Irańska strategia brania zachodnich zakładników

Należy zauważyć, że w lipcu 2022 r. Szwecja skazała irańskiego „dyplomatę” Hamida Nouriego vel Hamida Abassiego na dożywocie za zbrodnie przeciwko ludzkości. Nouri, były irański pracownik sądu, brał udział w masowych egzekucjach przeprowadzonych latem 1988 r. na rozkaz reżimu na więźniach politycznych sprzeciwiających się reżimowi. Iran domagał się i nadal domaga się jego uwolnienia, utrzymując, że został aresztowany z powodów politycznych, a oskarżenia przeciwko niemu są sfabrykowane. Warto również zauważyć, że Iran wywiera znaczną presję na kraje europejskie, by uwolniły irańskich obywateli skazanych na karę więzienia za przestępstwa terrorystyczne. Niedawno, w maju 2023 r., doniesiono, że irański „dyplomata” Asadollah Assadi został zwolniony z belgijskiego więzienia, w którym odbywał karę 20 lat więzienia, w zamian za uwolnienie przez Iran belgijskiego pracownika organizacji pomocowej aresztowanego za „szpiegostwo”.

Od czasu dojścia do władzy w 1979 r. islamski reżim Iranu regularnie wykorzystuje branie zachodnich zakładników do celów politycznych i finansowych z Zachodu, do tego stopnia, że można to postrzegać jako politykę.

W sierpniu 2023 r. poinformowano, że Katar i Oman pośredniczyły między administracją Bidena a reżimem irańskim, aby dojść do porozumienia w sprawie umowy o wymianie więźniów i transferze środków z USA do Iranu. Zgodnie z umową pięciu amerykańskich więźniów przetrzymywanych w Iranie miało zostać wymienionych na pięciu irańskich więźniów przetrzymywanych w USA, a także miano uwolnić miliardy dolarów irańskich dochodów z ropy naftowej zamrożonych w wyniku amerykańskich sankcji.

Iran wypuścił dotychczas pięciu więźniów mających podwójne obywatelstwo irańsko-amerykańskie, „oskarżonych o szpiegostwo”, wśród nich amerykańskiego biznesmena Siamaka Namaziego, przetrzymywanego od 2015 r. i odsiadującego 10 lat więzienia za utrzymywanie kontaktów z zagranicznymi rządami; amerykańskiego turystę Emada Sharqiego, przetrzymywanego od 2018 r. i odsiadującego 10 lat więzienia w więzieniu Evin za szpiegostwo; brytyjsko-amerykańskiego ekologa Morada Tahbaza, przetrzymywanego od 2018 r. i odsiadującego 10 lat więzienia za szpiegostwo, a także kolejnego mężczyznę i kobietę, których nazwiska nie zostały ujawnione.

Iran powiedział, że cała piątka opuści Iran w ciągu dwóch miesięcy po otrzymaniu obiecanych środków – 6 miliardów dolarów od Korei Południowej i 4 miliardów dolarów od Iraku. Według ministra spraw zagranicznych Iranu Hosseina Amira-Abdollahiana trwają negocjacje w sprawie uwolnienia z Japonii dodatkowych miliardów dolarów. [2]

W niniejszym raporcie znajduje się przegląd polityki Iranu polegającej na aresztowaniach obywateli Stanów Zjednoczonych i innych krajów zachodnich, (z których większość posiada podwójne obywatelstwo zachodnio-irańskie), podczas pobytu w Iranie i żądaniu w zamian za ich uwolnienie milionów lub miliardów dolarów oraz uwolnienia irańskich więźniów przetrzymywanych na Zachodzie.

Wysoki rangą urzędnik irańskiego bezpieczeństwa: „Uwolniliśmy kilku irańskich więźniów w zamian za niektórych więźniów, których wyroki miały wkrótce się zakończyć – a z drugiej strony udało nam się uwolnić miliardy dolarów z naszych zablokowanych zasobów, nie angażując się w nic innego”

W wywiadzie z 12 sierpnia 2023 r. wysokiej rangi irańskie źródło bezpieczeństwa rozmawiało anonimowo z agencją informacyjną Fars o tym, jak Iran osiągnął obecną wymianę więźniów. Powiedział on, że zostali zwolnieni w zamian za amerykańskich więźniów i kilka miliardów dolarów zasobów Iranu, zablokowanych z powodu amerykańskich sankcji. Zauważył, że „kwota pieniędzy, która tym razem została przekazana Iranowi, jest cztery lub pięć razy większa niż [kwota uwolniona] ostatnim razem” – czyli w 2016 r., kiedy prezydent Obama przekazał Iranowi 1,7 miliarda dolarów w gotówce.

W wywiadzie opowiedział, jak pomysł wymiany więźniów został poruszony z administracją Obamy podczas negocjacji nuklearnych w sprawie JCPOA: „Pomysł, który został podniesiony z Amerykanami, że podczas wymiany [więźniów] oprócz [uwolnienia] więźniów muszą również zostać podjęte działania usunięcia nielegalnego zajęcia irańskich zasobów pieniężnych, był wówczas nowym pomysłem jednego z młodych ekspertów ds. bezpieczeństwa. Początkowo nikt nie myślał, że to możliwe, ale stopniowo został on zaakceptowany przez [najwyższych] przywódców i wsparty przez [Irańską] Najwyższą Radę Bezpieczeństwa Narodowego, ale ówczesny rząd [irańskiego prezydenta Hassana Rohaniego] w ogóle nie był w to zaangażowany i obawiał się, że to [irańskie żądanie] odsunie na bok JCPOA.

W poprzednim okresie pomysł ten był nowy i wysunięty po raz pierwszy, a Demokraci po cichu go zaakceptowali i wdrożyli. Biorąc jednak pod uwagę, że ostatni raz, po realizacji projektu [negocjacjach o JCPOA z USA], wywierali ogromną presję na Obamę, tym razem [pod rządami Bidena] Amerykanom było trudniej zaakceptować ten pomysł, a wiedzieli, że będą musieli odpowiadać przed swoimi rywalami politycznymi i opinią publiczną w USA, wyjaśniając takie ustępstwo wobec strony irańskiej”.

Omówił także uwolnienie przez rząd Rohaniego w styczniu 2016 r. dziennikarza ‘Washington Post’ Jasona Rezaiana: „Wśród zwolnionych wówczas więźniów wymiana Rezaiana motywowała stronę amerykańską bardziej niż [pozostali więźniowie]. Kiedy Amerykanie dowiedzieli się o jego aresztowaniu, natychmiast wysłali wiadomość do ówczesnego rządu [irańskiego], w której stwierdzili, że Jason musi zostać uwolniony, w przeciwnym razie negocjacje i porozumienie zostaną zakłócone.

[Prezydent] Rohani zwołał więc posiedzenie Najwyższej Rady Bezpieczeństwa Narodowego w piątek – czyli niecałe 72 godziny później. Niezależnie od treści sprawy oraz przestępczych [działań] i szpiegostwa Jasona, stwierdził on [Rohani], że Jason musi zostać zwolniony, w przeciwnym razie najważniejsza sprawa rządu, czyli JCPOA, zostanie zakłócona. Instytucje bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości nie zgodziły się z tym i stwierdziły, że sprawa [Rezaiana] musi zostać zbadana”. 

Inną kwestią, powiedział urzędnik, „było to, że wyroki obecnych więźniów prawie dobiegły końca i zasadniczo odbyli oni karę w Iranie. [Zatem] ta wymiana pozwoliła na maksymalne wykorzystanie tej kwestii”.

Źródło bezpieczeństwa kontynuowało: „Wśród obecnych więźniów Baquer i [jego syn] Siamak Namazi oraz Morad Tahbaz są dla Amerykanów ważniejsi. Ojciec Siamaka [Baquer], który został przeniesiony [z Iranu] kilka miesięcy temu [w październiku 2022 r., z powodów medycznych], w istocie odbył już karę, był bardzo stary [85] i faktycznie nie zalecano pozostawienia go w więzieniu, a władze sądownicze i bezpieczeństwa obmyśliły dobry plan jego zwolnienia. [ 3]

[Jego syn] Siamak Namazi, który również przebywał w więzieniu od około 10 lat, znajdował się pod czujnym okiem [irańsko-amerykańskiego] lobby [w Waszyngtonie] NIAC, a sam Baquer Namazi, który miał duże wpływy wśród Demokratów i Morad Tahbaz, jeden z głównych działaczy środowiskowego projektu Wpływ ma zarówno obywatelstwo amerykańskie, jak i brytyjskie…

Mocnym punktem wymiany [więźniów] ostatnim razem było przyjęcie przez stronę irańską gotówki na lotnisku Mehrabad w Teheranie jednocześnie z wymianą więźniów. Tym razem nie było to możliwe ze względu na bardzo dużą ilość środków [tj. miliardy dolarów], a także z powodu warunków politycznych w Ameryce i przeszłych doświadczeń Amerykanów.

Ta operacja wymiany jest w rzeczywistości jedną z najbardziej udanych i skutecznych [wysiłków] negocjacyjnych, jakie kiedykolwiek miały miejsce w Islamskiej Republice Iranu. W istocie uwolniliśmy kilku irańskich więźniów w zamian za niektórych więźniów, których wyroki miały wkrótce się zakończyć, a z drugiej strony udało nam się uwolnić miliardy dolarów z naszych zablokowanych zasobów, nie zobowiązując się do niczego innego”. [4]

Polityka irańskiego reżimu: aresztowanie obywateli Zachodu i wypuszczanie ich w zamian za korzyści finansowe i polityczne

Polityka Iranu polegająca na braniu zachodnich zakładników w celu uzyskania politycznych i finansowych korzyści z Zachodu weszła w życie, gdy tylko islamski reżim przejął władzę w 1979 r., wraz z porwaniem amerykańskich dyplomatów. Wypuszczono ich 444 dni później w zamian za 8 miliardów dolarów i amerykańskie zobowiązanie, że nie będą się wtrącać w wewnętrzne sprawy Iranu.

Sukces ten stał się podstawą dalszego stosowania tej praktyki przez Iran, a w ostatnich latach irańscy urzędnicy kilkakrotnie zalecali wzięcie Amerykanów lub Brytyjczyków jako zakładników i wypuszczenie ich w zamian za miliardy dolarów w celu pobudzenia irańskiej gospodarki lub korzyści politycznych ze strony Zachodu. 

31 lipca 2019 r. sekretarz Rady Celowości, Mohsen Rezaee, powiedział w irańskim Kanale 2 telewizji, że Wielka Brytania musi zapłacić za uwolnienie swoich obywateli przetrzymywanych w Iranie, takich jak brytyjsko-irańska pracownica organizacji charytatywnej Nazanin Zaghari-Ratcliffe. Rezaee powiedział, że minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii błagał Iran o uwolnienie obywateli brytyjskich, lecz Teheran wyjaśnił mu powody, dla których nie zrobił tego ze względu na to, że irańskie interesy są „deptane”.

W czerwcu 2021 r. irańska dziennikarka przebywająca na wygnaniu w USA Masih Alinejad zamieściła na Twitterze wideo przedstawiające Rezaee, wówczas kandydata na prezydenta, wzywającego irańską telewizję do rozwiązania problemów gospodarczych Iranu poprzez wzięcie tysiąca amerykańskich zakładników i zażądanie miliardów dolarów za ich uwolnienie. [5]

W październiku 2021 r. Rezaee, obecnie wiceprezydent ds. gospodarczych i sekretarz Rady Celowości, ostrzegł, że jeśli Stany Zjednoczone zaatakują Iran, Iran weźmie tysiąc Amerykanów jako zakładników i zażąda za każdego 1 miliard dolarów okupu. [6]

Hassan Abbasi, szef Centrum Doktryny Bezpieczeństwa Narodowego IRGC, znany jako teoretyk IRGC, powiedział w przemówieniu, które wygłosił w mieście Nowshahr, że IRGC powinna „generować dochód” poprzez porywanie Amerykanów i żądanie okupu za ich zwrócenie. W przemówieniu, którego wideo opublikowano w Aparat.com 17 stycznia 2020 r., przytoczył 1,7 miliarda dolarów, które Iran otrzymał – jak twierdził – od Kataru, ponieważ samolot, który zabił dowódcę Sił Kuds IRGC Kasema Solejmaniego, wystartował z Kataru. Dodał, że problemy gospodarcze Iranu można rozwiązać poprzez porwanie co tydzień Amerykanina i zebranie w ten sposób 50 miliardów dolarów rocznie.

Od czasu porwania amerykańskich zakładników w początkach rewolucji islamskiej w Iranie miały miejsce dziesiątki takich aresztowań osób posiadających podwójne obywatelstwo irańskie i zachodnie. Zachodnich żołnierzy i zachodnich turystów porywano nawet poza Iranem i przetrzymywano w kraju, podczas gdy reżim negocjował ich uwolnienie w zamian za duże sumy pieniędzy. Aby usprawiedliwić swoje działania, reżim oskarża tych nieszczęsnych ludzi z Zachodu o szpiegostwo i inne naruszenia bezpieczeństwa Iranu.

Poniżej przedstawiono godne uwagi irańskie porwania mieszkańców Zachodu w ostatnich latach:

• Bob Levinson – agent FBI, porwany w Iranie w 2007 roku – jego los nie jest znany.
• Sarah Shourd, Shane Bauer i Josh Fattal – w 2009 r. cała trójka została porwana przez IRGC podczas wędrówki po górach irackiego Kurdystanu w pobliżu granicy z Iranem. Skazana na osiem lat więzienia za szpiegostwo, pani Shourd została zwolniona po półtora roku, a pozostałych dwoje po dwóch latach w zamian za 1,5 miliona dolarów w ramach transakcji, w której pośredniczył Oman. Prezydent Obama z radością przyjął to porozumienie, mówiąc o powrocie pani Shourd: „Jestem bardzo zadowolony, że Sarah Shourd została zwolniona przez rząd irański i wkrótce połączy się z rodziną”. [7]
• Jason Rezaian – dziennikarz „Washington Post” Rezaian został aresztowany w Iranie w 2014 r. pod zarzutem szpiegostwa. Został zwolniony w 2016 r., kilka miesięcy po zawarciu porozumienia nuklearnego JCPOA i przed raportem Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w sprawie naruszeń prawa nuklearnego przez Iran. Wraz z nim zwolniono czterech innych obywateli amerykańskich: pastora Saeeda Abediniego, byłego muzułmanina, który został ewangelickim kaznodzieją chrześcijańskim; byłego żołnierza piechoty morskiej USA Amira Hekmatiego; biznesmena Nosratollaha Khosravi-Roodsariego i Matthew Trevithicka, którzy przybyli do Iranu, by uczyć się języka perskiego. Iran otrzymał w zamian 1,7 miliarda dolarów w gotówce.
• Ahmad Reza Djalali – szwedzko-irański lekarz i badacz, który przyjechał do Teheranu na konferencję i został aresztowany w 2016 roku pod zarzutem współpracy z Mossadem. Został skazany na śmierć za szpiegostwo i zdradę stanu, a przez cały okres przetrzymywania w więzieniu Evin był torturowany i przetrzymywany w izolatce.

Ponadto w dochodzeniu Reutersa z 2017 r. wskazano, że w ciągu ostatnich dwóch lat IRGC aresztowało w Iranie około 30 obywateli o podwójnym irańsko-zachodnim obywatelstwie. Była wśród nich wspomniana wcześniej brytyjsko-irańska pracownica organizacji humanitarnej Nazanin Zaghari-Ratcliffe, która odwiedziła rodzinę w 2016 r. i była przetrzymywana w więzieniu Evin pod zarzutem szpiegostwa. Została zwolniona na mocy umowy z 2022 r. wraz z innym Brytyjczykiem Anooshehem Ashoorim, który w 2019 r. został skazany na 10 lat więzienia za szpiegostwo na rzecz Mosadu, oraz dwoma kolejnymi więźniami przetrzymywanymi za „gromadzenie nielegalnego kapitału”. Zostali uwolnieni w zamian za 530 milionów dolarów, które według reżimu irańskiego była mu winna Wielka Brytaniia.

Inna cudzoziemka, Kylie Moore-Gilbert, australijsko-brytyjska akademiczka zajmująca się islamistyką, która była wówczas żoną Izraelczyka, została aresztowana przez irański wywiad we wrześniu 2018 r. za szpiegostwo i zbieranie informacji pod przykrywką badań akademickich i studiów islamskich. Została skazana na 10 lat, częściowo w izolatce, i zwolniona w ramach porozumienia zawartego w 2020 r., które obejmowało także irańskich terrorystów przetrzymywanych w Tajlandii, którzy w 2012 r. usiłowali zamordować izraelskich dyplomatów.

W styczniu 2023 r. również Francja ogłosiła, że siedmiu jej obywateli jest przetrzymywanych w Iranie pod zarzutem szpiegostwa. [8]

Co więcej, Iran zwyczajowo porywa obcokrajowców na swojej ziemi, więzi ich pod zarzutem szpiegostwa i wymienia ich na własnych obywateli przetrzymywanych w innych krajach. Na przykład 26 maja 2023 r. Iran uwolnił belgijskiego pracownika organizacji charytatywnej Oliviera Vandecasteele. Vandecasteele mieszkał wcześniej w Iranie przez sześć lat, począwszy od 2015 r., a po powrocie do tego kraju został aresztowany i skazany na 40 lat więzienia i 74 baty za szpiegostwo. Został uwolniony w zamian za uwolnienie przez Belgię funkcjonariusza irańskiego wywiadu Asadollaha Assadiego, określanego przez Iran jako „dyplomata”.

Assadi odsiadywał w Belgii 20 lat więzienia za podłożenie bomby w 2018 r. na wiecu irańskiej grupy opozycji na emigracji pod Paryżem, w którym spodziewane było uczestnictwo 25 tysięcy osób. W gronie uczestników mieli znaleźć się wyżsi urzędnicy z innych krajów, tacy jak były burmistrz Nowego Jorku Rudy Giuliani, były spiker Izby Reprezentantów USA Newt Gingrich i była kandydatka na prezydenta Kolumbii Ingrid Betancourt (patrz specjalny komunikat MEMRI nr 10639, Oman Serves Iran By Brokering Exchange Deal To Free Iranian Agent Convicted And Imprisoned In Europe For Terrorism, 31 maja 2023 r.)

Tydzień po uwolnieniu Vandecasteele, na początku czerwca 2023 r., przeprowadzono „fazę drugą” umowy o wymianie więźniów, w ramach której Duńczyk i dwóch Austriaków przybyli do Belgii przez Oman, który pośredniczył w negocjacjach. Według władz belgijskich Iran nadal przetrzymuje 22 obywateli Unii Europejskiej na podstawie sfabrykowanych zarzutów.

* A. Savyon jest dyrektorką irańskiego projektu medialnego MEMRI.

[1] Nytimes.com/2023/09/04/world/europe/iran-sweden-prisoners-johan-floderus.html, September 4, 2023.

[2] At an August 14, 2023 briefing, Iranian Foreign Ministry spokesman Nasser Kanaani rejected the reports by Al-Jazeera that $23 billion of Iranian assets had been released based on the Iran-U.S. understandings, of which $5 billion was linked to Iranian assets in Japan. He noted, in connection with Foreign Minister Abdollahian's recent Tokyo visit: "A limited part of our financial resources remains in Japanese banks. The talks to free the resources that remain are ongoing. Iran and Japan spoke in this context during Abdollahian's visit to Japan." ISNA.ir, August 14, 2023. Abdollahian said on August 30, 2023 that Iran has no blocked money remaining in any country, which suggests that the $5 million in Japan might also have been released. IRNA, August 28, 2023.

[3] It should be noted that Namazi's father, Iranian-American Baquer Namazi, a former UNICEF senior official and a former provincial governor in Iran under the Shah, was arrested in 2016 when he went to Iran from the U.S. seeking the release of his son; he was freed in October 2022 due to poor health. Nbcnews.com/politics/national-security/american-citizen-baquer-namazi,

[4] Farsnews.ir/news, August 12, 2023.

[5] See MEMRI Special Dispatch No. 9585, Iranian Opposition Telegram Channel: Iranian Vice President Mohsen Rezaee Warns That Iran Will Take Action Against 'The 10,000 Jews Living In Iran' If Israel 'Makes A Mistake', October 12, 2021.

[6] T.me/ ircountdown/2380, October 11, 2021; MEMRI Special Dispatch No. 9585, Iranian Opposition Telegram Channel: Iranian Vice President Mohsen Rezaee Warns That Iran Will Take Action Against 'The 10,000 Jews Living In Iran' If Israel 'Makes A Mistake', October 12, 2021.

[7] Pressdemocrat.com/article/news/american-woman-freed-by-iran-is-grateful-humbled, September 14, 2010.

[8] France24.com/en/tv-shows/middle-east-matters/20230125-france-demands-immediate-release-of-seven-french-citizens-held-in-iran, January 25, 2023

MEMRI, Badania i analizy Nr 1717

6 września 2023

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska