To stanowisko moralne powinno zachowywać ważność, nawet jeśli okazuje się, że nie każda istota ludzka jest identyczna pod względem potencjału lub skłonności i niezależnie od tego, czy istnieją dające się identyfikować podgrupy ludzi. To są pytania naukowe, do których należy naukowo podchodzić i naukowo na nie odpowiadać.
Nauka była w dziejach nadużywana, dławiona lub zmieniana dla celów ideologicznych. Kusi więc użycie nauki przez drugą stronę, ale jest to moim zdaniem błędne. Lepiej po prostu rozłączyć kwestie naukowe i kwestie etyczne. Także w świecie, w którym istnieją statystyczne różnice między dającymi się zidentyfikować grupami, nadal możemy zgodzić się, że każdy człowiek zasługuje na równe prawa i godność. W ten sposób ważne stanowisko etyczne nie staje się zależne od naukowych odkryć.
Mózgi męskie i żeńskie
Często debatuje się, czy istnieją, przeciętnie rzecz biorąc, „hardwired” różnice między mózgami męskim i żeńskim. Nawet jeśli odpowiedź wydaje się oczywista, to jednak nią nie jest, bo jakiekolwiek różnice znajdziesz, mogą one być całkowicie środowiskowe lub wyuczone. Kultura jest potężna i może określać wszystkie zaobserwowane różnice między płciami.
Dałem słowo “hardwired” w cudzysłowie, ponieważ jest to naprawdę wadliwa przenośnia. Mózg nie jest hardwired – jest wetware, w najlepszym wypadku “softwired”. A jest tak dlatego, że “wires” w mózgu są żywymi komórkami, które potrafią zmieniać się i adaptować.
Mózg jest też narządem, który wyewoluował do kontaktowania się ze środowiskiem i szybkiego adaptowania się do zmian. Mózg uczy się i ma pamięć, jest plastyczny i nieustannie się zmienia. Ponadto w “wetware” mózgu hardware i software są zasadniczo tym samym.
Z samego więc naszego podstawowego rozumienia mózgu, co jest potwierdzone przez dziesięciolecia badań, w kategoriach funkcji mózgu powinniśmy oczekiwać złożonego stosunku między genetycznymi predyspozycjami, czynnikami rozwojowymi i wszystkim, z czym spotykamy się w środowisku. Geny nie determinują w pełni wyniku, choć mają wpływ.
W niedawnym artykule w „Atlantic” Lise Eliot, profesor neuronauki w Chicago Medical School, mówi:
“Ludzie mówią, że mężczyźni są z Marsa a kobiety są z Wenus, ale nasze mózgi są narządem jednopłciowym. Mamy dokładnie tę samą budowę. Nie ma absolutnie żadnej różnicy między mózgami męskimi i żeńskimi”.
Uważam, że jest to przesada. Następnie pisze:
“Przeciętny mężczyzna jest bardziej agresywny niż dwie trzecie kobiet, ale znaczy to także, że jedna trzecia kobiet jest agresywniejsza niż przeciętny mężczyzna.
Nie jest to jednak poparcie dla jej stanowiska. Różnica nie musi być absolutna, by była realna. W każdym razie, zazwyczaj mówimy o statystycznych różnicach między grupami, nie zaś o każdym pojedynczym osobniku.
Możemy to podzielić na kilka podrzędnych pytań – czy istnieją dające się zmierzyć różnice między mężczyznami a kobietami w kategoriach statystyki grupowej, do jakiego stopnia różnice są wynikiem wychowania kontra natury i jak duże są te różnice w porównaniu do indywidualnej zmienności?
Odpowiedzią na pierwsze pytanie jest wyraźne „tak”. Krzywe dla mężczyzn i kobiet (przyjmując binarne podejście, które samo jest przybliżeniem, ale to jest inna dyskusja) dla wielu cech różnią się, nawet jeśli w znaczącym stopniu nakładają się na siebie.
Kwestia natura czy wychowanie jest skrajnie złożona, ale sądzę, że podstawową odpowiedzią jest stwierdzenie, że jedno i drugie odgrywa rolę. Różni się to zależnie od cechy i od osoby. Skrajne czynniki środowiskowe mogą przeważyć nad genetycznymi predyspozycjami, a skrajne genetyczne fenotypy mogą przeważyć nad czynnikami środowiskowymi. Dla większości jednak cech u większości ludzi, jest to skomplikowana wzajemna zależność między genetycznym potencjałem a środowiskiem.
Ostatnie pytanie jest chyba najbardziej interesujące – jak duże są te równice w porównaniu do indywidualnej zmienności. Sądzę, że tu właśnie większość ludzi takich jak Eliot zamazuje złożoność i głosi, że „nie ma żadnej różnicy”. Nie jest to jednak prawdą.
Omawiałem tę kwestię w 2015 r., kiedy robiłem przegląd wyników szeroko zakrojonego badania fMRI, porównującego mózgi męskie i żeńskie. Możemy mówić o dwóch rodzajach różnic – jakościowej i statystycznej. Różnicą jakościową widzimy, kiedy jakaś cecha istnieje wyłącznie w jednej grupie, ale nie ma jej w drugiej, bez żadnego zachodzenia na siebie. Różnica statystyczna występuje wtedy, kiedy dana cecha występuje w obu grupach, ale krzywe są statystycznie przesunięte.
W tym szeroko zakrojonym badaniu stwierdzono, że nie ma żadnych jakościowych różnic między męskimi i żeńskimi mózgami, ale istnieją statystyczne różnice. Dlatego jedni mogą mówić, że nie ma różnic, a inni, że są różnice – mówią o różnych rzeczach: o jakościowych różnicach kontra statystycznych.
Ponadto w przeglądzie ustalono, że nie ma realnego, spójnego wzoru statystycznych różnic. To znaczy, że każda poszczególna osoba jest mozaiką różnych neurologicznych cech, że nie ma rzeczywistego wzoru męskiego lub żeńskiego. Dodatkowo, różnice w ramach każdej z płci są większe niż statystyczne różnice między płciami.
Można patrzeć na to w następujący sposób – znajomość wyłącznie czyjejś płci nie pozwala na przewidywania o jej/jego cechach neurologicznych. Dla porównania możemy powiedzieć, że mężczyźni są statystycznie wyżsi od kobiet, ale znajomość płci jakiejś osoby nie daje wiedzy o jego/jej wzroście.
Jak więc podsumowujemy to wszystko? Sądzę, że jest poważnym błędem w komunikowaniu wyników nauki streszczenie tego jako „Nie ma absolutnie żadnej różnicy między męskimi i żeńskimi mózgami”. Ta wypowiedź jest zbyt kategoryczna i z łatwością daje się ją obalić, przywołując dokładniejszy ogląd rzeczywistości.
Rzeczywiste podsumowanie jest bardziej zniuansowane – nie ma jakościowych różnic między męskimi i żeńskimi mózgami. Istnieją statystyczne różnice, ale są one niewielkie i mniejsze niż indywidualna zmienność.
Trzeba ponadto podkreślić, że genetyka i rozwój nie stanowią o losie – wydają się co najwyżej tworzyć predyspozycje, na które następnie wpływa środowisko, które także wywiera silny wpływ.
Jeśli chcemy pójść głębiej, możemy powiedzieć, że znajomość czyjejś płci nie mówi niczego o jego/jej zdolnościach matematycznych, agresywności lub empatii, podobnie jak nie mówi o wzroście.
Nawiasem mówiąc, wszystko to stosuje się także do koncepcji rasy. Wiedza, z jakiego kontynentu pochodzą czyiś przodkowie, daje tylko statystyczną informację o pewnych cechach, ale nie może być używana do przewidywania niczego istotnego o jednostce. Są to wyłącznie statystyczne różnice z dużym zachodzeniem na siebie (co oznacza większą indywidualną zmienność), nie zaś różnice jakościowe.
Moim zdaniem nie znaczy to, że rasy nie istnieją, jak twierdzą niektórzy. Znaczy tylko, że musimy ustawić koncepcję rasy we właściwym kontekście – może istnieć statystycznie, ale w rzeczywistości niewiele mówi nam o jednostce. Ma niejakie użycie w medycynie, gdzie używa się statystyki jako podstawy podejmowania decyzji.
I, żeby podkreślić moją pierwotną tezę – nic z tego nie powinno decydować o naszym stanowisku etycznym. Nawet gdyby okazało się, że istnieją jakościowe różnice między płciami lub między rasami, nie usprawiedliwiałoby to seksizmu ani rasizmu. Możemy (a twierdzę, że powinniśmy) wspólnie zadecydować, że trzeba szanować człowieczeństwo ludzi niezależnie od jakichkolwiek różnic między nimi.
Tak się jednak składa, że różnice płciowe i rasowe są statystyczne i pomniejsze w porównaniu z różnicami indywidualnymi i wpływami środowiska. Edukacja, możliwości i sprawiedliwość mają olbrzymi wpływ na każdą cechę, jaką możemy mierzyć, kiedy porównujemy to do pomniejszych różnic statystycznych.
Uważam, że jest to ważna, zasadnicza informacja i martwię się, że gubi się ona, kiedy zanadto upraszczamy to do wersji, którą łatwo obalić – że nie ma żadnych różnic.
Male and Female Brains Revisited
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
