Prawda

Wtorek, 19 marca 2024 - 07:10

« Poprzedni Następny »


o skomplikowane, czyli co zabija chorych na raka płuc


Paulina Łopatniuk 2017-09-16

<span>Kijankowata komórka raka płaskonabłonkowego płuc; F D’Aleo, M Maisano i G Albonico; </span>https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/6327961626<span>, CC BY-SA 2.0</span>
Kijankowata komórka raka płaskonabłonkowego płuc; F D’Aleo, M Maisano i G Albonico; https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/6327961626, CC BY-SA 2.0

Walcząc z dłuższym nieco i wymagającym skupienia tekstem, pomyślałam, że może w czasie pracy nad nim, na jego marginesie niejako, mogłabym wypuścić szybką noteczkę, mniejszą może, ale za to odpowiadającą na często wyrażane w różnych dyskusjach wątpliwości. Niejednokrotnie w rozmowach czy to ze znajomymi na żywo, czy gdzieś w internecie, stykałam się z pytaniem – na co właściwie umierają chorzy na różnorakie nowotwory, co konkretnie zabija chorych na takiego czy innego raka? I cóż, nic dziwnego, że najbardziej zgodne z prawdą odpowiedzi typu “to skomplikowane” albo “bardzo wiele różnych rzeczy” niekoniecznie okazują się satysfakcjonujące.

Jasne, gdybym miała napisać rzetelny przekrojowy tekst omawiający rzecz wszechstronnie, szczegółowo zajmujący się różnymi narządami, biorący pod uwagę specyfikę poszczególnych grup nowotworów i przekopujący się przez statystyki, artykuł nijak nie nadawałby się na drobiazg “na marginesie”, jednak akurat zupełnie przypadkiem wpadł mi w ręce bardzo konkretny tekst analizujący przyczyny zgonu setki chorych z konkretnej placówki – Pittsburgh Medical Center (Pittsburgh, Pennsylvania) – zmarłych z powodu różnych typów raka płuc. Może nie wyczerpuje to tematu, pozwala jednak uchylić rąbka tajemnicy. Bo spójrzcie sami – coś rośnie w płucach. Ale w jaki sposób to coś zabija?


<span>Ten rak płuc zajął cały górny płat lewego płuca, dając przerzuty zarówno do płuca prawego, jak i (pośrodku, pod rozwidleniem tchawicy) do węzłów chłonnych; Yale Rosen, CC BY-SA 2.0, </span>https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3922612069/
Ten rak płuc zajął cały górny płat lewego płuca, dając przerzuty zarówno do płuca prawego, jak i (pośrodku, pod rozwidleniem tchawicy) do węzłów chłonnych; Yale Rosen, CC BY-SA 2.0, https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3922612069/

Że rak płuc zabija, wiemy bowiem bardzo dobrze. To jeden z tych nowotworów, które nie pozwalają na szczególny optymizm. Pozwolę sobie zacytować stronę Krajowego Rejestru Nowotworów:


Z ponad 12,7 miliona nowotworów zdiagnozowanych na świecie około 13% (1,6 miliona) stanowiły nowotwory płuca . Nowotwory płuca są najczęściej diagnozowanym nowotworem na świecie wśród mężczyzn i najczęstszą nowotworową przyczyną zgonów (1,4 miliona zgonów, 18%).


<span>Obwodowo zlokalizowany rak gruczołowy płuca; Yale Rosen, CC BY-SA 2.0, </span>https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3922611807
Obwodowo zlokalizowany rak gruczołowy płuca; Yale Rosen, CC BY-SA 2.0, https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3922611807

Zabija zresztą także i w Polsce. Rocznie choruje u nas ponad 21 tysięcy osób, przeżycia pięcioletnie nie osiągają nawet 20%. Połowa pacjentów umiera w czasie mniej więcej 10 miesięcy od momentu rozpoznania. Nie dysponujemy żadnymi badaniami przesiewowymi, które – jak w przypadku raka szyjki macicy – pozwalałyby wykryć chorobę zanim zacznie być groźna, słabo idzie nam z eliminowaniem głównych znanych przyczyn – zanieczyszczenia powietrza i palenia papierosów, a objawy rozwijającego się nowotworu są mało specyficzne. Późno wykrytego raka trudno jest leczyć, mimo iż pojawiają się coraz to nowsze opcje terapeutyczne. Późno wykryte raki płuc nadal zabijają często.


<span>Lokalizacje przerzutów z płuc znalezionych podczas badań pośmiertnych “naszej” setki pacjentów; najczęstsze były węzły chłonne i same płuca poza główną zmianą, potem kolejno wątroba, nadnercza, mózgowie; </span>http://www.archivesofpathology.org/doi/full/10.5858/arpa.2011-0521-OA?code=coap-site
Lokalizacje przerzutów z płuc znalezionych podczas badań pośmiertnych “naszej” setki pacjentów; najczęstsze były węzły chłonne i same płuca poza główną zmianą, potem kolejno wątroba, nadnercza, mózgowie; http://www.archivesofpathology.org/doi/full/10.5858/arpa.2011-0521-OA?code=coap-site

W znakomitej części przypadków zabija sam guz. Zwyczajnie, banalnie, samą swoją niejako masą, samym swoim wzrostem. Czasami rozpychając się w miejscu swego powstania – rozrastający się w miąższu płuc nowotwór przytyka coraz to kolejne oskrzeliki, a z czasem oskrzela, niewydolność oddechowa narasta, chory dusi się powoli, acz nieuchronnie. To mechanizm w miarę intuicyjny. Zrozumiały zarówno w przypadku samych pierwotnych nowotworów płuc, jak i przy przerzutach płucnych nowotworów innych narządów. Ale masy guza zabijają nie tylko bezpośrednio w płucach – nie zapominajmy, że to także przerzuty, które wywędrowawszy z płuc, zagnieżdżają się w innych narządach.


Choć w przypadku naszej setki chorych aż u jednej trzeciej masy nowotworowe przyczyniły się bezpośrednio do śmierci, warto pamiętać, że u znakomitej części z nich były to masy przerzutowe. Jasne, nie każdy przerzut zrobi pacjentowi czy pacjentce krzywdę. Przerzuty wykryto podczas badań sekcyjnych u większości (u 91 spośród stu) zmarłych, jednak przerzuty do węzłów chłonnych same w sobie nie są jakoś szczególnie groźne. W przeciwieństwie do zmian ulokowanych na przykład w sercu. U trójki chorych to przerzuty w obrębie mięśnia sercowego obarczono winą za prowadzące do zgonu zaburzenia rytmu. U innej osoby siedmiocentymetrowa zmiana przerzutowa przerósłszy ścianę prawego przedsionka i przegrodę międzyprzedsionkową, dotarła aż do prawej komory serca, niewątpliwie nie pozostając bez wpływu na funkcję tego żywotnie istotnego organu.


<span>Wyspy raka gruczołowego płuc pośród jasnoróżowej tkanki mózgowej i wylewów krwi; CC BY 4.0, </span>https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4821869/
Wyspy raka gruczołowego płuc pośród jasnoróżowej tkanki mózgowej i wylewów krwi; CC BY 4.0, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4821869/

Przerzuty w wątrobie u części zmarłych przyczyniły się do rozwoju niewydolności tego narządu (w dwóch przypadkach zajmowały aż 90% objętości wątroby!), a niewydolność wątroby szybko uderza tak w układ nerwowy, jak i w układ krzepnięcia. Zresztą, skoro już o układzie nerwowym mowa, niemałe żniwo zebrały też przerzuty w mózgowiu, które przecież nie tylko mogą upośledzać w większym czy mniejszym stopniu funkcje neurologiczne, ale miewają również całkiem bezpośrednie fizyczne konsekwencje, by wspomnieć choćby tylko o pojedynczym przypadku zgonu związanego z wgłobieniem (wklinowaniem) mózgu do otworu wielkiego (zwanego też potylicznym, łączącego jamę czaszki z kanałem kręgowym). A że przerzuty potrafią dotrzeć wszędzie, bez większego zaskoczenia wspomnę już tylko o jednej pechowej osobie, u której dotarły do jelita, doprowadzając do niedrożności (przytkania, kolokwialnie mówiąc), a następnie perforacji (przedziurawienia) i fatalnego w skutkach zapalenia otrzewnej.


<span>Brodawkowata odmiana raka gruczołowego płuc; F D’Aleo, M Maisano i G Albonico; </span>https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/6327961776/<span>, CC BY-SA 2.0</span>
Brodawkowata odmiana raka gruczołowego płuc; F D’Aleo, M Maisano i G Albonico; https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/6327961776/, CC BY-SA 2.0

Zarówno w miejscu swego powstania, jak i w miejscach przerzutów, nowotwór potrafi także uszkadzać naczynia krwionośne – w końcu naciekanie naczyń czy to krwionośnych, czy limfatycznych, to umiejętność z zupełnie podstawowego repertuaru nowotworowych zdolności. Zresztą niekiedy naczynia zwyczajnie “stają na drodze” rozrastającym się tkankom raka. Masywy krwotok płucny w wyniku uszkodzenia lokalnych naczyń był bezpośrednią przyczyną zgonu w dwunastu spośród badanych przypadków (zresztą nowotwory płuc są jedną z częstszych w ogóle przyczyn krwawień z dróg oddechowych), w kolejnym – zawiniło krwawienie śródmózgowe, w jeszcze innych do krwotoku doprowadziły przerzuty w sercu, przy czym krwawienie do ograniczonej przestrzeni, a taką jest przecież worek osierdziowy… Cóż, na pewno jesteście się w stanie domyślić jak gromadzący się w jamie osierdziowej płyn wpływa na pracę serca. Pośród krwawień płucnych najciekawszym chyba był “kejs”, w którym  rozlegle zmieniony martwiczo guz wyżarł w miąższu płucnym jamę. Jama uległa nadkażeniu, przekształcając się w ropień, który wreszcie ostatecznie uszkodził ścianę przebiegającej obok tętnicy. Podobne procesy zachodzą zresztą także niekiedy w jamach pogruźliczych.

Przy czym nie sądźcie, że to jedyny sposób, w jaki manifestowały się konsekwencje kontaktów tkanek raka z naczyniami krwionośnymi. Efektem naciekania naczyń ma być w końcu przede wszystkim wydostanie się komórek raka z płuca, nie przedziurawienie naczynia. Tyle że płynące naczyniami krwionośnymi komórki i ich grupy – zwłaszcza jeśli liczne, potrafią też takie naczynia zwyczajnie zatkać. Ot, i oto  kolejne osoby zabiła zatorowość płucna.


<span>Przytykające drobną tętnicę (i obok zapewne żyłę) komórki raka gruczołowego płuc; CC-BY-NC 4.0, </span>http://www.journalmc.org/index.php/JMC/article/view/263/244
Przytykające drobną tętnicę (i obok zapewne żyłę) komórki raka gruczołowego płuc; CC-BY-NC 4.0, http://www.journalmc.org/index.php/JMC/article/view/263/244


Komórki nowotworowe potrafią działać prokrzepliwie na wiele różnych sposobów; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1550339/aaa2

Komórki nowotworowe potrafią działać prokrzepliwie na wiele różnych sposobów; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1550339/

aaa2



Przy czym dwie z nich rzeczywiście doświadczyły bezpośrednich efektów tłoczących się w naczyniach i korkujących je komórek raka, u niemałej zaś grupy nowotwór przyczynił się do rozwoju zatorowości pośrednio, doprowadzając do zaburzeń krzepnięcia. Chorzy onkologiczni obciążeni są wielokrotnie wyższym ryzykiem rozwoju żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej, a związana z chorobą nowotworową nadkrzepliwość nie jest zjawiskiem nowym – już w 1865 roku Armand Trousseauwspominał o szczególnej skłonności do krzepnięcia u chorych na nowotwory złośliwe. Współczesne obserwacje potwierdzają historyczne intuicje, wzbogacając je o wiedzę o szeregu konkretnych czynników produkowanych przez nowotworowe komórki i rozregulowujących ściśle zazwyczaj kontrolowane procesy. Zatem zatorowość i zmiany niedokrwienne (ot, chociażby udar mózgu, który zakończył życie jednej z osób z badanej setki). Warto zresztą pamiętać o zdaniu, które niczym mantra powinno nieustannie przewijać się przez ten tekst – “to skomplikowane”, a poszczególne rezultaty nowotworowych brewerii niejednokrotnie nakładają się na siebie, przyczyniając się do zgonu. Wspomnijmy choćby osobę zabitą przez zator, owszem, ale sam zator związany był ze złamaniem patologicznym spowodowanym przez przerzut raka płuc do kości kończyny dolnej.


<span>Rozlegle zmieniony martwiczo rak płaskonabłonkowy płuca rozpadający się z tworzeniem jamy otwartej do światła oskrzela; CC BY-SA 2.0, Yale Rosen; </span>https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3980904389/
Rozlegle zmieniony martwiczo rak płaskonabłonkowy płuca rozpadający się z tworzeniem jamy otwartej do światła oskrzela; CC BY-SA 2.0, Yale Rosen; https://www.flickr.com/photos/pulmonary_pathology/3980904389/

A czasami zupełnie trywialnie zabija zapalenie płuc i inne, często uogólnione infekcje. Zresztą “nasze” badanie nie jest jedynym, które wspomina o zapaleniach płuc jako istotnej przyczynie zgonu cierpiących na raka płuc. Ani pierwszym. Zarówno sam nowotwór, jak i jego leczenie, wpływają na odporność w ogóle, z drugiej strony rozrastający się rak upośledza wydolność oddechową, utrudniając oczyszczanie się płuc z różnorakich mikroorganizmów, nie sprzyjają temu też wspomniane wcześniej zmiany martwicze czy gromadzący się śluz. Literatura podaje zresztą, że zapalenie płuc w prawie połowie nawet przypadków może stanowić jeden z pierwszych objawów raka. Może też być tym, co historię pacjenta zakończy.  Tak stało się z dwanaściorgiem przebadanych pośmiertnie chorych. W przypadku kolejnych ośmiu zabójczynią okazała się sepsa. Zresztą różnorakie infekcje nawet jeśli nie były głównymi przyczynami zgonu, walnie zapewne się doń przyczyniły, a było w czym przebierać – zwłaszcza infekcje oportunistyczne zebrały imponujące żniwo – opryszczkowe zapalenie mózgu, grzybice (tak wywołane przez poczciwe drożdżaki z rodzaju Candida, jak i przez kropidlaki, Aspergillus), pneumocystoza, ba, pojawiła się nawet rozsiana toksoplazmoza.

Czy leczenie mogło się do części spośród tych zgonów przyczynić? Jasne. Wspomniałam o odporności, w którą przecież terapie onkologiczne uderzają, sama radioterapia również nie jest obojętna dla płuc i może przyczyniać się do powikłań zapalnych; zabiegi chirurgiczne także związane są z pewnym ryzykiem, a powikłania pooperacyjne niekiedy zdarzają się, nikt temu nie zaprzecza, jednak pobieżny nawet przegląd przyczyn śmierci pokazuje, wydaje się, dość dobrze, że czynniki jatrogenne bynajmniej nie są rakowi płuc niezbędne, by doprowadzić pacjenta czy pacjentkę do zgonu. Na wiele różnych sposobów. Tradycyjnie w medycynie najlepszą odpowiedzią jest “to skomplikowane”.

(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)


Literatura:

Causes of Death of Patients With Lung Cancer. L Nichols, R Saunders, FD Knollmann; Archives of Pathology & Laboratory Medicine 2012:136(12):1552-57

Progression and metastasis of lung cancer. HH Popper; Cancer Metastasis Reviews 2016;35:75-91

Krwawienia z dróg oddechowych. E Jassem, J jassem; Polska Medycyna Paliatywna 2003;2(1):23-30

The Hypercoagulable State of Malignancy: Pathogenesis and Current Debate. GJ Caine, PS Stonelake, GY Lip, ST Kehoe;  Neoplasia 2002;4(6):465-473

The Microbiology of Postobstructive Pneumonia in Lung Cancer Patients. C Hsu-Kim, JB Hoag, G-S Cheng, M Lund; Journal of Bronchology & Interventional Pulmonology 2013;20(3):266-270

 



Paulina Łopatniuk


Lekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
 

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Nauka

Znalezionych 1466 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Przepływ genów od neandertalczyków i denisowian do ludzi „współczesnych” i odwrotnie   Coyne   2024-03-14
Wejdź – skoro nalegasz   Tonhasca Júnior   2024-03-09
Czy “bezpłciowe” bakterie tworzą biologiczne gatunki?   Coyne   2024-03-06
Carl Zimmer o gatunkach i ochronie     2024-02-29
Kolejna błędna próba skorygowania ewolucji   Coyne   2024-02-22
Ryjący w ziemi przedsiębiorcy   Tonhasca Júnior   2024-02-15
Olbrzymie armie o niezliczonych umiejętnościach    Tonhasca Júnior   2024-02-08
Wejdź, powiedziała, dam ci schronienie przed burzą   Tonhasca Júnior   2024-01-15
Czy ludzie wyewoluowali w wodzie?   Coyne   2024-01-08
Jak upadają wielcy   Tonhasca Júnior   2024-01-04
Oczy reniferów zmieniają kolor, żeby łatwiej im było dostrzec jadalne porosty   Coyne   2023-12-30
Życzliwi przestępcy   Tonhasca Júnior   2023-12-28
Conor Friedesdorf (i Alexander Barvinok) o ideologicznym przymusie na amerykańskich uczelniach   Coyne   2023-12-26
Zdumiewający manipulatorzy   Tonhasca Júnior   2023-12-25
Nie gryzie się ręki, która cię zapyla   Tonhasca Júnior   2023-10-19
Rewolucja komunikacyjna   Hannam   2023-10-18
BBC szerzy propagandę rolnictwa organicznego, a biedni na świecie cierpią   i Kathleen Hefferon   2023-10-13
Niezwykły przypadek koewolucji i specyficzności zapylacz/storczyk   Coyne   2023-10-07
Płeć męska lub żeńska: nie ma nic pomiędzy   Elliot   2023-10-03
Myślenie intuicyjne i analityczne   Novella   2023-09-29
„Kryzys klimatyczny” to mistyfikacja   Williams   2023-09-25
Jak (i dlaczego) ośmiornica edytuje swój RNA   Lewis   2023-09-23
„Najbardziej znany zabójca ludzi”: jakie są prawdziwe początki XIV-wiecznej Czarnej Śmierci?   Lewis   2023-09-15
Do jakiego stopnia pary mają wspólne cechy?   Novella   2023-09-14
Kenia daje zielone światło 58 projektom GMO – naukowcy na całym świecie kontynuują badania w dziedzinie biotechnologii, mimo procesów sądowych i dezinformacji   Ombogo   2023-09-08
Lancet atakuje anty-przebudzenie, a czytelnik odpowiada   Coyne   2023-08-24
Więcej wyrafinowanej teologii: uczony religijny zastanawia się, czy neandertalczycy mieli nieśmiertelne dusze   Coyne   2023-08-16
Aktywiści anty-GMO w Afryce szerzą mity i strach, ale nie przedstawiają żadnych naukowych dowodów   Abutu   2023-08-14
Mało znana strona ryjkowców   Tonhasca Júnior   2023-08-11
Dlaczego nie można być osobą transrasową?   Coyne   2023-08-10
Walka z malarią za pomocą inżynierii genetycznej   Novella   2023-08-08
Jak restrykcje Unii Europejskiej podsycały głosy przeciwko GMO, jak również głód na globalnym Południu, a zwłaszcza w Afryce   Oria   2023-08-02
Nieznośni mali pomocnicy   Tonhasca Junior   2023-07-29
Macedońskie skarby   Tonhasca Júnior   2023-07-26
GMO i motyle   Novella   2023-07-25
Narzucanie ideologii naturze: Kew Garden celebruje „rośliny queer”   Coyne   2023-07-24
Smak miesiąca   Tonhasca Júnior   2023-07-20
Kłopoty na wylocie   Szczęsny   2023-07-18
Ideologiczne podważanie biologii   i Luana S. Maroja   2023-07-17
Role mężczyzn i kobiet w polowaniu, raz jeszcze   Coyne   2023-07-15
David Hillis o specjacji   Coyne   2023-07-13
Niechętni dawcy i pracowici biorcy   Tonhasca Júnior   2023-07-08
Grube problemy z jelitem   Szczęsny   2023-07-07
Badaczka z Leakey Foundation twierdzi, że kości orangutanów mówią nam, że biologiczna płeć jest spektrum, a nie binarna   Coyne   2023-06-30
Przez dziurkę od klucza   Szczęsny   2023-06-24
Nowa (nie podparta żadnymi dowodami) hipoteza, która eliminuje role płciowe w społecznościach łowców-zbieraczy   Coyne   2023-06-22
Błędne wyobrażenia o ewolucji   Coyne   2023-06-16
Influencerzy z podziemia   Tonhasca Júnior   2023-06-13
Jak wyewoluowało ubarwienie ostrzegawcze?   Coyne   2023-06-12
„San Francisco Chronicle” bardzo myli się w sprawie biologicznej płci   Coyne   2023-06-09
Kolczasty problem   Tonhasca Júnior   2023-06-06
Wpaść w amok. Empiryczna analiza szaleńczych zabójstw pokazuje, że wyłaniają się dwa różne wzorce.   King   2023-06-03
Błędna krytyka genetycznych testów na pochodzenie   Coyne   2023-06-02
Zdatny do lotu   Tonhasca Júnior   2023-06-01
‘Raniąca’ idea merytorycznych podstaw nauki    i Jerry Coyne   2023-05-29
Główny problem w filogenezie zwierząt wydaje się być rozwiązany   Coyne   2023-05-26
Americana   Tonhasca Júnior   2023-05-24
Czy uprawa jabłek odzwierciedla bigoterię?   Coyne   2023-05-18
Kenia: Musimy zająć się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, ale najpierw musimy położyć kres dezinformacji na temat upraw modyfikowanych genetycznie   Oria   2023-05-16
Czytanie myśli z fMRI i AI   Novella   2023-05-05
Jest lepiej niż myślisz   Lomborg   2023-05-03
Dwudziestu dziewięciunaukowców publikuje artykuł w obronie merytorycznych podstaw w nauce     2023-05-01
Niewygodna historia   Ferguson   2023-04-28
Biologia rezygnacji z działania: kiedy kontynuować, a kiedy spasować   Coyne   2023-04-26
Porywacze ciał   Tonhasca Júnior   2023-04-25
Porażka jest kluczowym składnikiem innowacji   Ridley   2023-04-22
Używanie roślin jako biofrabryk   Novella   2023-04-14
Dawno zmarli przemawiają do nas   Tonhasca Júnior   2023-04-12
Wątpliwi pomocnicy    Tonhasca Júnior   2023-04-08
Uganda: aktywiści przeciwni biotechnologii szerzą dezinformację   Wetaya   2023-04-05
Anglia pozwala na uprawy poddane edycji genów   Novella   2023-04-03
Recenzja z książki  Can “The Whole World” Be Wrong?   Rose   2023-04-01
Psychologia ewolucyjna dla początkujących   Coyne   2023-03-27
“Konwergentna” ewolucja mrówek grzybiarek Starego i Nowego świata   Coyne   2023-03-23
Gigantyczna armia małych zabójców   Tonhasca Júnior   2023-03-22
Colin Wright broni binarności płci u zwierząt   Coyne   2023-03-15
AI: gorąca randka z “Sydneyem ”   Gotefridi   2023-03-15
Zmienić język w ekologii i biologii ewolucyjnej! Przykład anemii sierpowatej   Coyne   2023-03-13
Wzrost liczby nieobecnych ojców i towarzyszące temu społeczne problemy   Geary   2023-03-11
No pasarán    Tonhasca Júnior   2023-03-04
Dezinformacja o GMO: Kenijczykom będzie trudno podejmować racjonalne decyzje i to może kosztować życie   Mykonyo   2023-02-24
Twardy kwiat do zgryzienia    Tonhasca Júnior   2023-02-22
ChatGPT niemal zdaje lekarski egzamin końcowy   Novella   2023-02-21
“Rogi” trylobitów mogły być używane jako broń w walkach między samcami   Coyne   2023-02-15
Postmodernizm obnażony   Dawkins   2023-02-14
Powody naszych wierzeń. Jak i dlaczego irracjonalność trzyma nas w swoich szponach i jak możemy z tym walczyć?   Pinker   2023-02-13
Kiedy zapada noc i ziemia jest ciemna   Tonhasca Júnior   2023-02-10
W nowej książce jest słuszna krytyka idei, że są lepsze i gorsze gatunki, ale jest także błędne twierdzenie, że gatunki nie są realne   Coyne   2023-02-06
Kolczatki wydmuchują bąbelki śluzu z nosa, żeby się ochłodzić   Coyne   2023-02-02
Mali i zręczni influencerzy   Tonhasca Júnior   2023-01-31
Dowody na ewolucję: Bezwłose zwierzęta mają martwe geny na sierść   Coyne   2023-01-23
Krew, znój, łzy i pot   Tonhasca Júnior   2023-01-19
Bąkojady czyszczą nosorożce   Coyne   2023-01-18
Mózg używa geometrii hiperbolicznej   Novella   2023-01-16
O wspaniały nowy świecie   Tonhasca Júnior   2023-01-12
Ciepło zabija. Zimno zabija wielu więcej   Jacoby   2023-01-09
Po co badać przestrzeń kosmiczną?   Jacoby   2023-01-04
Rdzenni Amerykanie żądają doczesnych resztek pumy z Griffith Park   Coyne   2023-01-03
Świetny artykuł o epigenetyce   Coyne   2022-12-30
Śmiało podążaj tam, gdzie nie dotarł jeszcze żaden owad   Tonhasca Júnior   2022-12-28

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


&#8222;Choroba&#8221; przywrócona przez Putina


&#8222;Przebudzeni&#8221;


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk