Niedawno minął tysięczny dzień szalejącej w Syrii wojny domowej z ponad 120 tysiącami zabitych, setkami tysięcy rannych i milionami pozostawionymi bez dachu nad głową. Wojna zniszczyła społeczną i ekonomiczną infrastrukturę kraju, a także spowodowała nieodwracalne zniszczenia niektórych najsłynniejszych w tym kraju zabytków, zaliczanych przez UNESCO do miejsc dziedzictwa światowego, takich jak stare miasta Damaszku i Aleppo.
Pisałem tu o http://www.listyznaszegosadu.pl/zderzenie-mentalnosci egipskim filozofie, który bezskutecznie przekonywał egipską komisję konstytucyjną, że istnieje tylko jedna cywilizacja ludzka, cywilizacja rozumu. Strażnikiem naszego kulturowego dziedzictwa jest, albo powinna być, agenda Organizacji Narodów Zjednoczonych UNESCO. Ta wspaniała instytucja właśnie odwołała przygotowywaną od kilku lat wystawę pod hasłem “People, Book, Land – The 3,500 Year Relationship of the Jewish People and the Land of Israel”. Wystawa miała zostać otwarta w Paryżu 20 stycznia 2014 roku w głównej siedzibie UNESCO. Z dnia na dzień wystawę odwołano z powodu protestu 22 krajów arabskich, które stwierdziły, że taka impreza „może zaszkodzić procesowi pokojowemu” na Bliskim Wschodzie. Zainteresowanych odsyłam do http://www.jpost.com/International/UNESCO-delays-exhibit-on-Jewish-ties-to-Land-of-Israel-338500 materiału źródłowego w „Jerusalem Post”.
Od 2009 r. wszystkie rezolucje podjęte przez UNESCO, potępiające pojedyncze kraje - a było ich kilkadziesiąt - były skierowane przeciwko Izraelowi z jednym znamiennym wyjątkiem w 2012 r., kiedy to po UNESCO wybrało Syrię do komisji oceniającej petycje nadchodzące do UNESCO w sprawie praw człowieka, jak również do komisji oceniającej organizacje pozarządowe. Po ostrej akcji protestacyjnej rozpoczętej przez UN Watch, UNESCO wydało rezolucję potępiającą Syrię. I była to od 2009 roku jedyna rezolucja potępiająca jakikolwiek inny kraj poza Izraelem.
Syryjskie dziedzictwo kulturowe będzie przedmiotem tego artykułu i nieco inny problem z procesem pokojowym na Bliskim Wschodzie. (A.K.)
Syryjskie zabytki i miejsca święte zniszczone w wojnie domowej
Niedawno minął tysięczny dzień szalejącej w Syrii wojny domowej z ponad 120 tysiącami zabitych, setkami tysięcy rannych i milionami pozostawionymi bez dachu nad głową. Wojna zniszczyła społeczną i ekonomiczną infrastrukturę kraju, a także spowodowała nieodwracalne zniszczenia niektórych najsłynniejszych w tym kraju zabytków, zaliczanych przez UNESCO do miejsc dziedzictwa światowego, takich jak stare miasta Damaszku i Aleppo. 2 lipca 2013 r. dyrektorka generalna UNESCO, Irina Bokowa (ta sama która odwołała wystawę w Paryżu), wyraziła głęboki niepokój o syryjskie dziedzictwo kulturowe, pisząc, że zniszczenia stanowią stratę dla całej ludzkości[1]. Pracująca jako doradca Amnesty International ds. reakcji kryzysowych, Donatella Rovera, powiedziała w sierpniu 2013 r. podczas wizyty w Aleppo: „Miasto jest całkowicie zniszczone, jego mieszkańcy uciekają. Niebezpieczeństwo dotyczące zabytków, o którym ostrzegaliśmy, zmaterializowało się"[2]. Ponadto setki meczetów i kościołów, jak również pomników historycznych przywódców muzułmańskich, zostały zniszczone albo przez siły reżimu Assada, albo przez ich przeciwników, a także informowano o kradzieżach i plądrowaniu zabytków na dużą skalę. Część zniszczeń zabytków i miejsc modlitw oraz plądrowanie zabytków była dziełem radykalnych grup islamskich, takich jak Islamskie Państwo Iraku i Syrii (ISIS) oraz Dżabhat Al-Nusra, które mają ideologię motywującą ich do niszczenia kościołów i pomników.
Nic dziwnego, że jako część wojny propagandowej między reżimem Assada a opozycją syryjską każda strona obwinia tę drugą o niszczenie i grabieże miejsc dziedzictwa i miejsc modlitw.
Niniejszy raport bada ten aspekt toczonej w Syrii wojny:
Zniszczone miejsca modlitw
Meczety
Gdy tylko rozpoczęło się powstanie w Syrii, meczety, podobnie jak place publiczne, stały się miejscami starć między siłami reżimu a demonstrantami, którzy używali ich jako punktów wyjścia dla wielu demonstracji antyreżimowych oraz jako miejsca schronienia. Syryjska Sieć Praw Człowieka, organ opozycji, ocenia, że podczas walk uszkodzono lub zniszczono 1450 meczetów w całym kraju[3], włącznie z meczetami zabytkowymi. Najsłynniejszym z nich jest meczet Umajjadów z ósmego wieku. Stare miasto Aleppo i jego meczet były epicentrum walk między powstańcami a reżimem i według Donatelli Rovera, doradzającej Amnesty International w kwestiach reakcji kryzysowych, która odwiedziła Aleppo w sierpniu 2013 r. “miasto było całkowicie zniszczone"[4]. Opozycja twierdzi, że siły rządowe podłożyły pułapki bombowe we wschodniej części muru otaczającego meczet i wysadziły w powietrze dużą część samego meczetu[5]. Według doniesień zniszczono bibliotekę i minaret[6].
Także meczet Umajjadów z ósmego wieku w Damaszku został uszkodzony ogniem artyleryjskim, chociaż mniej poważnie. Umieszczony na starym mieście w Damaszku, które wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO, ten meczet uważany jest za jeden z siedmiu cudów islamu i jest czwartym najsłynniejszym meczetem po wielkich meczetach Mekki i Medyny oraz Al-Aksa w Jerozolimie. Według doniesień zachodnia fasada meczetu Umajjadów została uszkodzona pociskiem artyleryjskim, który zniszczył część mozaiki na wielkiej bramie meczetu[7].
Innym historycznym budynkiem uszkodzonym podczas walk jest meczet Chalida Ibn Al-Walida w Homs, zbudowany w XIX w. na ruinach XIII wiecznego meczetu.
Według mieszkańców reżim i siły Hezbollahu, które przejęły panowanie nad miastem, wyniosły wszystko, co w nim było, włącznie z puszkami na datki. Ich działania miały także aspekt sekciarski, ponieważ zamieniły meczet sunnicki na wersję szyicką i zaczęli nawoływać na modły z minaretu według wersji szyickiej, by podkreślić swoje panowanie nad miastem i sprowokować mieszkańców. Informowano także, że siły reżimu i Hezbollahu pisały szyickie slogany na murach sunnickich meczetów w mieście Homs[8].
Miejsca chrześcijańskie
Wiele miejsc chrześcijańskich także uszkodzono podczas walk i robiły to obie strony. Według doniesień jednym z uszkodzonych budynków jest kościół Umm Al-Zenar w Homs, zbudowany w I wieku[9]. Siły reżimu zamieniły podobno Klasztor Cherubinów, położony w górach nad Damaszkiem, w bazę wojskową[10].
Z obszarów opanowanych przez radykalne organizacje islamskie, takie jak ISIS i Dżabhat Al-Nusra, informowano o umyślnym niszczeniu symboli chrześcijańskich. W mieście Al-Raqqa, ISIS podobno zniszczył i spalił zawartość dwóch kościołów w mieście, włącznie z księgami świętymi oraz usunął krzyże z dachów, zastępując je flagą[11]. Według innego doniesienia ISIS zamienił kościół ormiański w mieście na ośrodek daawa[12].
Według informacji syryjskiej agencji informacyjnej SANA, Dżabhat Al-Nusra spaliła także syriacki kościół w Deir Al-Zor[13].
Zbrojni islamiści, którzy weszli do miasta Maloula we wrześniu 2013 r., zniszczyli pomniki i ikony w klasztorze miejskim i porwali 12 zakonnic[14]. Próbowali także rozbić statuę Dziewicy Maryi stojącą nad miastem[15].
Synagogi
Jedna z najstarszych synagog świata mieści się w dzielnicy Dżobar w Damaszku. Podczas powstania synagoga została uszkodzona pociskiem artyleryjskim, a opozycja i siły reżimu oskarżają się wzajemnie o kradzież zabytków z tego miejsca[16].
Starożytne budynki i wykopaliska archeologiczne
Także skarby archeologiczne nie uniknęły uszkodzeń, dokonanych przez obie strony. Uszkodzone XI-wieczną Cytadelę Damaszku w północnozachodniej części murów starego miasta, którą w 1979 r. UNESCO wpisała na listę światowego dziedzictwa; starożytne miasto Palmira we wschodniej Syrii, niedawno dodane przez UNESCO do listy zagrożonych miejsc światowego dziedzictwa, doznało poważnych uszkodzeń.
Innym miejscem historycznym, któremu grozi powtarzający się ogień artyleryjski, jest Zamek Krzyżowców (Krak des Chevaliers) w Homs, uważany za jeden z najważniejszych na świecie monumentów średniowiecznych.
Kradzież zabytków
W dodatku do niszczenia starodawnych budynków były liczne doniesienia o nielegalnych wykopaliskach i kradzieży zabytków z wykopalisk archeologicznych, włącznie z wykopaliskami w Palmirze; w Al-Raqqa w północnej Syrii, która jest opanowana przez ISIS[17]; w chrześcijańskiej wsi Maloula, która jest opanowana przez Dżabhat Al-Nusra[18]; i w chrześcijańskiej wsi Sadad w okręgu Homs[19]. Przewodnicząca UNESCO ostrzegła niedawno, że to szabrowanie zagraża dziedzictwu Syrii[20].
Niszczenie pomników
Według doniesień, wojownicy z radykalnych organizacji islamskich, takich jak ISIS i Dżabhat Al-Nusra, zniszczyli pomniki historycznych postaci muzułmańskich na obszarach, które opanowali, twierdząc, że pomniki naruszają nakazy islamskie. Syryjska Sieć Praw Człowieka informowała, że pomnik kalifa Abbasydów, Haruna Al-Raszhyda (763-809) w mieście Al-Raqqa został rozbity i zrzucony na ziemię. Mieszkańcy twierdzą, że odpowiedzialni za to są członkowie ISIS, którzy „obiecali, że zniszczą wszystkie pomniki w mieście" [21]
Pomnik poety abbasydzkiego, Abula Ali Al-Maarriego został rozbity w mieście Maaret Al-Numan na południe od Idlib przez wojowników Dżabhat Al-Nusra[22].
Tłumaczenie M.K.
*N. Mozes jest pracownikiem badawczym w MEMRI.
Przypisy (nie spolszczone):
[1] Unesco.org, July 2, 2013.
[2] Syria-news.com, August 7, 2013.
[3] Other estimates talk of 3000 mosques. Etilaf.org, November 30, 2013.
[4] Syria-news.com, August 7, 2013.
[5] Alarabiya.net, November 21, 2013.
[6] SANA (Syria), April 25, 2013; syria-news.com, August 7, 2013.
[7] All4syria.info, November 20, 2013.
[8] Zamanalwsl.net, January 6, 2014.
[9] Abouna.org, January 6, 2014.
[10] All4syria.info, November 11, 2013.
[11] Alarabia.net, December 26, 2013; Aranews.org, October 23, 2013.
[12] Abouna.org, April 12, 2013.
[13] SANA (Syria), June 20, 2013.
[14] Al-Nahar (Lebanon), December 3, 2013.
[15] Champress.net, September 10, 2013.
[16] Almodon.com, September 8, 2013; Damaspost.com, March 28, 2013.
[17] Now.mmedia.me, November 4, 2013.
[18] Al-Akhbar (Lebanon), December 12, 2013.
[19] All4syria.net, November 3, 2013.
[20] Dp-news.com December 14, 2013.
[21] Al-Hayat (London), October 4, 2013.
[22] Champress.net, October 30, 2013.
Źródło; MEMRI, Badania i analizy Nr 1051, 14 stycznia 2014
