Tłumaczenie pojęć z jednego języka na drugi jest trudnym przedsięwzięciem. Tłumaczenie pojęć, które nie mają odpowiednika w języku docelowym jest jeszcze trudniejsze. Tłumaczenie pojęć religijnych dla kultury, w której religia przestała odgrywać centralną rolę w życiu jednostki i społeczeństwa, jest najtrudniejsze ze wszystkiego.
Być może to jest powodem, dla którego religijne idiomy islamskie, reprezentujące pojęcia takie jak Allahu Akbar, la ilaha illa Allah i istiszhad są rutynowo źle przekładane w mediach amerykańskich.
Amerykańska trudność zrozumienia pojęć religijnych nie dotyczy tylko islamu. Podobne nieporozumienie zdarzyło się w 1993 r. między władzami a fundamentalistycznym chrześcijaninem, Davidem Koreshem, który zamknął się w budynku na bezludziu w Waco w Teksasie wraz z dziesiątkami swoich wyznawców, włącznie z kobietami i dziećmi i całym arsenałem broni. Oblegany przez władze, które próbowały prowadzić z nim negocjacje, Koresh recytował proroctwa biblijne o Kresie Czasów. Próbując pokojowo zakończyć impas negocjatorzy odpowiedzieli: „Nie rozmawiajmy teraz o religii”. Koresh, zatopiony w swoich przekonaniach religijnych, mógł tylko odpowiedzieć: „Ale religia jest życiem i śmiercią”. To był „dialog głuchych”, skazany na zakończenie się tak, jak się skończył – utratą życia przez wielu niewinnych ludzi.
Problemem nie jest względność lingwistyczna – wszechstronnie omawiana w zeszłym stuleciu przez znanych lingwistów, Edwarda Sapira i Benjamina Whorfa[1] – ponieważ istnieją sposoby przekazania oryginalnego znaczenia w poprawnym, krótkim wyjaśnieniu. Chodzi raczej o tendencję mediów wybierania najłatwiejszego rozwiązania, to jest, tłumaczenie na to, co będzie brzmiało najbardziej znajomo dla czytelników, nawet jeśli nie jest to ścisłe.
Słowo istiszhad – oznacza religijny akt wiary, w którym wierny stara się zabić tak wielu ludzi uważanych za wrogów, jak tylko może, za cenę własnego życia[2], jako sposób zbliżenia się do Allaha, proroków, prawowitych i męczenników[3] w raju. Celem tego aktu wiary jest doprowadzenie, by religia Allaha panowała na Ziemi dzięki temu, co sprawca uważa za naśladowanie bitew wczesnego okresu formowania się islamu z czasów Proroka Mahometa i czterech prawowitych kalifów. Jest to często lekkomyślnie i nieściśle tłumaczone jako „samobójstwo”, które jest aktem podyktowanym osobistą rozpaczą i dla którego inne słowo – intihar – jest zarezerwowane w języku arabskim[4].
Dlatego też Allahu Akbar i la ilaha illa Allah – wyrażenia wiary, reprezentują religijne pojęcie supremacji islamu i Allaha – są źle tłumaczone. Najpierw była to walka o ustanowienie supremacji monoteistycznego islamu nad pogańskimi idolami Mekki siódmego wieku. Następnie była to walka o supremację nad innymi religiami, także monoteistycznymi, na Półwyspie Arabskim, której wynikiem było wygnanie nie-muzułmanów, jak opowiada kompilacja hadisów w imieniu Proroka Mahometa: „Wygnam Żydów i chrześcijan z Półwyspu"[5] – i ten zakaz obowiązuje do dnia dzisiejszego wobec nie-muzułmańskich instytucji religijnych. Później była walka przeciwko innym imperiom religijnym, perskiemu i bizantyjskiemu. Jednak przekład Allahu Akbar w mediach USA jako “Bóg jest wielki”, pomija aspekt nadrzędności w słowie Akbar (które znaczy “większy” lub “największy”, nie zaś tylko “wielki”) i zamazuje konkretne odniesienie do Allaha zamiast do innego bóstwa. W tym samym duchu, la illaha illa Allah w mediach USA tłumaczy się często jako “Nie ma boga nad Boga” (zamiast “nie ma boga nad Allaha”). Pominięcie supremacji Allaha nad wszystkimi innymi bóstwami jest błędnym tłumaczeniem, a ponadto prowadzi do błędu logicznego – przypominającego nonsensowne strofy Carolla.
Jednym z powodów takich błędnych przekładów jest fakt, że w nowoczesnym świecie zachodnim walka religii o supremację niemal całkowicie zamarła, a jeśli nadal istnieje w jakimś stopniu, to obywa się bez przemocy. Dlatego dla wypowiedzi o wierze religijnej, które wyrażają trwanie walki historycznej o boską supremację religijną, brakuje nowoczesnej, religijno-kulturowej bazy pojęciowej, dzięki której mogłyby być zrozumiane na Zachodzie, a więc nie mają odpowiedników językowych. Media amerykańskie wobec ryzyka, że nie zostaną zrozumiane przekładając te islamskie pojęcia, wolą dostarczać zbliżonych przekładów, nawet jeśli wprowadzają one w błąd.
Nie znaczy to, że Allahu Akbar wypowiadają tylko dżihadyści, którzy kontynuują wielowiekową walkę o supremację islamu i Allaha. Po wiekach wypowiadają te słowa także niereligijni muzułmanie, jak również Arabowie chrześcijańscy. W wielu wypadkach ma to wiele znaczeń – od podziwu dla tego, co postrzega się jako cudowne dzieło Allaha, do wyrazu szoku i przerażenia w obliczu katastrofy.
Tłumaczenie zawsze powinno odzwierciedlać kontekst, mówcę i jego intencje. Często jednak w mediach USA, kiedy dżihadysta mówi Allahu Akbar, jest to tłumaczone tak, jakby powiedział to niereligijny muzułmanin albo Arab chrześcijański. To jest całkowicie błędne. A kiedy takie złe tłumaczenie powtarza się raz za razem, czy to umyślnie, czy z powodu ignorancji, rezultatem jest apologetyczne wypaczenie pojęcia oraz jego kulturowego i religijnego znaczenia.
Jakie więc może być rozwiązanie? Według jednej szkoły tłumaczeń należy zachowywać oryginalny zwrot z krótkim wyjaśnieniem znaczenia, jak, na przykład, zrobiono z japońskim słowem kamikaze. W tym wypadku rozwiązanie było tak skuteczne, że oryginalne słowo nie wymagało już wyjaśnienia[6]. Nie ma powodu, dla którego ten sam proces nie miałby zajść dla słowa istiszhad, które z czasem stałoby się równie znane i dobrze rozumiane jak kamikaze.
Alternatywą jest przyjęcie przez media bardziej profesjonalnego podejścia, tłumacząc te terminy w każdym wypadku zgodnie z ich kontekstem, mówcą i zamierzonym znaczeniem, nie zaś zadowalanie się zbliżonym, ale wprowadzającym w błąd określeniem.
Ta trzyczęściowa seria ma na celu wyjaśnienie terminów Allahu Akbar, la ilaha illa Allah, i istiszhad w ich oryginalnym znaczeniu na przykładach ich użycia przez dżihadystów zaczerpniętych z archiwów MEMRI w oparciu o lata monitorowania mediów arabskich i muzułmańskich. Nie jest to twierdzenie, że MEMRI w ciągu 18 lat tłumaczenia tysięcy strony oryginalnego materiału źródłowego z mediów arabskich i muzułmańskich, nie poddawał się czasami pokusie traktowania priorytetowo zrozumienia tekstu przez czytelnika niespecjalistę. Także przy transliteracji zaakceptowaliśmy niepoprawną transliterację, ponieważ jest powszechna w mediach (na przykład, „Koran” zamiast „Qur’an”). W wielu wypadkach używaliśmy określenia „operacja męczeńska” dla "istiszhad", mimo że męczeństwo jest niepoprawnym tłumaczeniem, ponieważ jest to chrześcijańskie pojęcie dla osoby, która raczej akceptuje śmierć niż wyrzeczenie się swojej wiary religijnej, podczas gdy islamskie pojęcie istiszhad odnosi się w czasach nowoczesnych przede wszystkim do zabijania wrogów kosztem własnego życia.
I. Allahu Akbar
Zwrot Allahu Akbar uosabia walkę o supremację islamu, Allaha i prawdziwych wiernych: przeszłych, obecnych i przyszłych; rzeczywistą i symboliczną; militarną, kulturową i sił natury kontrolowanych i kierowanych przez Allaha. Jest to okrzyk bojowy i hymn tej walki o supremację. Zwycięstwo muzułmanów jest zwycięstwem islamu i monoteizmu, i jest zwycięstwem Allaha nad fałszywymi bogami. Zwycięstwo pochodzi od Niego i dowodzi jego supremacji. To było główne znaczenie tego zwrotu we wczesnych stuleciach islamu. Dzisiaj jest znakiem islamistów i dżihadystów, jak też wszystkich innych, którzy pragną odtworzyć starożytną wielkość imperiów islamskich, gdzie „półksiężyc musi zawsze być ponad krzyżem”, jak to określił żyjący w Nowym Jorku aktywista Bractwa Muzułmańskiego, Ayat Oraby[7].
Warto zauważyć, że Allahu Akbar wypowiadają zarówno dżihadyści sunniccy, jak szyickie kierownictwo Islamskiej Republiki Iranu (która została ustanowiona jako “Państwo Islamskie” na długo przed ISIS). Podczas każdego kazania wygłoszonego przez Najwyższego Przywódcę Islamskiej Republiki Iranu tłum, składający się z tysięcy, a czasami dziesiątków tysięcy, skanduje "Allahu Akbar" razem z "Śmierć Ameryce" i "Śmierć Izraelowi". Patrz na przykład: http://www.memritv.org/clip/en/4154.htm; http://www.memritv.org/clip/en/5075.htm; i http://www.memritv.org/clip/en/5011.htm.
W jakich okolicznościach dżihadyści wykrzykują "Allahu Akbar"?
Jak obszernie donoszą media zachodnie, sprawcy zamachów terrorystycznych powszechnie wykrzykują "Allahu Akbar". Okrzyk Allahu Akbar jest także powszechny wśród wojowników ISIS podczas obcinania głów (Robert Hall – Abu Sayyaf releases grisly video of Robert Hall's beheading; John Ridsdel – Video of Canadian hostage John Ridsdel's beheading released; Nicholas Berg – http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/8928.htm; Jacques Hamel – http://www.memrijttm.org/normany-church-attackers-pledge-allegiance-to-abu-bakr-al-baghdadi.html;i innych rodzajach egzekucji, jak kiedy dzieci strzelają do oskarżonych o szpiegostwo – http://www.memritv.org/clip/en/5028.htm; http://www.memritv.org/clip/en/4718.htm; http://www.memritv.org/clip/en/4889.htm; i http://www.memritv.org/clip/en/5048.htm).
Słychać go na filmach wideo wojowników ISIS, dokumentujących zestrzelenie samolotu wroga (http://www.memritv.org/clip/en/5556.htm; https://www.youtube.com/watch?v=yjWsoWdrhBI; https://www.youtube.com/watch?v=oD3qf2ZOucg), lub kiedy pojazd wypełniony materiałami wybuchowymi osiąga pozycję wroga, tuż przed eksplozją (http://www.memritv.org/clip/en/1037.htm). W Państwie Islamskim także ponowne zaprowadzenie kar islamskich jest uważane za zwycięstwo dla islamu, które zasługuje na skandowanie "Allahu Akbar", podobnie jak karanie homoseksualistów przez zrzucanie ich z dachów lub ceremonie kamienowania kobiet oskarżonych o cudzołóstwo (http://www.memritv.org/clip/en/4558.htm).
Sami dżihadyści uznają Allahu Akbar za okrzyk bojowy, gwarantujący zwycięstwo tak samo jak w czasach Proroka, za "Marsyliankę podboju arabskiego", za "bombę jądrową" muzułmanów i za to, czego "komunistyczny Wschód i kapitalistyczny Zachód boją się najbardziej"[8].
Istotnie wojownicy ISIS powszechnie skandują "Allahu Akbar" podczas dekapitacji ich wrogów. Obszerny raport o islamskim karaniu religijnym przez ISIS - dekapitacje ukrzyżowania, kamienowanie, topienie, zrzucanie z budynków – znajduje się tutaj: www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/8928.htm.
Poniżej jest kilka przykładów:
Zrzut z ekranu filmu wideo brytyjskich wojowników ISIS z głowami żołnierzy armii rządowej: "To są głowy niewiernych, przyniesione przez mudżahedinów. Allahu Akbar! Jeden z żołnierzy niewiernych krzyknął: ‘czy przyszliście, by wziąć moją wolność’, Abu Aisza odpowiedział: 'Nie, przyszedłem, by wziąć twoją głowę’. Subhan Allah ma pełną torbę" (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/8928.htm).
Z konta Instagram saudyjskiego nastolatka, Muadha Al-Dżraisza: "Pilne | dyrektor więzienia Abu Ghraib został zarżnięty nożem na dziedzińcu więzienia... Od dawna torturował i zabijał zatrzymanych i eksploatował ich godność. Jego głowa została obcięta dzisiaj, Allah Akbar" (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/8929.htm).
I poniższe tweety:
"Allah Akbar, żniwa głów Hezb Al-Lat [obraźliwa nazwa Hezbollahu] dzisiaj w #Kunajtira [Syria] z rąk mudżahedinów, o wspaniały poranek #Dżabhat al-Nusra"
Jak wspomniano powyżej, Allahu Akbar jest okrzykiem bojowym, który wykrzykuje się podczas ataku. Na przykład, z raportu MEMRI "Jihadi Media Company Praises Tunisia Attack, Calls For More Attacks On Western Tourists" (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/8484.htm): "'Jak wkroczyliście z taką łatwością' zapytali zdumieni, a tych dwóch odpowiedziało: 'Przyszliśmy w imieniu Allaha'. Potem zaczęli rzucać granatami, krzycząc 'Allah Akbar' i strzelając do niewiernych i do policjantów, którzy ich pilnowali, i masakra zaczęła się".
Skandowanie "Allahu Akbar" jest powszechnie używane przy niszczeniu chrześcijańskich symboli lub miejsc religijnych, jak to robiło ISIS zarówno w Iraku, jak w Syrii, a także dżihadyści w innych krajach. Patrz, na przykład, dżihadyści libijscy bezczeszczący miejsca chrześcijańskie (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/6142):
Uzbrojony Libijczyk: "Złamać krzyż tych psów".
Inny uzbrojony Libijczyk: "Allah Akbar. Allah Akbar".
Film wideo Al-Kaidy o zamachu zawierał nagranie dźwiękowe samego wybuchu. Na tym nagraniu słuchać zamachowców-samobójców jak modlą się, a potem krzyczą "Allah Akbar!" "Allahu, wygnaj politeistów z Półwyspu Arabskiego!" (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/980)
Allahu Akbar jest integralną częścią wzmianek o historycznych i obecnych zwycięstwach islamskich. Na przykład, kiedy w wielkim meczecie w Grenadzie wznowiono modlitwy muzułmańskie po 500 latach nieobecności, gazeta saudyjska pisząc o tym, skupiła się na okrzyku muezzina "Allahu Akbar" (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/1331).
Allahu Akbar pojawia się w naszidach (pieśniach) produkowanych przez organy medialne ISIS, jak, na przykład, te dwie pieśni: https://telegram.me/suond_isis and https://telegram.me/whfsjidbknf. W obu jest obietnica zwycięstwa dla wojowników ISIS– zwycięstwa dla islamu i dla wiernych nad niewiernymi.
Allahu Akbar jest także nieodłączną częścią współczesnych gróźb. Na przykład, w wezwaniu religijnym, które zawiera groźbę rychłego zamachu terrorystycznego, zamieszczonym na islamistycznej stronie internetowej, wiodącym motywem powtarzanym wielokrotnie jest "Allahu Akbar" (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/817).
Bilal Bosnic, bośniacki przywódca dżihadystyczny, skanduje "Allahu Akbar" i obiecuje, że Ameryka zostanie zniszczona do fundamentów (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/6452).
"Allahu Akbar" przychodzi także razem z ostrzeżeniem do narodów: “Trzymajcie się z dala od instytucji cywilnych i wojskowych Ameryki krzyżowców i ich sojuszników. Allah Akbar, Allah Akbar. Islam nadchodzi, wzmacniając [muzułmanów] i poniżając [niewiernych]" (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/1084.htm).
Jest to także zwrot wypowiadany w odniesieniu do przyszłych, spodziewanych zwycięstw. Na przykład, aktywista Bractwa Muzułmańskiego, Safwat Higazi, mówił o byłym prezydencie egipskim, Muhammadzie Morsim, który powiedział, że założy „Stany Zjednoczone Arabów”, a tłum skandował "Allahu Akbar" (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/6384.htm),
Kiedy brytyjski islamista, Abu Waleed, obiecał swoim słuchaczom, że nadejdzie dzień, w którym muzułmanie zdobędą Biały Dom, Cameron i Obama będą na kolanach płacić dżizję (pogłówne), a królowa Elżbieta będzie nosiła nikab, tłum wielokrotnie skandował "Allahu Akbar" (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/5421.htm).
Allahu Akbar jest powszechnie wypowiadany razem z obietnicą unicestwienia Żydów, jak obiecuje znany hadis o kamieniu i drzewie, który mówi, że Dzień Sądu Ostatecznego nie nadejdzie, aż muzułmanie zwalczą i zabiją Żydów. Kiedy Żydzi będą próbowali ukrywać się za kamieniem lub drzewem, kamień lub drzewo zawołają do muzułmanina: „O muzułmaninie, o niewolniku Allaha! Za mną jest Żyd, przyjdź i zabij go!” – poza drzewem gharqad, które jest napiętnowane jako drzewo Żydów. Jako przykład hadisu, który obejmuje użycie "Allahu Akbar", mamy kazanie piątkowe kaznodziei szejka Bakra Al-Samaraiego, które wygłosił w meczecie Abd Al-Kader Al-Dżilani w Bagdadzie w 2004 r., wymachując mieczem nad swoją głową: "Nawet kamień powie, O muzułmaninie, Żyd chowa się za mną, przyjdź i odetnij mu głowę i istotnie, odetniemy im głowy. Na Allaha, odetniemy je! Allahu Akbar! O Żydzi, Allahu Akbar!" (patrz raport MEMRI report "Contemporary Islamist Ideology Authorizing Genocidal Murder" (http://www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/1049).
Przypisy:
[1] Www1.icsi.berkeley.edu/~kay/Kay&Kempton.1984.pdf.
[2] Istnieje opowieść, że w jednej z bitw podczas Ridda (powstanie kilku plemion muzułmańskich przeciwko pierwszemu kalifowi, Abu Bakrowi, w celu porzucenia islamu po śmierci Proroka Mahometa) Al-Baraa bin Malik Al-Ansari, jeden z towarzyszy Proroka zgłosił się na ochotnika, by katapultowano go do zamku wrogów w celu otwarcia bram od środka, umożliwiając muzułmanom wdarcie się do oblężonego zamku, poświęcając w tej sposób własne życie dla islamu. (http://islamstory.com/ar/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%83). Ten akt nosi nazwę inghimas. W tym wypadku jedyne poświęcone życie jest własne. Taktyka zabijania wielu ludzi dla islamu przez jedną osobę noszącą pas z materiałami wybuchowymi lub prowadzącą samochód wypełniony materiałami wybuchowymi jest nowa, ale nawiązuje do dni wczesnego islamu.
[3] Słowo "męczennicy", które w arabskim brzmi szuhada, omówimy w części III tej serii, która skoncentruje się na pojęciu istiszhad. Angielskie słowo, którego używamy, „męczennicy”, nie jest ścisłe, ponieważ pojęcie męczeństwa jest wzięte z chrześcijaństwa, gdzie ma inne znaczenie, jak wyjaśniono we wprowadzeniu.
[4] W historii były wypadki, w których poświęcenie własnego życia dla „większego dobra” niekoniecznie było motywowane religijnie. Motywacja niektórych z tych poświęceń była nacjonalistyczna, jak pewne akcje fidai pod koniec lat 1950. i w latach 1960. – i o nich także nie powinno mówić się „operacje samobójcze”. To zjawisko, z którym mamy dzisiaj do czynienia, jest motywowane religijnie.
[5] Zarejestrowane przez muzułmanów:
http://www.alifta.net/Fatawa/fatawaDetails.aspx?BookID=1&;View=Page&PageNo=1&PageID=773&languagename.
[6] Jak na ironię w mediach włoskich często stosuje się określenie "kamikaze" do tego, co dzieje się w świecie arabskim i muzułmańskim. Zamiast wyjaśnienia oryginalnego, religijnego znaczenia islamskiego "istiszhad", używają terminu wziętego z innej, odległej kultury i języka.
[7] Patrz MEMRI TV Clip No. 5691, N.Y.-Based Egyptian-American Activist Ayat Oraby Calls for Economic Boycott of Copts: The Crescent Must Always Be on Top of the Cross.
[8] Żyjący w Wielkiej Brytanii orędownik ISIS, Anjem Choudary, wyjaśnił w tweecie: "Huragany, powodzie i tornado są żołnierzami Allaha, których Allah wypuszcza przeciwko tym, których pragnie ukarać lub obudzić” i dodał do tego "Allah Akbar!” (www.memri.org/report/en/0/0/0/0/0/0/6786).
Stronę MEMRI: http://www2.memri.org/polish/
MEMRI Daily Brief No.106, 7 października 2016
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
