Prawda

Czwartek, 28 marca 2024 - 18:18

« Poprzedni Następny »


Powiadom znajomych o tym artykule:
Do:
Od:

145 pisarzy podpisało list protestujący przeciwko nagrodzie PEN dla Charlie Hebdo


Jerry Coyne 2015-05-04


Mniej więcej tydzień temu sześcioro pisarzy, członków PEN, organizacji, która promuje i popiera wolność słowa w literaturze, odmówiło przybycia na bankiet organizowany przez PEN.  Był to ich protest przeciwko przyznaniu przez PEN “nagrody wolności słowa” dla Charlie Hebdo po brutalnym zamordowaniu pisarzy i artystów tego pisma. Teraz, według “New York Times”, do Haniebnej Szóstki dołączyło 139 innych pisarzy, którzy są w równym stopniu zagubieni.

The Interceptpublikuje tekst tego listu oraz listę 145 sygnatariuszy. Oto fragment listu. Podkreśliłem nieuniknione “jednak”, które w takich sprawach  zawsze informuje nas, że autorzy składają gołosłowne deklaracje poparcia zasady, ale potem będą argumentować, że w tym wypadku zasady nie można stosować:

Jest jasne i bezdyskusyjne, że zamordowanie dwunastu osób w redakcji Charlie Hebdo jest odrażające i tragiczne.


. . . Jednak istnieje zasadnicza różnica między zdecydowanym poparciem słowa, które narusza to, co akceptowalne, a entuzjastycznym nagradzaniem takiego słowa.


Po atakach opisywano karykatury Charlie Hebdo jako satyrę i “obrazę równych szans”, i pismo to wydawało się być całkowicie szczere w swoim anarchistycznym wyrazie zasadniczej pogardy wobec zinstytucjonalizowanej religii. Ale w nierównym społeczeństwie obraza równych szans nie ma równego skutku.


Władza i prestiż są elementami, które muszą zostać uznane w rozważaniu każdej niemal formy dyskursu, włącznie z satyrą. Nierówności między ludźmi trzymającymi pióro, a przedmiotem, który zostaje opisany na papierze przez to pióro nie powinny i nie mogą być ignorowane.


Dla tej części populacji francuskiej, która już jest marginalizowana, oblężona i prześladowana, populacji, która jest ukształtowana dziedzictwem różnych kolonialnych przedsięwzięć Francji i która zawiera znaczny odsetek pobożnych muzułmanów, karykatury Proroka w Charlie Hebdo muszą robić wrażenie zamiaru dalszego poniżenia i zadawania cierpień.


Nasz niepokój polega na tym, że przez przyznanie Charlie Hebdo Nagrody Toni i Jamesa C. Goodale’a za Odwagę Wolności Słowa PEN nie tylko wyraża poparcie dla wolności słowa, ale także waloryzuje selektywnie obraźliwy materiał: materiał, który nasila uczucia anty-islamskie, anty-Maghreb, anty-arabskie, już panujące w świecie zachodnim.


My, podpisani, jako pisarze, myśliciele i członkowie PEN, pragniemy dlatego z szacunkiem odciąć się od decyzji PEN Ameriaca przyznania Charlie Hebdo Toni and James C. Goodale Freedom of Expression Courage Award  na rok 2015.

Ten list dowodzi trzech rzeczy: że autorzy albo nie znają francuskiego, albo nie rozumieją Francji, nie pojmują o co chodzi w sprawie Charlie Hebdo i że ich koncepcja „bicia zmarginalizowanych” nie ma sensu. Charlie Hebdo nie tylko wyśmiewa katolicyzm (czy nie jest to „bicie dominujących”?), ale także rząd francuski i wiele rasistowskich elementów w polityce francuskiej, szczególnie ohydnych Le Penów. Czy nie jest to „bicie silnych”? I, doprawdy, jak „zmarginalizowani” są dwaj gniewni muzułmanie z całym arsenałem broni? Z ich dostępem do broni i gotowością jej użycia trudno mi uznać dżihadystów za „zmarginalizowanych” lub „bezsilnych”. Wreszcie, jak powtarzałem wiele razy, Charlie Hebdo był na lewicy o tyle, że zwalczał rasizm i walczył o prawa imigrantów i mniejszości. Po prostu nie lubili bigoterii i religii i niemiłosiernie z nich szydzili.


Ci sygnatariusze są, proszę wybaczyć słowa, użytecznymi idiotami. Ich krytyka, że pismo „waloryzuje selektywnie obraźliwy materiał” jest eufemizmem na „Charlie Hebdo mówił rzeczy, które obrażały ludzi” – a nagroda za wolność słowa jest właśnie za to. Czego oni chcą: laureata, który ma odwagę nie obrazić nikogo??


Nie znam nazwisk większości sygnatariuszy (być może ujawnia to moją ignorancję), ale oto kilka, które znam: Eve Ensler, Michael Cunningham, Kathyrn Harrison, Joyce Carol Oates, Michael Ondaatje, Francine Prose, Danzy Senna i Wallace Shawn. Można zobaczyć pełną listę w linku do listu i hańba im wszystkim.


Są jednak dwie elokwentne i pełne werwy reakcje na tych zagubionych pisarzy. Jedna autorstwa zawsze godnego podziwu Nicka Cohena w “Spectator”: Charlie Hebdo: The literary indulgence of murder [Charlie Hebdo: Literacka pobłażliwość dla morderstwa]. Cohen (którego zamierzam nagrodzić wraz z Jeffreyem Taylorem Nagrodą Profesora Kota Sufitowego za Racjonalność), jest szczególnie rozsierdzony krytyką nagrody PEN napisaną przez Francine Prose w „Guardianie”, ale przypuszcza także ostry atak na hipokryzję pisarzy „liberalnych”, którzy, kuląc się ze strachu przed islamskimi bandziorami, porzucają te właśnie zasady Oświecenia, które podpierały tradycyjną lewicę (moje pogrubienia):

Prose, [Peter] Carey, “London Review of Books” i tak wielu innych zgadza się z pierwszym żądaniem islamistów, by świat miał de facto prawo o bluźnierstwie egzekwowane przy pomocy wycelowanego rewolweru. Złam je i możesz winić tylko siebie, jeśli morderca, którego sprowokowałeś, zabije cię.  


Zgadzają się nie tylko z terrorystami z religijnej ultra-prawicy, ale z każdym państwem, które używa islamu dla utrzymania władzy. Nie potrafią okazać solidarności z gejami w Iranie, blogerami w Arabii Saudyjskiej i prześladowanymi kobietami i mniejszościami religijnymi na całym Bliskim Wschodzie, którzy muszą walczyć z teokracją. Zupełnie nie rozumieją, że wrogowie Charlie Hebdo są także wrogami liberalnych muzułmanów i ex-muzułmanów na Zachodzie. W walce między nimi w swej głupocie i złośliwości  sprzymierzyli się ze złą stroną.  


W sposób najbardziej oczywisty nie rozumieją władzy i przemocy. Nie jest stała, ale płynna. Zależy od tego, gdzie stoisz. Bezrobotny terrorysta z karabinem jest potężniejszy niż paryski karykaturzysta, chowający się pod biurkiem. Duchowny z marginesu może spotykać się z rasizmem i nienawiścią – jak to zdarza się większości moich przyjaciół wśród najbardziej liberalnych muzułmanów brytyjskich – ale kiedy siedzi w sądzie szariatu, narzucając mizoginistyczne reguły na muzułmańskie kobiety na Zachodzie, nie jest już ofiarą lub potencjalną ofiarą, ale człowiekiem, którego należy się bać.


Kiedy czytam literackie ataki na nagrodę PEN dla Hebdo, zastanawiam się, czy warto było pozostawać w tej lewicy klasy średniej. Sam artykuł Prose wystarcza, bym odszedł ze wstrętem. Ten ruch wydaje się skorumpowany, tchórzliwy, kłamliwy i egoistyczny, pozbawiony jakiegokolwiek ducha koleżeństwa; i nieuczciwy do szpiku kości.   


Przypominam sobie jednak, że PEN nie ugiął się. Uprzejmie podziękował tym rozmaitym luminarzom za ich protest i powiedział, że go zignoruje.

Ja także jestem głęboko zażenowany reakcją tak znacznej części lewicy klasy średniej, szczególnie pisarzy i karykaturzystów, takich jak Garry Trudeau, którzy przemawiają do tej grupy. Zastrzegam sobie jednak prawo bycia lewicowcem i potępiam hipokryzję i tchórzostwo tych, którzy podobno są po mojej stronie.


Wreszcie, chociaż uważam, że Adam Gopnik jest zbyt uprzejmy wobec religii (właśnie prowadzimy przyjazną dyskusję na ten temat), podziwiam jego poparcie dla prawa szydzenia z wiary w jego artykule w „New Yorker”: PEN has every right to honor Charlie Hebdo [PEN ma wszelkie prawa do uczczenia Charlie Hebdo]. W odróżnieniu od jego tępych confreres literackich, Gopnik wyraźnie rozróżnia między wyśmiewaniem wiary a demonizowaniem wyznawców wiary. Można by pomyśleć, że w żaden sposób nie jest to trudne, ale dla 145 pisarzy najwyraźniej jest. Gopnik pisze:

Nie chodzi tylko o to, że atak na ideologię różni się od groźby wobec człowieka; chodzi o to, że jest to odwrotność groźby wobec człowieka. Końcem cywilizacji liberalnej jest zastąpienie krytyki idei atakami na ludzi. Myśl, że powinniśmy być wolni i móc wykonywać swoją pracę i głosić swoje poglądy bez dawania w przerażeniu prawa weta tym, którzy nam grożą, nie jest tylko częścią tego, co rozumiemy przez wolność słowa. To jest wolność słowa. Personel Charlie Hebdo pracował w obliczu gróźb śmierci i pogarda wobec prób uczczenia tej odwagi daje zbyt dużo władzy tym, którzy chcą mieć prawo weta. Mordercy nie przemawiali w imieniu obrażonej społeczności i nie wyjaśniali, dlaczego ktoś jednak może z łatwością nie zrozumieć, o co chodzi w tych karykaturach. Na obrazę odpowiedzieli morderstwem. Karykaturzyści z kolei nie byli pionkami w jakiejś abstrakcyjnej grze wrażliwości. Byli niemłodymi artystami, którzy jako ostatnią rzecz w życiu zobaczyli zamaskowanego mężczyznę z karabinem maszynowym. Jeśli to nie jest horrorem, to nic nie jest horrorem. Jeśli to nie jest złem, to nic nie jest złem. Jeśli pisarze nie chcą uczcić ich odwagi, to jaką odwagę możemy czcić?


… Jak możemy odróżnić obrazę wobec ideologii od gróźb wobec ludzi? No cóż, jak pisałem wcześniej, od tego mamy krytyków, sądy i prawo. Do diabła, od tego mamy pisarzy. To jest ich praca. I to jest powód, dla którego zbierają się na galach, gdzie mogą się sprzeczać.

Uważam te prawdy za oczywiste, ale najwyraźniej nie można ich podkreślać zbyt często w dzisiejszym klimacie polityki tożsamości.


Writers sign letter protesting PEN award to Charlie Hebdo

Why Evolution Is True, 2 maja 2015

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska



Jerry A. Coyne

Profesor na wydziale ekologii i ewolucji University of Chicago, jego książka "Why Evolution is True" (Polskie wydanie: "Ewolucja jest faktem", Prószyński i Ska, 2009r.) została przełożona na kilkanaście języków, a przez Richarda Dawkinsa jest oceniana jako najlepsza książka o ewolucji.  Jerry Coyne jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów od specjacji, rozdzielania się gatunków.  Jest wielkim miłośnikiem kotów i osobistym przyjacielem redaktor naczelnej.

Skomentuj Tipsa en vn Wydrukuj






Notatki

Znalezionych 2574 artykuły.

Tytuł   Autor   Opublikowany

Żydzi z Hollywood są jak indyki na Boże Narodzenie   Julius   2024-03-24
Strategia okrucieństwa w wojnie w Strefie GazyPrawdopodobnie Hamas jest pierwszym reżimem w historii, który prowadzi wojnę mającą na celu maksymalizację ofiar wśród własnej ludności.   i Leonard Hochberg   2024-03-22
Lewica, prawica i kanarek w kopalni   Koraszewski   2024-03-22
Dlaczego liberałowie ponieśli porażkę w walce z antysemityzmem   Tobin   2024-03-21
Odwaga białej flagi i mój Poznań   Koraszewski   2024-03-17
Izraelska pisarka wycofuje się z zaplanowanego wystąpienia, zanim zostanie anulowana z powodu „złych poglądów”   Coyne   2024-03-16
Demokracja protestów i piwny parlamentaryzm   Kruk   2024-03-16
Dlaczego nowo niepodległe kraje muszą odrzucić radykalną dekolonizacjęKontrastujące historie Singapuru, Tanzanii i Sri Lanki ukazują niebezpieczeństwa związane z próbą całkowitego wymazania kolonialnej przeszłości.   Sophalkalyan   2024-03-15
Dlaczego lewica musi kłamać o Hamasie i gwałtach   Tobin   2024-03-13
Departament Edukacji USA ukrywa zagraniczne darowizny na rzecz uniwersytetów   Bard   2024-03-13
Od miesięcy oficjalna polityka Autonomii Palestyńskiej zakłada zadawanie cierpień Gazańczykom     2024-03-11
Wybory wartości w globalnej wiosce   Koraszewski   2024-03-11
Czy Gaza naprawdę jest przypadkiem największych cierpień Arabów?   Abdul-Hussain   2024-03-09
Przestępstwa seksualne Hamasu-UNRWA i Międzynarodowy Dzień Kobiet   Blum   2024-03-08
Homeopatyczny środek na wydłużanie rzęs   Koraszewski   2024-03-08
Czy odbędzie się strategiczny dialog USA-Katar?   Carmon   2024-03-07
Kiedy polityka wobec zagranicznych wojen staje się krajową polityką wyborczą   Fernandez   2024-03-05
Palestyński handlarz kłamstw   Bawer   2024-03-05
Wszyscy jesteśmy imigrantami   Koraszewski   2024-03-02
Współudział UE w finansowaniu irańskiego terrroru   Rafizadeh   2024-03-01
Dzień po i jego konteksty   Koraszewski   2024-02-26
Sabotowanie romansu USA-Izrael   Altabef   2024-02-24
Eurowizja i bębny wojny   Collins   2024-02-23
Milczenie feministycznych owiec: ani słowa o horrorach HamasuZwolennicy #MeToo milczeli.   Chesler   2024-02-22
A zwycięzcą jest – Hamas!   Dershowitz   2024-02-21
"Palestyńczycy są tacy sami jak my", zapewnia mędrzec Blinken   Pandavar   2024-02-20
Żyjemy w momencie kulturowego chaosu   Meotti   2024-02-20
Chleba naszego powszedniego daj nam Google   Koraszewski   2024-02-19
Jak propalestyńscy są zachodni demonstranci?     2024-02-16
@Guardian kłamie, żeby przedstawić żołnierzy IDF jako potwory – ale pokazuje, że @IDF pozostaje najbardziej moralną armią na świecie     2024-02-15
Blinken powinien wiedzieć, że Autonomia Palestyńska jest równie zła jak rządy Hamasu w Gazie   Marcus   2024-02-14
Czy może istnieć uczciwa propalestyńska lewica?   Levick   2024-02-14
Hipokryzja zdefiniowana: grupy praw człowieka martwią się wszelkimi ograniczeniami w przepływie uchodźców, ale milczą w sprawie Egiptu, który zakazuje wjazdu jakimkolwiek uchodźcom z Gazy     2024-02-13
Czy uchodźcy żydowscy i arabscy są równi?Mimo prawie miliona żydowskich uchodźców z krajów arabskich, Organizacja Narodów Zjednoczonych nadal ma obsesję wyłącznie na punkcie potomków uchodźców arabskich.   Julius   2024-02-11
Kilka uwag wokół niepewności   Koraszewski   2024-02-09
Moi drodzy Palestyńczycy: Czas pozbyć się naszych przywódców i przyjąć izraelskie oferty pokojowe   Eid   2024-02-07
Jak zdemontować UNRWA: instrukcja krok po kroku     2024-02-07
Wojna Izraela z Hamasem jest najmniej śmiercionośną wojną w regionieDlaczego więc media opisują go jako „jedną z najbardziej śmiercionośnych… w historii”?   Greenfield   2024-02-06
Zdradziecka awangarda intelektualna   Koraszewski   2024-02-04
Departament Stanu a rzeczywistość   Bard   2024-02-03
Szef ONZ twierdzi, że Palestyńczycy mają „prawo do państwowości”. Dlaczego?   Fitzgerald   2024-02-03
UNRWA istnieje, aby pomóc w prowadzeniu wojny, której celem jest likwidacja Izraela   Tobin   2024-02-02
Islamscy terroryści tworzą klęski głodowe, żeby czerpać korzyści z pomocy zagranicznejWalka z terrorystami nie powoduje klęsk głodowych; pomoc humanitarna dla terrorystów powoduje klęski głodowe.   Greenfield   2024-02-01
Kto pierwszy mrugnie w wojnie w Gazie?   Fernandez   2024-02-01
Dokumentowanie działań umożliwiających zbrodnie wojenne Hamasu: agencje ONZ, programy pomocy rządowej i organizacje pozarządowe   Steinberg   2024-01-31
Prawdziwe ludobójstwa, które świat ignorujeZamiast przeciwstawić się prawdziwym zbrodniom przeciw ludzkości, społeczność międzynarodowa obrzuca Izrael krwawymi oszczerstwami.   Bryen   2024-01-29
Wysoki Przedstawiciel UE, Josep Borrell, przyznaje, że chce „dwóch państw”, a nie „pokoju”     2024-01-26
Błędna odpowiedź Bidena w sprawie TajwanuGłównym zagrożeniem dla pokoju w Azji nie jest niepodległość Tajwanu, ale chińska wojowniczość.   Jacoby   2024-01-26
Jak zakończyć cierpienia Palestyńczyków   Tawil   2024-01-24
Dla mediów terroryści Hamasu to duchy   Bard   2024-01-23
Złóżmy pozew przeciwko UNRWA w Hadze   Bedein   2024-01-23
Jak Princeton wybiela haniebną historię Kena Rotha   Steinberg   2024-01-22
Jedna wojna i dwie wizje   Taheri   2024-01-21
Pytasz, czy jesteś antysemitą?   Koraszewski   2024-01-21
“Koszmar zatajonych pieniędzy”: jak Katar kupił Ligę Bluszczową   Williams   2024-01-20
“Krwawe Boże Narodzenie”: chrześcijanie masakrowani w nigeryjskim ludobójstwie   Ibrahim   2024-01-17
Pracownicy pomocy humanitarnej wspierają Hamas   Bard   2024-01-13
Samobójcza głupota „rozwiązania w postaci dwóch państw”   Anderson   2024-01-12
Starzy orędownicy procesu pokojowego i wojna w Gazie   Flatow   2024-01-11
Dlaczego chrześcijańscy przywódcy ignorują ataki na swoją społeczność   Tawil   2024-01-10
Masha Gessen, lub, ври, да знай же меру   Fitzgerald   2024-01-09
Dla mediów terroryści Hamasu to duchy   Bard   2024-01-06
Izrael ma nie tylko armię najbardziej moralną, ale także najbardziej przejrzystą     2024-01-06
Krytycy Izraela po prostu nie chcą, aby Izrael zwyciężył   Tobin   2024-01-05
Kto popiera Hamas?   Dershowitz   2024-01-04
Nie ma „upokorzonej izraelskiej męskości”   Chesler   2024-01-02
Nie ma porównania pomiędzy przemocą palestyńską i żydowską na Zachodnim Brzegu     2024-01-02
Odzyskanie romantyzmu naszej sprawy   Greenfield   2023-12-28
Przyszła strategia ekonomiczna dla pokoju   Mahjar-Barducci   2023-12-25
“Przebudzenie” zagraża amerykańskim Żydom   Tobin   2023-12-23
Dziesięć podstawowych faktów na temat wojny z Hamasem, o których media nie mówią     2023-12-23
Zakazanie przez Bidena prawa wjazdu do USA dla „stosujących przemoc osadników” izraelskich zablokowałby tych, którzy po prostu nie zgadzają się z jego polityką   Kontorovich   2023-12-21
Wojna w Ukrainie i na Bliskim Wschodzie   Koraszewski   2023-12-20
Czy dysonans poznawczy Bidena może pozwolić Izraelowi wygrać wojnę?   Tobin   2023-12-19
Dlaczego islamiści roszczą sobie prawa do ziemi niemuzułmańskiej?   Bulut   2023-12-18
Polityka tożsamości i zaburzenia kognitywne   Koraszewski   2023-12-18
Symfoniczna wersja terroru   Taheri   2023-12-15
Wsparcie dla terroru: jak terroryści wykorzystują organizacje humanitarne   i Nathaniel Rabkin   2023-12-14
Zdumiewająca naiwność Izraelofobów. Zachodnie oburzenie wywołane wyłapywaniem przez IDF podejrzanych członków Hamasu jest absurdalnym kwiecistym moralizowaniem.   O'Neill   2023-12-13
Redaktor kuwejckiej gazety: Hamas powinien być ścigany sądownie za śmierć i zniszczenie, jakie ściągnął na Gazańczyków atakiem z 7 października     2023-12-11
Tak daleko, tak blisko   Koraszewski   2023-12-10
Za kulisami Human Rights Watch: nienawiść i korupcjaPamięci Roberta Bernsteina, założyciela Human Rights Watch   Steinberg   2023-12-09
Najnowszy hit Pallywoodu. Jak usłużne relacje mediów o „zbombardowaniu” szpitala Al-Ahli promowały propagandę Hamasu   Landes   2023-12-07
Nagroda Nobla za terror i inne absurdy   Fernandez   2023-12-06
Gaza – kto z kim walczy i w imię czego?   Koraszewski   2023-12-05
Unia Europejska jest wspólnikiem Iranu   Rafizadeh   2023-12-05
W  Betlejem Boże Narodzenie zostało odwołane , a winni są Żydzi.     2023-12-04
Porażka zachodniego feminizmu, kiedy jest najbardziej potrzebny   Chesler   2023-12-04
Huti: kim są i dlaczego atakują Izrael?   Flatow   2023-12-03
Krótka historia długiej odpowiedzialności zbiorowej   Koraszewski   2023-12-02
Dlaczego Arabowie “zdradzili” Palestyńczyków   Toameh   2023-12-01
Coleman Hughes atakuje porównania między Palestyńczykami a walką Czarnych o wolność w Afryce Południowej i w Ameryce   Coyne   2023-12-01
Prawdziwi eksperci prawa międzynarodowego są zgodni: Hamas jest winny zbrodni wojennych i niemal na pewno ludobójstwa. Ale media ignorują ten przekaz     2023-11-30
Czerwony Krzyż po raz kolejny zawodzi Żydów   Bard   2023-11-28
“Rozwiązanie w postaci dwóch państw” oznacza terroryzm   Greenfield   2023-11-27
Niebezpieczne fantazje Bidena o państwie palestyńskim   Tobin   2023-11-26
Nie, Joe. Powierzenie ONZ odpowiedzialności za Gazę byłoby kiepskim dowcipem   Kontorovich   2023-11-24
Nagroda administracji Bidena dla Iranu w wysokości 10 miliardów dolarów: tylko małe podziękowanie za zorganizowanie wojny, zranienie 56 żołnierzy amerykańskich i próbę wypędzenia USA z Bliskiego Wschodu.   Rafizadeh   2023-11-23
Gaza moja miłość   Koraszewski   2023-11-22
Oszczerstwa o popełnianiu „ludobójstwa przez Izrael mają na celu usprawiedliwienie ewentualnego prawdziwego ludobójstwa na Żydach     2023-11-21

« Poprzednia strona  Następna strona »
Polecane
artykuły

Lekarze bez Granic


Wojna w Ukrainie


Krytycy Izraela


Walka z malarią


Przedwyborcza kampania


Nowy ateizm


Rzeczywiste łamanie


Jest lepiej


Aburd


Rasy - konstrukt


Zielone energie


Zmiana klimatu


Pogrzebać złudzenia Oslo


Kilka poważnych...


Przeciwko autentyczności


Nowy ateizm


Lomborg


„Choroba” przywrócona przez Putina


„Przebudzeni”


Pod sztandarem


Wielki przekret


Łamanie praw człowieka


Jason Hill


Dlaczego BIden


Korzenie kryzysu energetycznego



Obietnica



Pytanie bez odpowiedzi



Bohaterzy chińskiego narodu



Naukowcy Unii Europejskiej



Teoria Rasy



Przekupieni



Heretycki impuls



Nie klanial



Cervantes



Wojaki Chrystusa


Listy z naszego sadu
Redaktor naczelny:   Hili
Webmaster:   Andrzej Koraszewski
Współpracownicy:   Jacek, , Małgorzata, Andrzej, Henryk