Prawda

Piątek, 29 marca 2024 - 09:36

« Poprzedni Następny »


Reumatyczne gąsieniczki


Paulina Łopatniuk 2016-01-09

Gąsienica Papilio polyxenes, motyla z rodziny paziowatych; CC BY-NC-ND 2, https://www.flickr.com/photos/vickisnature/21783048786/
Gąsienica Papilio polyxenes, motyla z rodziny paziowatych; CC BY-NC-ND 2, https://www.flickr.com/photos/vickisnature/21783048786/

Ostatnią notkę (o ciążach pozamacicznych) zgodnie uznaliście za nieco przygnębiającą, zatem obiecałam tym razem coś weselszego. Ewentualnych zaniepokojonych uspokajam – mam sporo materiału na wiele jeszcze przygnębiających tekstów, ale mogą przecież poczekać. Coś wesołego zatem na początek roku. A cóż może być w końcu weselszego niż mała tłuściutka gąsieniczka? No dobrze, mógłby być jeszcze kotek, ale kotki zostawię na kolejną okazję.

Pośród rozlicznych patologicznych metafor i porównań swoje miejsce znalazły także gąsieniczki. Komórki gąsienicowate tudzież gąsieniczkowate otóż, zwane też komórkami Aniczkowa (niekiedy można się spotkać z zapisem Anitschkowa) należą do absolutnej klasyki patomorfologii, choć może nie cieszą się na co dzień zainteresowaniem podobnym do tego, jakim darzy się patologię nowotworów.

Komórki Aniczkowa z charakterystycznymi gąsieniczkowatymi jądrami komórkowymi; Ed Uthman, CC BY 2.0; https://www.flickr.com/photos/euthman/1858191477/
Komórki Aniczkowa z charakterystycznymi gąsieniczkowatymi jądrami komórkowymi; Ed Uthman, CC BY 2.0; https://www.flickr.com/photos/euthman/1858191477/

Komórki Aniczkowa wraz z guzkami Aschoffa stanowią standardowy zestaw eponimów wtłaczany studentom medycyny do głów przy okazji omawiania zagadnień dotyczących gorączki reumatycznej. A sama gorączka reumatyczna, choć coraz rzadziej spotykana w praktyce klinicznej w naszych rejonach (obecnie to domena raczej tak zwanych krajów rozwijających się), nadal pozostaje zagadnieniem istotnym i trudnym do pominięcia.


Sam termin “reumatyzm”, utworzony ponoć jeszcze przez Galena, obecny jest w medycynie nowożytnej od przełomu wieku 16 i 17, gdy w swym traktacie Liber de Rheumatismo et Pleuritide dorsali użył go Guliaume de Baillou zwany Baloniuszem (znany też między innymi z pierwszego opisu klinicznego krztuśca – 1578). Pochodzenie samego określenia, wybaczmy Galenowi, w świetle dzisiejszej wiedzy o całym wachlarzu chorób kojarzących się nam “reumatycznie”, nie ma większego sensu. To bezpośrednie nawiązanie do Galenowej koncepcji chorób wszelakich mających wynikać z zaburzeń przepływu płynów (konkretnych płynów, dodam – krwi, flegmy/śluzu, żółtej żółci i czarnej żółci) w ludzkich organizmach i to właśnie rheuma, czyli przepływ bądź wysięk, flegmy zwłaszcza, miał być podstawą ówczesnego rheumatismos. Pierwotne znaczenie podryfowało z czasem w kierunku najróżniejszych katarów i przeziębień, a przypomniany przez Baloniusza reumatyzm zbliżył się do współczesnego powszechnego rozumienia ogółu chorób wiążących się z dolegliwościami bólowymi, zwłaszcza stawowymi i kostno-mięśniowymi.


Bakterie Streptococcus pyogenes na powierzchni białej krwinki; mikroskop elektronowy; NIH; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Streptococcus_pyogenese_Bacteria.jpg
Bakterie Streptococcus pyogenes na powierzchni białej krwinki; mikroskop elektronowy; NIH; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Streptococcus_pyogenese_Bacteria.jpg

Co sprowadza nas ponownie do samej wreszcie gorączki reumatycznej, choroby wedle przypisywanego Charlesowi Lasegue powiedzenia “liżącej stawy, kąsającej serce“, i do tytułowych reumatycznych gąsieniczek.


Zacząć wypadałoby chyba od głównego winowajcy, paciorkowca Streptococcus pyogenes, mianowicie. Jeśli dopadła was kiedyś angina, szkarlatyna czy róża (bo zakażenia kikuta pępowiny raczej już nie pamiętacie), powinniście skubańca kojarzyć. Gorączka reumatyczna zatem zaczyna się od zupełnego drobiazgu, od zwykłego głupiego nieleczonego paciorkowcowego zapalenia gardła (lub rzadziej – innej infekcji paciorkowcowej), a pojawia się najczęściej u dzieci (zwykle pomiędzy 5 a 15 rokiem życia), choć około 20% przypadków dotyczy też starszych pacjentów. Po upływie mniej więcej 3 tygodni od infekcji zaczynają się pojawiać objawy – rzecz rozpoczyna się zazwyczaj od gorączki właśnie i  dolegliwości stawowych. U ponad połowy pacjentów do dotkniętych chorobą narządów dołącza serce. I nie jest to już rzecz, którą można by bagatelizować – gorączkę reumatyczną uważa się za najczęstszą na świecie przyczynę nabytych wad serca u dzieci i ludzi młodych.


Guzek Aschoffa w mięśniu sercowym; pośród bezpostaciowej jasnoróżowej tkanki widać drobne komórki gąsieniczkowate; Ed Uthman; CC BY 2.0; https://www.flickr.com/photos/euthman/1859018346/
Guzek Aschoffa w mięśniu sercowym; pośród bezpostaciowej jasnoróżowej tkanki widać drobne komórki gąsieniczkowate; Ed Uthman; CC BY 2.0; https://www.flickr.com/photos/euthman/1859018346/


Komórki Aniczkowa; Medscape, AP Burke, J Butany, http://emedicine.medscape.com/article/1962779-overview#a1
Komórki Aniczkowa; Medscape, AP Burke, J Butany, http://emedicine.medscape.com/article/1962779-overview#a1

Wbrew pozorom nie oznacza to wcale, że to nasz paciorkowiec bezpośrednio atakuje serca i stawy (że nie wspomnę już nawet o zmianach skórnych tudzież neurologicznych również przecież dla gorączki reumatycznej typowych – w końcu mamy do czynienia z chorobą wieloukładową). Otóż cały problem w tym, że nieszczęsny Streptococcus jest do zaatakowanych pacjentów nieco podobny. Głupio zabrzmiało? No OK, to rzeczywiście uproszczenie :) Po prostu pewne białka naszego paciorkowca wykazują się szczególnym podobieństwem do pewnych białek ludzkich, przez co wytworzone przez niektórych najpewniej podatnych genetycznie pechowców przeciwciała (i nauczone wyglądu nieprzyjaciela białe krwinki) mogą poza wrogim mikrobem atakować także własne tkanki. W sercu taka reakcja krzyżowa może wywoływać cały szereg zmian zapalnych i degeneracyjnych – od zapalenia wsierdzia po zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie osierdzia, a po pierwszym ostrym epizodzie gorączki reumatycznej u 60% dotkniętych nią pacjentów rozwinie się przewlekła reumatyczna choroba serca, pośród skutków której poczesne miejsce zajmują uszkodzenia aparatu zastawkowego.


Rzecz jest – krótko mówiąc – skomplikowana :) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25438461
Rzecz jest – krótko mówiąc – skomplikowana :) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25438461

Zjawisko prowadzące do rozwoju gorączki reumatycznej, a bazujące na podobieństwach pomiędzy antygenami drobnoustrojów a tkankami  naszego organizmu, nazywamy mimikrą molekularną. Nie jest ono bynajmniej do tego akurat schorzenia ograniczone. Stykamy się z nim w różnych chorobach, w rozwoju których istotne są procesy autoimmunizacyjne –  podobnych mechanizmów doszukujemy się też u źródeł cukrzycy typu 1 czy pierwotnej marskości żółciowej, jednak w gorączce reumatycznej koncepcja mimikry molekularnej obadana (i obgadana) jest wyjątkowo dobrze, choć nadal nie wiemy wszystkiego. Paciorkowcowe białko M na przykład charakteryzuje się dużym podobieństwem do współbudującej mięsień sercowy miozyny, a podobieństwem do paciorkowcowej egzotoksyny B wydają się cechować pewne białka śródbłonka wyścielającego serce (także powierzchnię zastawek i strun ścięgnistych) od wewnątrz. Ofiarami podobnych reakcji krzyżowych przeciwpaciorkowcowych przeciwciał padają też rozmaite składowe błon podstawnych (oddzielających nabłonki od leżących pod nimi tkanek), składowe macierzy pozakomórkowej, glikoproteiny różnych tkanek, etc. Gdyby tego było mało, dochodzą jeszcze przeciwciała przeciwkolagenowe dla odmiany powstałe nie w ramach mimikry, a raczej z jednej strony dzięki wcześniejszemu kontaktowi bakterii z kolagenem, z drugiej – wskutek “odkrycia” kolagenu po uszkodzeniu pokrywającego go śródbłonka (na przykład zastawek) i “pokazaniu” tym sposobem komórkom układu odpornościowego. Jak widzicie, rzecz jest dość skomplikowana i biegnie wielotorowo (doceńcie, że skupiamy się na sercu, pomijając inne narządy i układy :) ).


Na górze dwa zlewające się ze sobą guzki Aschoffa (strzałki), na dole poszczegolne komórki gąsienicowate (strzałki); CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4238348/
Na górze dwa zlewające się ze sobą guzki Aschoffa (strzałki), na dole poszczegolne komórki gąsienicowate (strzałki); CC-BY; http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4238348/

A skoro serce, to wróćmy do serca, a właściwie zmian mikroskopowych obserwowanych w sercu dotkniętym chorobą reumatyczną. Że zmiany zapalne mogą obejmować wszystkie warstwy ściany narządu (od wsierdzia po osierdzie) już wspomniałam. Że uszkodzenie zastawek (skutkujące niejednokrotnie ich niedomykalnością bądź zwężeniem) to cecha niemalże sztandarowa gorączki reumatycznej, też wzmiankowałam. Pozostaje kwestia tytułowa. Romantyczne… tfu, reumatyczne gąsieniczki. Komórki Aniczkowa i również z imienia wymienione guzki Aschoffa. Otóż nacieki zapalne w gorączce reumatycznej mają tendencję do gromadzenia się w charakterystycznych skupiskach, guzkach (w literaturze anglojęzycznej czasem określanych jako ciałka) nazwanych właśnie od nazwiska Ludwiga Aschoffa, który je opisał (niekiedy Aschoff pojawia się w towarzystwie Geipela i Tałałajewa przez większość opracowań zapomnianych, a również o rzeczonych strukturach piszących). A istotną składową guzków Aschoffa są nasze tytułowe komórki gąsienicowate. Pierwotnie myślano, że są one zmienionymi komórkami mięśniowymi. Sam Aniczkow zresztą w swej pracy doktorskiej w 1912 roku uznał je za zdegenerowane komórki mięśnia sercowego, miocyty które utraciły swą zdolność do skurczu. Opisał też zresztą szczególny wygląd ich jąder komórkowych – o skoncentrowanej do postaci podłużnej falistej wstążki chromatynie – obecnie kojarzony z wijącą się gąsieniczką. Rosyjskiemu patologowi gąsieniczki skojarzyły się jednak ze… szczotkami do butelek :)


Właściwie cały guzek Aschoffa też kojarzy się z gąsienicmi, a w każdym razie z tworzonymi przezeń oprzędami – widać włóknikowatą osnowę, pojedyncze gąsieniczki i kropki limfocytów, gąsienicze odchody; wikipedia, JackFrost2121; CC BY-SA 3.0, https://en.wikipedia.org/wiki/Tent_caterpillar#/media/File:The_Moth_larvae_Nest.jpg
Właściwie cały guzek Aschoffa też kojarzy się z gąsienicmi, a w każdym razie z tworzonymi przezeń oprzędami – widać włóknikowatą osnowę, pojedyncze gąsieniczki i kropki limfocytów, gąsienicze odchody; wikipedia, JackFrost2121; CC BY-SA 3.0, https://en.wikipedia.org/wiki/Tent_caterpillar#/media/File:The_Moth_larvae_Nest.jpg

Że komórki Aniczkowa jednak nie są pochodzenia mięśniowego, zaczęto się domyślać dopiero wiele lat później – w latach pięćdziesiątych niektórzy autorzy zaczęli cicho przebąkiwać coś o “kardiohistiocytach”, wątpliwości co do natury “zdegenerowanych miocytów” jasno wyrażano w opracowaniach z lat późniejszych, w których to – pod wpływem rozwoju mikroskopii elektronowej – coraz kategoryczniej podważano ich mięśniowe pochodzenie. W latach dziewięćdziesiątych udało się potwierdzić ostatecznie już wcześniej wysuwane podejrzenia – komórki gąsieniczkowate są zmodyfikowanymi makrofagami, szczególnym typem komórek żernych (podobnie zresztą jak również przez Aniczkowa opisane komórki piankowate, ale nie komplikujmy, komórki piankowate powrócą jeszcze może kiedy indziej). I takie zmodyfikowane komórki żerne właśnie w towarzystwie limfocytów i – niekiedy – pojedynczych powstałych ze zlewających się ze sobą makrofagów komórek olbrzymich otaczają obszary obumierającej, z czasem włókniejącej, zwyrodniałej tkanki, tworząc guzki Aschoffa.


Część zmian zapalnych w sercu goi się bez pozostawiania trwałych śladów, część pociąga za sobą dalsze zmiany zwyrodnieniowe, sprzyja gromadzeniu się drobnych skrzeplin, tworzeniu zwapnień i zbliznowaceń. Szczególnie często trwałym uszkodzeniom ulegają płatki zastawek, zwłaszcza zlokalizowanej pomiędzy lewym przedsionkiem i lewą komorą zastawki mitralnej, co z kolei sprzyja dalszym konsekwencjom – poszerzeniu lewego przedsionka, zaburzeniom zatorowym i całej masie wynikających z tego przyjemności, ale to już może w innej historii. Ta notka miała być wesoła i bardziej pozytywna niż poprzednia, a powikłania kardiologiczne potencjalnie obciążające szacowaną na nawet do 19 milionów populację dotkniętą gorączką reumatyczną (by nie wspomnieć już o ocenianym na ćwierć miliona rocznie szacunku zgonów w obrębie tej populacji) są w sumie nieszczególnie wesołe.


Gąsienica monarcha, Danaus plexippus; Martin LaBar; CC BY-NC 2.0, https://www.flickr.com/photos/martinlabar/5838947903/
Gąsienica monarcha, Danaus plexippus; Martin LaBar; CC BY-NC 2.0, https://www.flickr.com/photos/martinlabar/5838947903/

(Przypominam tylko, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać)

Literatura:

PATOLOGIA znaczy słowo o chorobie. J Stachura, W Domagała; 2008/2009, wyd.2

Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. V Kumar, AK Abbas, JC Aster; 2015, 9th ed.

Harrison’s Rheumatology. AS Fauci, C Langford; 2010, 2nd ed.

Reumatyzm. L. Szczepański; Reumatologia 2009;47(4):177–181

Nikolai N. Anichkov and His Theory of Atherosclerosis. IE Konstantinov, N Mejevoi, NM Anichkov; Texas Heart Institute Journal 2006;33(4):417-423

Incidental histological diagnosis of acute rheumatic myocarditis: case report and review of the literature. GS Spina, RO Sampaio, CE Branco, GB Miranda, VEE Rosa, F Tarasoutchi; Frontiers in Pediatrics 2014;20(2):126

Molecular Mimicry as a Mechanism of Autoimmune Disease. MF Cusick, JE Libbey, RS Fujinami; Clinical Reviews in Allergy and Immunology 2012;42(1):102-11

Genes, autoimmunity and pathogenesis of rheumatic heart disease. L Guilherme, KF Köhler, E Postol, J Kalil; Annals of Pediatric Cardiology 2011;4(1):13-21

Molecular mimicry in the autoimmune pathogenesis of rheumatic heart disease. L Guilherme, J Kalil, M Cunningham; Autoimmunity 2006; 39(1):31-39

The autoimmune side of rheumatic fever. C Perricone, S Rinkevich, M Blank, N Landa-Rouben, C Alessandri, F Conti, J Leor, Y Shoenfeld, G Vatesini; Israel Medical Association Journal: IMAJ 2014;16(10):654-5

Rheumatic fever, autoimmunity, and molecular mimicry: the streptococcal connection. MW Cunningham; International Reviews of Immunology 2014;33(4):314-29

Molecular mimicry between streptococcal pyrogenic exotoxin B and endothelial cells. YH Luo, WJ Chuang, JJ Wu, MT Lin, CC Liu, PY Lin, JN Roan, TW Wong, YL Chen, YS Lin; Laboratory Investigation 2010;90(10):1492-506

Streptococcus and rheumatic fever. MW Cunningham; Current Opinion in Rheumatology 2012;24(4):408-16

Rheumatic Heart Disease: Genes, Inflammation and Autoimmunity. L Guilherme, KF Köhler, J Kalil; Rheumatology:Current Research 2012;S4:001

 



Paulina Łopatniuk

Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1470 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Po raz kolejny twierdzenie, że płeć nie jest binarna, ale bez żadnych nowych argumentów   Coyne   2024-03-29
Jak małpy człekokształtne (włącznie z ludźmi) straciły swoje ogony   Coyne   2024-03-26
Ale najpierw kawa   Tonhasca Júnior   2024-03-21
Ideolodzy: dlaczego nauczanie genetyki musi mieć charakter społeczno-polityczny   Coyne   2024-03-19
Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk