Osa, która zatyka wejście do gniazda trupami mrówek

Po dokładne wskazówki musisz pojechać do chińskich lasów. Tam Michael Staab z uniwersytetu we Freiburgu odkrył nowy gatunek osy, która chroni swoje młode przez zapychanie wejścia do gniazda trupami mrówek. Ta praktyka przypominała mu europejskie ossuaria – budowle takie, jak zdumiewająca  Ossuarium Sedlec  [polski link:  http://pl.wikipedia.org/wiki/Kaplica_Czaszek_w_Kutnej_Horze ], które są wypchane wzdłuż i wszerz szkieletami ludzkimi. Na cześć tych miejsc Staab nazwał owada  Deuteragenia ossarium. To jest, osa kostnicowa.

Staab odkrył to stworzenie w ramach olbrzymiego projektu badań  ekologii lasów Chin. Szczególnie interesowały go osy polujące na pająki, gniazdujące w wydrążeniach takich jak komórki z gliny, które same budują, lub w tunelach wydrążonych przez chrząszcze. Trudno dostrzec te owady. Zespół Staaba ustawił więc sztuczne gniazda z wydrążonych kawałków trzcin przywiązanych do pala.

Samice os zbudowały gniazda w 829 z tych trzcin i większość stosowała standardowy model. Wciągały sparaliżowanego pająka w najdalszy koniec trzciny, składały na nim jajeczko, a potem zapieczętowywały to korkiem z żywicy, materiału roślinnego i ziemi. Osa wracała następnie z kolejnym pająkiem i powtarzała proces, aż wydrążony cylinder był zapełniony rzędem oddzielnych „komórek hodowlanych”. Kiedy młode osy wykluwają się, pożerają swojego pająka, zamieniają się w dorosłe osy i przegryzają się przez korki.

Staab widział to raz za razem. Ale w 73 gniazdach znalazł niespodziankę: ostatnia komora była wypakowana martwymi mrówkami – do 13 martwych mrówek upchniętych w wejściu. Widać to wyraźnie na najwyższym zdjęciu. Każda komora w długiej trzcinie zawiera kokon larwy osy, która dawno temu zjadła swojego pająka. Mrówki są na końcu po lewej stronie, jak jakiś makabryczny korek ze zwłok.

Nigdy przedtem nie widział os, jakie wyłoniły się w tych gniazd – smoliście czarne, o długości półtora centymetra, z małymi złotymi bródkami. Były wyraźnie częścią grupy Deuteragenia  ale są jedynym znanym gatunkiem, który korkuje swoje gniazda trupami mrówek.

“Nie wiemy, czy poluje na mrówki, czy też zbiera te okazy z sterty odpadów mrowiska – mówi Staab. – Ponieważ jednak wszystkie mrówki były w dobrym stanie i ich rozkład nie był zbyt posunięty, sądzimy, że osa istotnie poluje na żywe mrówki”.

Jest on także pewien, że ten przedpokój chroni młode os. Gniazdujące w wydrążeniach osy są pasożytami, które karmią swoje młode pająkami, ale mają własnych pasożytów: muchy i inne osy, które składają jaja na ich młodych. Staab znalazł te „superpasożyty” w 16 procentach gniazd, które założył, ale takich gości miały zaledwie 3 procenty gniazd os kostnicowych.

Sądzi, że za tę różnicę odpowiadają mrówki. Mrówki są pokryte charakterystycznymi substancjami chemicznymi, które pomagają im rozpoznawać się wzajemnie i mogą przetrwać w zwłokach mrówek przez długi czas. Te substancje chemiczne mogą zmylić pasożyta szukającego gniazda os. Mogą także stanowić aktywny środek odstraszający, ponieważ mrówki są potężnymi drapieżnikami, które bronią swoich kolonii przed intruzami. Istotnie, Staab odkrył, że mrówki najczęściej znajdowane w gniazdach os kostnicowych należą do dużego, agresywnego gatunku z potężnym żądłem.

Mrówki są tak dobrymi drapieżnikami, że wiele zwierząt używa ich do swojej obrony.  Gąsienice motyla Morpho peleides zamieniają mrówki w ochraniarzy i opiekunów do dzieci przez naśladowanie ich dźwięków i zapachów. Wąż Leptodeira annulata także składa jaja w ogrodach mrówek tnących liście. Jeden zaś gatunek owadów z rodziny zajadkowatych pokrywa się zwłokami mrówek, które zjada – taki płaszcz ze zwłok odstrasza pająki i rywalizuje z osami kostnicowymi w zawodach na makabryczne pomysły.

Źródło: Staab, Ohl, Zhu & Klein. 2014. A Unique Nest-Protection Strategy in a New Species of Spider Wasp. PLoS ONE 9(7): e101592.http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0101592

Newly discovered wasp plugs nest with cork of ant corpses

Not Exactly Rocket Science, 2 lipca 2014

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska