierdzenie autorów, że ludzkie populacje były zróżnicowanemorfologicznie jeszcze 15 tysięcy lat temu, z niektórymi zachowującymi więcej szkieletowych cech przodków, a innymi bardziej nowoczesnymi – ale wszystkie uważane są przez antropologów za członków jednego gatunku: H. sapiens sapiens (“współczesny” Homo sapiens).

Różne populacje H. sapiens sapiens miały również inne narzędzia kamienne w mniej więcej tym samym czasie, i jedne był bardziej nowoczesne niż inne, a to regionalne zróżnicowanie dotyczyło także innych artefaktów, jak narzędzia z kości i koraliki z muszli. To także sugeruje podzielony gatunek, być może z różnymi populacjami na innym etapie umysłowej/neurologicznej ewolucji.

Co spowodowało to zróżnicowanie? Autorzy nie są pewni, ale mówią, że prawdopodobną przyczyną było środowisko, które nie tylko izolowało populacje wzajem od siebie, ale narzucało na nie inne naciski selekcyjne. Klimat stanowi oczywistą różnicę, z ilustracją poniżej pokazującą wielkie różnice w opadach między częściami Afryki, które były domem dla różnych populacji H. sapiens sapiens (obszary wewnątrz kolorowych prostokątów). Proszę zauważyć zróżnicowanie między lokalizacjami także w tym samym czasie. To powodowałoby oczywiste bariery, bo suche przestrzenie hamowały migracje między wilgotnymi miejscami (region Sahary z mniejszymi opadami jest oczywistą barierą).

Opady wpływały na dostępność żywności roślinnej i zwierzęcej, a więc na sposoby zdobywania i przygotowywania żywności, to zaś wpływało na użycie narzędzi i tworzenie różnych rodzajów narzędzi. Te naciski z kolei mogły wpływać na ewolucję społeczną i na budowę naszych mózgów. Ponadto, losowe różnice w częstotliwości genów, powstające przez dryf genetyczny, mogły działać jako różne początkowe podstawy dla doboru naturalnego, ponieważ kierunek doboru naturalnego zależy od genetycznego i morfologicznego punktu wyjścia.   

Istnieją więc obecnie pewne dowody na hipotezę multiregionalną autorów, którą Ed Yong w następujący sposób charakteryzuje w artykule w„Atlantic” :

Najlepszą przenośnią dla tego [hipotezy „multiregionalizmu” autorów”] nie jest drzewo. Jest nią rzeka roztokowa – grupa strumieni, które są wszystkie częścią tego samego systemu, ale przeplatają się ze sobą.

Te strumienie ostatecznie łączą się w jedną wielką rzekę, ale zabiera to czas – setki tysięcy lat. Przez większą część naszej historii każda grupa Homo sapiens miała tylko niektóre z pełnej konstelacji cech, których używamy do definiowania siebie. „Ludzie wówczas bardziej różnili się wyglądem niż jakiekolwiek populacje dzisiaj – mówi Scerri – i bardzo trudno powiedzieć, jak wyglądał wczesny Homo sapiens . Później jednak był ten obejmujący cały kontynent trend do współczesnej ludzkiej postaci”. Istotnie, pierwsi ludzie, którzy mieli pełen zestaw cech, prawdopodobnie pojawili się między 40 a 100 tysięcy lat temu.

Istnieją jednak również dowody przeciwko tej hipotezie, z których najbardziej wymowna jest genetyczna analiza, sugerująca, że różne populacje ludzi w Afryce nie rozeszły się 300 tysięcy lat temu, ale między 100 a 150 tysięcy lat temu, co sugeruje genetyczną i populacyjną  jednolitość przed rozejściem się.

Mamy więc konflikt między tym, co mówią nam dane genetyczne, a tym co mówi nam budowa i użycie narzędzi. To może nie być problem, ponieważ dane genetyczne nie są jeszcze całkowicie pewne. Niemniej powinniśmy uznać ten artykuł za wstępny, choć sugestywny, co jest powodem, dla którego jest to raczej „opinia” niż artykuł naukowy.  

Implikacje nie są aż tak ważne dla ludzi, którzy nie są paleobiologami. Chociaż teoria multiregionalna sugeruje, że nasz gatunek wyłonił się z mieszanek, jak rzeka roztokowa Yonga, wiemy, że kiedy ten gatunek rozprzestrzenił się po świecie, być może w kilku falach wyjść z Afryki, te fale nie wychodziły z wielu różnych miejsc w Afryce. I nie obala to niewątpliwego faktu, że ludzie są, w zasadzie, skomplikowanymi afrykańskimi małpami człekokształtnymi.

_________

Scerri, E. M. L. et al. 2018. Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter? Trends Ecol Evol., online publication,  DOI: https://doi.org/10.1016/j.tree.2018.05.005

Did modern Homo sapiens evolve in different parts of Africa?

Why Evolution Is True, 15 lipca 2018

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków.  Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.