Według epitafium w Bath Abbey, wielebny Thomas Robert Malthus, autor
Prawa ludności(1798), był znany ze „słodyczy charakteru, wytwornych manier i miękkości serca, dobrotliwości i pobożności”. Niemniej to jego koncepcjami uzasadniano największe zbrodnie w historii. Przez powiedzenie, że jeśli nie przekona się ludzi do opóźniania małżeństw, będziemy zmuszeni do wywoływania klęsk głodowych i „zrezygnowania z środków zaradczych na pustoszące choroby”, niechcący dał początek serii bezdusznych działań – prawom ubogich, stosunkowi rządu brytyjskiego do klęski głodu w Irlandii i w Indiach, społecznemu darwinizmowi, eugenice, Holocaustowi, przymusowej sterylizacji w Indiach i polityce jednego dziecka w Chinach. Wszystko to – mniej lub bardziej bezpośrednio - czerpało podstawę logiczną z nieporządnej lektury Malthusa.
Do dziś, jeśli piszesz lub mówisz o malejącej śmiertelności dzieci w Afryce, możesz być pewien, że otrzymasz następującą reakcję maltuzjańską: ale przecież jest złą rzeczą zapobieganie śmierci dzieci biedaków? Lepiej być okrutnym, by być dobrym. W rzeczywistości jednak wiemy, że ten argument jest błędny. Skutecznym sposobem na spowolnienie wzrostu populacji jest właśnie utrzymywanie dzieci przy życiu, a wtedy ludzie planują mniejsze rodziny. Kiedy wzrasta zamożność, dostarczasz opieki zdrowotnej i edukacji dla wszystkich, maleje przyrost naturalny.
Brytyjskie Prawo Ubogich z 1834 r., które próbowało zapewnić, żeby bardzo biedni nie otrzymywali pomocy poza przytułkami, i żeby warunki w przytułkach nie były lepsze niż najgorsze w kraju, było oparte explicite na koncepcjach maltuzjańskich i założeniu, że zbyt dużo dobroczynności wyłącznie zachęca do rozmnażanie się, szczególnie pozamałżeńskiego, czyli produkowania „bękartów”. Przesądy maltuzjańskie, podzielane przez polityków brytyjskich u władzy, nieskończenie pogorszyły irlandzki głód z lat 1840. Motywacją premiera, Lorda Johna Russela, był, zdaniem jego biografa, „maltuzjański strach przed długofalowymi skutkami pomocy”. Podsekretarz Skarbu, Charles Trevelyan, był uczniem Malthusa w East India Company College: uważał, że klęska głodowa była “skutecznym mechanizmem redukowania nadwyżki populacji” i “bezpośrednim działaniem wszechmądrej i wszechmiłosiernej Opatrzności” w celu dania nauczki “samolubnym, zboczonym i buntowniczym” Irlandczykom. Trevelyan dodał: „Najwyższa Mądrość wywiodła trwałe dobro z przejściowego zła”.
W Indiach w 1877 r. głód zabił dziesięć milionów ludzi. Wicekról, Lord Lytton, cytował niemal bezpośrednio Malthusa, wyjaśniając, że zatrzymał prywatne próby przyjścia z pomocą głodującym: „Populacja Indii ma tendencję szybszego rośnięcia niż żywność rośnie z ziemi”. Jego polityka polegała na gromadzeniu głodujących w obozach, gdzie dostawali głodowe – dosłownie - racje. Lytton uważał, że jest okrutny, by być dobry.
Także Charles Darwin uległ temu na krótko. W wyraźnie maltuzjańskim akapicie w książce z 1871 r., O pochodzeniu człowieka, zanotował, że „niedorozwiniętych umysłowo, kaleki i chorych” ratują zakłady opiekuńcze i lekarze; słabych trzymają przy życiu szczepionki. „Dzięki temu słabi członkowie cywilizowanych społeczeństw mają możność pozostawienia po sobie potomstwa”, a każdy hodowca bydła wie, że jest to „wysoce szkodliwe dla rodzaju ludzkiego”. Była to wskazówka entuzjastycznie przyjęta przez kilku orędowników Darwina, a szczególnie jego kuzyna, Francisa Galtona i jego tłumacza Ernsta Haeckla. Galton chciał, by ludzie staranniej wybierali partnerów do małżeństwa, tak by przystosowani rozmnażali się, a nieprzystosowani pozostawali bezpotomni.
Zwolennicy Galtona prześcigali się wkrótce wzajemnie w pędzie do nacjonalizowania małżeństwa, dawania licencji na posiadanie potomstwa i sterylizowania niezdatnych. Wielu z najbardziej entuzjastycznych eugeników, tacy jak Sidney i Beatrice Webb, George Bernard Shaw, Havelock Ellis i H.G. Wells, byli socjalistami, którzy uważali, że siła państwa będzie niezbędna, by zrealizować ten program selektywnego hodowania ludzi. Wśród elit Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych stało się politycznie niepoprawne wstrzymywanie się od propagowania eugeniki. Być przeciwko eugenice oznaczało niedbanie o przyszłość rasy ludzkiej.
Nawiasem mówiąc, “darwinizm społeczny” to doktryna, która mówi, że powinniśmy zachęcać ewolucję biologiczną, by wspomóc postęp społeczny: że powinniśmy ordynować dobór naturalny wśród ludzi przez licencjonowanie małżeństw i sterylizowanie lub zabijanie „niedostosowanych” ludzi. Trudno o coś odleglejszego od nowoczesnych teorii ewolucji kulturowej, za którą opowiadam się w mojej nowej książce The Evolution of Everything (Fourth Estate, £20), a której główną tezą jest to, że same idee ewoluują drogą prób i błędów: że idee mogą umrzeć, żeby nie musieli umierać ludzie.
W Niemczech, Haeckel użył zwrotu wziętego bezpośrednio z Malthusa w pamiętnym wykładzie w Altenburg w 1892 r.: “Szczególnie Darwin trzydzieści trzy lata temu otworzył nam oczy swoją doktryną walki o byt i teorią doboru na tym opartą”. W 1905 r. czterech zwolenników Haeckla założyło Niemieckie Towarzystwo Higieny Rasowej, krok, który całkiem bezpośrednio prowadził do praw norymberskich, konferencji Wannsee i komór gazowych. Nie chodzi o obwinianie niewinnego duchownego i matematyka o grzechy nazistów. Nie ma nic moralnie złego w opisaniu walki o byt jako cechy populacji ludzkiej. Złem jest przepisywanie tego jako polityki.
Leonard Darwin, syn Charlesa, nie ukrywał przejścia od opisu do przepisu w swoim przemówieniu inauguracyjnym do Pierwszego Międzynarodowego Kongresu Eugeniki w Londynie w 1912 r.: „Jako czynnik postępu świadomy dobór musi zastąpić ślepe siły doboru naturalnego”. Ameryka, z Kalifornią na czele, zrozumiała aluzję. Do czasu, kiedy prawa eugeniczne zostały anulowane na początku lat 1970., około 63 tysięcy Amerykanów zostało przymusowo wysterylizowanych, a wielu innych przekonano do dobrowolnej sterylizacji. Do 1933 r. Kalifornia przymusowo wysterylizowała więcej ludzi niż wszystkie pozostałe stany razem wzięte.
W Kalifornii też Ernst Rudin z Niemieckiego Towarzystwa Higieny Rasowej szukał porad, kiedy został mianowany Reichskommissar eugeniki przez rząd nazistowski. Do 1934 r. Niemcy sterylizowały ponad 5 tysięcy ludzi miesięcznie i wkrótce przeszły do zabijania ich zamiast sterylizowania. Kalifornijski działacz na rzecz ochrony przyrody, Charles Goethe, wrócił z wizyty w Niemczech pełen radości, że przykład Kalifornii „skłonił do działania wielki rząd 60 milionów ludzi”.
Po II wojnie światowej i ujawnieniu koszmarnych rezultatów tej polityki, doprowadzonych do apogeum w Auschwitz, eugenika wyszła z mody. Ale czy na pewno? Dokładnie te same argumenty pojawiły się w ruchu na rzecz kontrolowania populacji świata. W bestsellerze z 1948 r., Road to Survival, amerykański biolog, William Vogt, chwalił „przenikliwego duchownego” Malthusa i lamentował, że rządy brytyjskie w Indiach przyczyniły się do braku skutecznych klęsk głodowych, co było wielką szkodą, bo doprowadziło Hindusów do „mnożenia się z nieodpowiedzialnością dorszy”.
Ten związek był równie wyraźny po drugiej stronie Atlantyku. W 1952 r. Sir Charles Galton Darwin, siostrzeniec Leonarda i wnuk Charlesa, opublikował pesymistyczną książkę pod tytułem The Next Million Years, w której napisał: „Ci, którzy najbardziej niepokoją się maltuzjańskim zagrożeniem, argumentują, że zmniejszenie populacji przez zamożność jest rozwiązaniem problemu populacyjnego. Nie są świadomi degeneracji rasy powodowanej przez taki warunek, albo może są skłonni zaakceptować ją jako mniejsze zło”. Zalecał sterylizację i obawiał się, że będzie przeciwko temu „żarliwy protest”.
Sir Julian Huxley, pierwszy szef UNESCO i wczesny adwokat kontroli populacji, jeszcze w 1962 r. lamentował, że „obecnie społeczeństwo z pewnością nie będzie tolerowało przymusowej eugeniki lub sterylizacji, ale jeśli zacznie się kilka eksperymentów, włącznie z dobrowolnymi, i zobaczy, że działają i jeśli dokona się masowej próby wyedukowania ludzi i spowodowania, że zrozumieją, jaka jest stawka, można będzie, w ciągu pokolenia, wpłynąć na ogólną populację”.
Paul Ehrlich, który zyskał sławę w 1968 r. ponuro maltuzjańską książką The Population Bomb, chciał, by prezydent Johnson jako warunek pomocy żywnościowej dla Indii zażądał przymusowej sterylizacji wszystkich, którzy mają troje lub więcej dzieci: „przymus w dobrej sprawie”, jak to nazywał. Fakt, że powiązanie przez Johnsona pomocy dla Indii z kontrolą populacji, wywołało krytykę w kraju, napełnił Ehrlicha „zdumieniem”.
Nie jest tak, że te poglądy pozostawały niekwestionowane. Dyplomata brazylijski, Josué de Castro, pisał w książce Geopolitics of Hunger: „Droga do przetrwania nie wiedzie więc przez neomaltuzjańskie recepty eliminacji nadwyżki ludzi, ani przez kontrolę narodzin, ale przez wysiłki, by uczynić każdego człowieka na ziemi produktywnym”. Ekonomista Julian Simon atakował pesymizm populacyjny Ehrlicha twierdząc, że jest coś bardzo niesłusznego w tezie, że narodziny dziecka są złem, ale narodziny cielaka dobrem.
Chińska polityka jednego dziecka także wypływa bezpośrednio z prac neomaltuzjan. Jak opisuje antropolog z Harvardu, Susan Greenhalgh, w książce Just One Child, w 1978 r. Song Jian, projektant samosterujących pocisków, uczestniczył w konferencji technicznej w Helsinkach. Usłyszał tam o dwóch książkach neomaltuzjańskich panikarzy związanych z podejrzaną grupą środowiskowców o nazwie Klub Rzymski, którzy wydali książki: Granice wzrostu i A Blueprint for Survival. W Granicach wzrostu zastosowano teorię systemów kontroli tego rodzaju, w jakich Song był ekspertem, ale nie do trajektorii pocisków tylko do trajektorii populacji i użycia zasobów. A Blueprint for Survival, napisany przez wujka Zaca Goldsmitha, Teddy’ego, ale podpisany przez śmietankę establishmentu naukowego, włącznie z Sir Julianem Huxley’em, Sir Peterem Medawarem i Sir Peterem Scottem, powtarzał Malthusa: “Zakładanie, że będzie wzrost produkcji rolnej adekwatny dla zaspokojenia przewidywanego zapotrzebowania na żywność, jest nierealistyczne”.
Po powrocie do Chin Song opublikował pod własnym nazwiskiem główne tezy obu książek i zdobył sławę w kręgach reżimu. Generał Qian Xing Shong stanął na czele polityki jednego dziecka. Nakazał sterylizację wszystkich kobiet z dwojgiem lub więcej dziećmi, wstawienie wkładki domacicznej wszystkim kobietom z jednym dzieckiem (której usunięcie było przestępstwem), zakazał porodów kobiet poniżej 23 lat i obowiązkową aborcję wszystkich nieautoryzowanych ciąż do ósmego miesiąca.
Jaka była reakcja międzynarodowa? Sekretarz Generalny Narodów Zjednoczonych przyznał generałowi Qian nagrodę w 1983 r. i zanotował swoje „głębokie uznanie” dla sposobu, w jaki rząd chiński „zebrał zasoby niezbędne dla wprowadzenia polityki populacyjnej na tak olbrzymią skalę”. Osiem lat później, mimo że koszmar tej polityki stawał się coraz wyraźniejszy, przewodniczący Agencji Planowania Rodziny Narodów Zjednoczonych powiedział, że „Chiny mają wszystkie powody do dumy ze swojego nadzwyczajnego osiągnięcia” w dziedzinie kontroli populacji, a następnie zaoferował Chinom pomoc przy nauczaniu innych krajów jak to robić. Przyjazny pogląd na tę totalitarną potworność trwa do dnia dzisiejszego. Magnat medialny Ted Turner powiedział w wywiadzie gazetowym w 2010 r., że inne kraje powinny naśladować Chiny i wprowadzić politykę jednego dziecka, by z czasem zredukować globalną populację.
Wiemy teraz, że maltuzjańska mizantropia – koncepcja, że powinieneś utwardzić swoje serce, aprobować klęski głodowe i choroby, wstydzić się litości i współczucia, dla dobra rasy ludzkiej – była zła zarówno pragmatycznie, jak moralnie. Słuszną postawą wobec ubogich, głodnych i płodnych ludzi zawsze było i nadal jest danie im nadziei, możliwości, wolności, edukacji, żywności i medycyny, włącznie, oczywiście, z dobrowolną antykoncepcją, bo nie tylko będą szczęśliwsi, ale będą mieli mniejsze rodziny.
Artykuł pierwotnie ukazał się na łamach Standpoint magazine. Jest to nieco zmieniony fragment z mojej nowej książki The Evolution of Everything. Interesujące, że jakimś cudem John Gray w recenzji z tej książki oskarżył mnie o społeczny darwinizm, mimo, że musiał czytać ten rozdział!
The Long Shadow of Malthus
Rational Optimist, 27 grudnia 2015
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
