W Polsce, czyli w Europie

Czwarta RP rodzi się nocą, nie jest to jednak jedyny powód, dla którego ta IV Rzeczpospolita jawi się wielu ludziom jako coś bardzo mrocznego. Patriotyczne werble wykluczają jakąkolwiek klauzulę sumienia. Minister Obrony zapowiada wspieranie organizacji paramilitarnych, które dla niepoznaki teraz nazywa się „organizacjami „proobronnymi”.

„Chcę podkreślić coś  –powiedział minister -  o czym członkowie wszystkich organizacji proobronnych przez cały czas mówią. Mówią o tym, z dumą, ale nie wiem, czy to jest powód do dumy dla ubiegłych władz państwowych. Oni mówią: wszystko to robimy za własne pieniądze.”

Czy zobaczymy organizacje paramilitarne na ulicach podczas demonstracji antypartyjnych, czy przy lokalach wyborczych podczas wyborów? Taka perspektywa wydaje się nazbyt mroczna. To byłoby wzorowanie się już nie na Węgrzech, a na Turcji.

Niektóre nocne decyzje wydają się należeć do gatunku tych, które zdarzają się w Polsce, czyli nigdzie. Niebotyczna ignorancja podbita futrem arogancji. Jest jednak wiele do rozdania, więc jest również wielu chętnych. Jeśli wcześniej narzekaliśmy na pazerność zwycięzców na stołki, to najwyraźniej nie wiedzieliśmy jeszcze, o czym mówimy. Tu jednak jest coś więcej, nowi władcy nie tylko bezprawnie mówią w imieniu całego narodu, oni mówią również w imieniu samego Boga.

Bóg jest absolutem, z Bogiem się nie dyskutuje, a wszelkie sugestie, że w sprawach boskich widzimy mało parlamentarny pluralizm czyli powszechną uzurpację, mogą okazać się karalne, bo obrażają religijne poczucia.

Czytając różne wypowiedzi z trybuny sejmowej mam wrażenie, że w ławach rządowych dominuje tryumfalistyczne religianctwo. (Ten termin ukuty przez amerykańskiego historyka wydaje się bardzo trafnie opisywać powrót na arenę polityczną głęboko wierzących bęcwałów, całkowicie odpornych na jakiekolwiek argumenty logiczne. Nie jest to zjawisko wyłącznie polskie, ani wyłącznie chrześcijańskie, wzory płyną z politycznego islamu, na który chrześcijańscy fundamentaliści coraz częściej patrzą z wyraźną zazdrością.)  Oczekiwanie na to, że instytucje religijne przeciwstawią się owemu tryumfalistycznemu religianctwu, jest marzeniem ściętej głowy. Biskupi są najpotężniejszymi rzecznikami tej Mrocznej zmiany, a odeprzeć mogą ją tylko obywatele inaczej rozumiejący politykę,  inaczej rozumiejący religię i inaczej rozumiejący wartość świeckiego państwa.

Bronimy państwa prawa, bo pierwszy atak Mrocznej zmiany był na same podstawy konstytucyjnego porządku, bo twierdzenia, że interes państwa jest ważniejszy niż prawo, pojawiają się w różnych minimalnie zmienionych wersjach i oznaczają tylko jedno: prawo przestaje obowiązywać, kiedy tak postanowi rządząca partia polityczna.

Państwo prawa to również sekularyzm, to konstytucyjne gwarancje dla swobody religijnej i swobody poglądów, to zabezpieczenia, żeby żadna religijna grupa (chociażby była najbardziej dominująca), nie próbowała przejąć władzy państwowej.

Jak swego czasu podkreślał Tadeusz Mazowiecki, od samego początku biskupi Kościoła katolickiego w Polsce mieli trudności ze zrozumieniem zasad demokracji, pluralizmu i wartości świeckiego państwa.

Temu głęboko wierzącemu politykowi marzył się „przyjazny rozdział Kościoła i państwa”. Tymczasem on sam (a przynajmniej ja mam takie wrażenie) potraktowany został instrumentalnie. Obserwowaliśmy narastający konflikt między otwartym katolicyzmem „Tygodnika Powszechnego”, „Więzi” i „Znaku”, a Episkopatem, który ujawniał coraz więcej sympatii do nowego fundamentalizmu Tadeusza Rydzyka, Frondy i kółek różańcowych. Ten paradoks jest jakoś zrozumiały. Demokracja i nieuniknione procesy laicyzacji prowadziły do nasilenia się religijnego konserwatyzmu i brutalnego wkraczania fundamentalistów na teren polityki.

W pewnym sensie możemy powiedzieć, że toczący sie dziś w naszym społeczeństwie spór dotyczy nie tylko państwa, ale również form religijności, że widzimy tu nie tylko próbę zawłaszczenia państwa. Czy ateista powinien zabierać głos w kwestii form religijności? Tak, ale musi się liczyć z tym, że komuś może się to nie spodobać. Traktując sprawę bardziej poważnie, mam wrażenie, że podobnie jak całkowicie bezprawnie PIS próbuje przemawiać w moim imieniu, tak zarówno ojciec Rydzyk, jak i biskupi nadużywają prawa do przemawiania w imieniu polskich katolików. Patrząc na zdjęcia demonstracji KOD-u nie potrzebuję żadnych badań, żeby powiedzieć, iż lwia większość owych tłumów to katolicy. Są to ludzie reprezentujący inną religijność od tej rządowej i oni też są traktowani jako katolicy gorszego sortu. Możemy się wręcz zastanawiać nad teoretyczną kwestią, czy obywatel katolik mający inne zdanie nie tylko niż Prezes, ale i inne niż ojciec Rydzyk i arcybiskup Gocłowski, to Polak jeszcze gorszego sortu niż niewierzący obywatel krytykujący pomysły Prezesa i ignorujący kapłanów?    

Z przyjemnością przeczytałem w „Tygodniku Powszechnym” niepublikowany wcześniej wywiad z księdzem Tischnerem pod tytułem „Lekcja krytyki”. Przeprowadzony przez Joannę Wozińską dwadzieścia lat temu stał się dziś zgoła bardziej aktualny.        

Z tego wywiadu do mediów przedostał się głównie zabawny cytat o grzechu i głupocie:

Kiedyś powiedziałem do młodzieży na rekolekcjach, że problem grzechu na świecie został jakby rozwiązany – wiadomo, co robić, gdy człowiek zgrzeszy. Natomiast nie wiadomo, co robić, gdy człowiek zgłupieje. Bo ani to grzech, ani nie-grzech. I to jest, że tak powiem, moje pole krytyki.

Na pytanie o zagrożenia polskiego katolicyzmu Tischner odpowiada, że „nic tak nie szkodzi polskiemu Kościołowi jak Kościół sam sobie”.

Jako zapiekły ateista, czytając to zdanie i patrząc na ludzkie reakcje na dzisiejsze wyczyny Kościoła, powinienem z szatańskim chichotem zacierać ręce. Jednak uczciwie mówiąc, postawa „im gorzej tym lepiej” nie kusiła mnie nawet w czasach komunizmu.     

Na samym początku wywiadu Joanna Wozińska przypomina stwierdzenie Tischnera, że Kościół „przepędza ludzi jak może, ale ci mają świętą cierpliwość i nie uciekają”. Tischner mówi z pewną dumą o swojej otwartej i upartej krytyce Kościoła. Deklaruje, że nie jest niewolnikiem, że jest w Kościele jako człowiek wolny.

Tu być może docieramy do ważnego pytania. Z wieloma wierzącymi identycznie oceniamy poczynania obecnego rządu i jego Prezesa, zgadzamy się zazwyczaj w ocenie głównego kościelnego sojusznika Prezesa, ojca Rydzyka. Krytyka Episkopatu i jego presji na wierzących jest już bardziej rozmyta, dyskusji o różnym  postrzeganiu religijności właściwie nie ma, albo ja jej nie wiedzę. Widzę radykalne różnice w podejściu do spraw religii, spotykam otwartych katolików z wszystkich warstw społecznych, ale brakuje mi ich stanowczego głosu, z wyraźnym stwierdzeniem że protestują nie tylko jako obywatele, ale również jako ludzie wierzący.

Tischner traktuje fundamentalizm jak zagrożenie dla Kościoła. O tym fundamentalizmie w tym wywiadzie mówił:        

„...jeśli chodzi o fundamentalizm, to jest to błąd, który mścił się np. w Kościele w Holandii czy Szwajcarii. Przecież oni wszyscy na przełomie wieku XIX i XX byli fundamentalistami. I potem, gdy to wszystko pękło, to do dziś trudno się pozbierać. Tam fundamentalizm był rozumiany jako budowa Kościoła zamkniętego wokół fundamentu, którym była liturgia. Jednym słowem: budowa społeczeństwa i wspólnoty zamkniętej.”

Dwadzieścia lat później polski Kościół traktuje Prezesa jako wielkiego budowniczego „społeczeństwa i wspólnoty zamkniętej”. Dziesiątki tysięcy wierzących biorą udział w demonstracjach Komitetu Obrony Demokracji, ale chcą powstrzymać Prezesa nie wyrażając głośnej pretensji pod adresem swojego Kościoła, który jest tego Prezesa główną podporą.     

PIS przedstawia się jako partia katolicka, reprezentująca polskich katolików. Jako ateista protestuję mówiąc, że Polska jest wspólnym domem ludzi różnych wiar, jak również nas, niewierzących. W ruchu protestu przeciw Mrocznej zmianie my, niewierzący, jesteśmy kilku, w najlepszym przypadku kilkunasto procentową mniejszością. To hasło o wspólnym domu jest wspólnym hasłem, państwo prawa jest naszą wspólną wartością. Być może ze strony wierzących krytyka, o której mówił Tischner, winna pójść dalej i nie ograniczać się do krytyki rządu.

Po stuleciach marazmu (którego nie wolno zwalać wyłącznie na rozbiory) dołączyliśmy do Europy. Europa to dziwne pojęcie i mieszanina tradycji. PiS próbuje nas wciągnąć w kontynuację najbardziej mrocznych wątków tej tradycji, nie tej odwołującej się do greckiego humanizmu i nie tej, która płynęła z rzymskiego prawa, nie tej, która wynikała z Oświecenia i która prowadziła do rozdziału Kościoła i państwa, do konstytucjonalizmu, wyzwolenia z systemu niewolniczego i stanowego, wyzwolenia kobiet i powszechnej oświaty, ale tej, która nieodmiennie te jaśniejsze wątki tradycji hamowała i otwarcie zwalczała. Jesteśmy świadkami nowej Kontrreformacji. Tylko zdecydowany i otwarty protest samych wierzących może spowodować, że tym razem będzie ona nieskuteczna. Poprzednio udana Kontrreformacja odcięła nas od Europy na stulecia i walnie przyczyniła się do tego, że Polska na długo zniknęła z mapy świata.