Problem żydowski w Wikipedii
Wygląda na to, że Wikipedia celowo rozpowszechnia dezinformację dotyczącą Żydów, Izraela i syjonizmu

Wszystkie te stwierdzenia nie są o faktach, lecz o lewicowych dogmatach, których celem jest stworzenie wrażenia, że lewicowy antysemityzm nie istnieje – a w zasadzie nie może istnieć.

„Przywódcy Wikipedii to błazny” – napisał na Twitterze Larry Sanger, współzałożyciel Wikipedii. Sanger wcześniej ogłosił, że neutralność Wikipedii – we wszystkich kwestiach – jest praktycznie martwa. Jednak ogół społeczeństwa jeszcze tego nie zrozumiał. Z 6,6 miliardami odwiedzin w czerwcu Wikipedia zajęła piąte miejsce na liście najczęściej odwiedzanych witryn na świecie, wyprzedzają ją jedynie Google, YouTube, Facebook i Instagram. Dla wielu studentów i naukowców stanowi punkt wyjścia do badań – źródło źródeł do dalszego zbadania.

W sprawie Żydów, jasne jest, że artykuły Wikipedii są teraz mocno wypaczone, karmiąc miliardy ludzi (i duże modele językowe, które regularnie szkolą się na tej platformie, takie jak ChatGPT) nieścisłymi badaniami i niebezpiecznie wypaczonymi narracjami na temat Żydów, historii Żydów, Izraela, syjonizmu i współczesnych zagrożeń dla życia Żydów.

Wikipedia została uruchomiona 15 stycznia 2001 r. jako wydanie jedynie w języku angielskim na stronie www.wikipedia.com przez Jimmy'ego Walesa i Larry'ego Sangera. Sanger ogłosił uruchomienie na liście mailingowej Nupedii, poprzedniczki Wikipedii, którą on i Wales również stworzyli. Podczas gdy Nupedia była recenzowaną internetową encyklopedią z siedmioetapowym procesem zatwierdzania, Wikipedia jest wspólnie edytowaną platformą zarządzaną bezpośrednio przez jej użytkowników za pośrednictwem przeglądarki internetowej. Platforma jest obsługiwana przez Wikimedia Foundation, amerykańską organizację non-profit, ale jest „samorządnym projektem”, którego w dużej mierze anonimowi redaktorzy-wolontariusze — nazywani wewnętrznie wikipedystami — podlegają kodeksowi „zasad i wytycznych”.

Kluczowe zasady Wikipedii są skodyfikowane w oparciu o „pięć filarów”, które obejmują pisanie z neutralnego punktu widzenia i korzystanie z wiarygodnych źródeł do dokumentowania kluczowych argumentów. Inny filar wzywa redaktorów do traktowania się nawzajem z szacunkiem i szukania konsensusu w kwestiach spornych. Spory są rozstrzygane przez administratorów-wolontariuszy i mogą być przekazywane aż do Komitetu Arbitrażowego Wikipedii (znanego również jako „Sąd Najwyższy” Wikipedii). Kara może obejmować zakazy o różnym stopniu surowości i czasie trwania.

Wikipedia szczyci się również radykalną przejrzystością: każda edycja może być widoczna dla każdego na specjalnie wyznaczonej stronie. Dyskusje związane z każdym artykułem są dokumentowane na stronach „dyskusji” i publicznie dostępne. Obecnie istnieje około 330 wydań językowych Wikipedii, w których znajduje się ponad 60 milionów artykułów. Teoretycznie model samorządności Wikipedii brzmi niepodważalnie: projekt pozyskiwany od społeczności, prowadzony w sposób przejrzysty, demokratyzujący wiedzę i umożliwiający każdej osobie na planecie udział w jej tworzeniu.

Jednak problemy zaczęły pojawiać się od samego początku. Kultura szybko wyleciała za drzwi. Mechanizmy rozwiązywania konfliktów przeradzały się w coraz bardziej bizantyjskie procedury, a mechanizmy mające zapewnić neutralność okazały się łatwe do zmanipulowania. Uformowały się hierarchie, ponieważ starzy wyjadacze zdobywali większe wpływy i wykorzystywali je, by zwyciężyć w coraz bardziej zaciekłych wojnach edycyjnych. Nowicjuszom trudno było przebić się przez „mentalność twierdzy” starych wyjadaczy. „Wikipedia jest niesamowita, ale stała się zawziętym, seksistowskim, elitarnym, głupio biurokratycznym bałaganem” — zauważył jeden z autorów w 2014 roku.

Problemy strukturalne wkrótce przeniosły się na problemy związane z treścią, w tym z tematyką żydowską.

W 2004 r. rzecznik polskiego oddziału Fundacji Wikimedia stworzył artykuł w języku angielskim opisujący obóz zagłady w Warszawie, w którym naziści zagazowali 212 tysięcy Polaków. Całkowicie fikcyjna historia pozostała na stronie przez 15 lat, zanim izraelska gazeta „Haaretz” ujawniła problem w 2019 r. Do tego czasu artykuł został przetłumaczony na wiele języków, a jego twierdzenia włączono do wielu innych artykułów w Wikipedii. Szacuje się, że kłamstwo to dotarło do pół miliona osób.

W zeszłym roku dwóch historyków opublikowało szokujący artykuł, w którym wykazano, jak grupa ideologicznie nastawionych redaktorów spędziła lata na systematycznym zniekształcaniu historii polskich Żydów w wielu artykułach Wikipedii, aby dopasować ją do poglądów skrajnie prawicowych polskich nacjonalistów. Działając wspólnie, grupa fałszowała dowody, promowała marginalne, samodzielnie publikowane źródła, tworzyła fałszywe odniesienia i rozwijała antysemickie stereotypy. Wybielała „rolę polskiego społeczeństwa w Holokauście”, „minimalizowała polski antysemityzm, wyolbrzymiała rolę Polaków w ratowaniu Żydów”, obwiniała Żydów za Holokaust i ogólnie skierowała „narrację Wikipedii na temat historii Holokaustu od rzetelnych, opartych na dowodach badań w stronę wypaczonej wersji wydarzeń”, napisali autorzy, Jan Grabowski i Shira Klein.

Mechanizmy Wikipedii okazały się całkowicie niewystarczające w obliczu tego zmotywowanego, zorganizowanego ataku. Działając „jak monolit”, grupa manipulowała procedurami, koordynowała edycje i jednoczyła się, aby wesprzeć się nawzajem, gdy ich wpisy kwestionowano. Użytkownicy, którzy chcieli poprawić wpisy grupy, okazali się w mniejszości i przechytrzono ich. „Kwestionowanie fałszerzy zajmuje ogromną ilość czasu, więcej niż większość ludzi może poświęcić na hobby” — napisali Grabowski i Klein. Fałszerze historii wyczerpywali swoich oponentów niekończącymi się debatami, agresywnym „zachowaniem na polu bitwy”, chamstwem i „masowymi wymazaniami”, co doprowadziło niektórych do rezygnacji z edytowania haseł na te tematy. Administratorzy-wolontariusze wzywani do rozwiązywania konfliktów nie byli wykwalifikowani do rozstrzygania problemów z treścią i nie chcieli poświęcać czasu niezbędnego do oceny źródeł.

Inny przypadek dotyczył chorwackojęzycznej Wikipedii. Tam prawicowa grupa „prawdziwych przyjaciół, ideologicznych sympatyków i politycznych sojuszników” przejęła całą witrynę i przystąpiła między innymi do wybielania historii chorwackiej organizacji faszystowskiej z czasów II wojny światowej Ustaše, nazistowskiej marionetki Niepodległego Państwa Chorwackiego (NDH) oraz obozu zagłady Jasenovac, w którym zamordowano dziesiątki tysięcy Serbów, Romów i Żydów. Powiązane ze sobą artykuły stworzyły „sieć oszustw”, której celem było „wpłynięcie na ostateczną moralną lub wartościującą ocenę  wydarzeń”, napisał niezależny konsultant zatrudniony przez Wikimedia w 2021 r. w celu oceny sytuacji. Fałszerze nauczyli się, jak „dynamicznie” dostosowywać „swoje zachowanie, aby nie wzbudzać zbyt wielu alarmów lub nie wywoływać reakcji społeczności globalnej”. Założyli fikcyjne konta, aby podważyć procedury głosowania i utrudniać dyskusję za pomocą „dobrze znanych taktyk dezinformacyjnych”, takich jak „relatywizacja faktów, whataboutism, dyskredytacja innych uczestników i jawne zastraszanie”. Przejęcie było tak kompletne, że lokalna prasa zaczęła nazywać chorwacką Wikipedię „Nazistowską Wikipedią” i „NDH-pedią”.

Najbardziej niezrozumiałą częścią tego jest to, że Wikimedia Foundation potrzebowała 14 lat od momentu, gdy zaczęły pojawiać się pierwsze skargi, aby zacząć reagować. Raport przypisał dużą część winy brakowi działania Wikimedia w odpowiednim czasie i w sposób zdecydowany. Ostrzegał, że cała sytuacja dała zielone światło innym ludziom o złych zamiarach, by przyszli i zrobili to samo, i że „bardziej zasobna i lepiej zorganizowana próba może być trudniejsza do wykrycia i przywrócenia ładu”. Podnosząc podobny alarm w artykule o przejęciu polskiej Wikipedii w sprawie żydowskiej Grabowski i Klein zauważyli, na podstawie wycieku wiadomości e-mail, że polski rząd „wykrył” „słabość Wikipedii” i planuje zatrudnić doradcę, który wprowadzi zmiany w hebrajskojęzycznej Wikipedii. „Musimy być superdyskretni w tej sprawie” — napisał przedstawiciel polskiego rządu i zauważył, że doradca „będzie potrzebował większego budżetu, aby pokryć ten wydatek. Można to zorganizować, jeśli Ministerstwo Spraw Zagranicznych przeznaczy więcej pieniędzy”.

I to wszystko wydarzyło się przed 7 października 2023 r.

Obecnie Wikipedia klasyfikuje swoje „stałe” źródła — „New York Times”, „The New Yorker”, NPR, MSNBC i BBC — jako „ogólnie wiarygodne” i rozszerza tę ocenę na otwarcie stronnicze skrajnie lewicowe media, takie jak „Haaretz”, Intercept, „The Nation” i „Guardian”. Al Jazeera i organizacja pozarządowa Amnesty International (obie znane z antyizraelskich uprzedzeń) są również oceniane jako „ogólnie wiarygodne”. Skrajnie lewicowa izraelska organizacja pozarządowa B'Tselem nie została uwzględniona na tej liście, ale, jak zauważa Aaron Bandler w „Jewish Journal”, redaktorzy Wikipedii stanowczo bronili jej wiarygodności i powoływali się na nią w artykułach. Z drugiej strony konserwatywne źródła, takie jak Fox News, „New York Post”, „Washington Examiner” i „Washington Free Beacon” są kodowane w różnych odcieniach jako niewiarygodne, przy czym „Beacon” otrzymał ocenę „ogólnie niewiarygodne” — jeden stopień wyżej niż „dezaprobowane”.

Ten ranking mówi nam, jakiego rodzaju stronniczości możemy się spodziewać w artykułach Wikipedii na temat Izraela, syjonizmu i antysyjonistycznego antysemityzmu. Po wydarzeniach z 7 października „generalnie wiarygodne” źródła szerzyły dezinformację, jak wtedy, gdy „New York Times” umieścił na pierwszej stronie fałszywą informację o zbombardowaniu szpitala Al Ahli, co pomogło wywołać gwałtowne zamieszki antyżydowskie na całym świecie; lub gdy „The New Yorker” nadał legitymację inwersji Holokaustu — długotrwałej podstawie propagandy antysyjonistycznej sięgającą lat 60. XX wieku w ZSRR. Z drugiej strony konserwatywne media wyprodukowały relacje, które przedstawiają izraelską stronę historii i spojrzały znacznie bardziej krytycznie na protesty antyizraelskie na kampusach. „Generalnie niewiarygodny” „Washington Free Beacon”  opublikował chyba najbardziej obszerne relacje na temat protestów. Redaktorzy Wikipedii zostali jednak ostrzeżeni przed traktowaniem „Beacon” jako źródła, dlatego też spośród 353 odniesień do artykułu Wikipedii na temat propalestyńskich protestów na kampusach, zdecydowana większość odnosi się do źródeł liberalnych i skrajnie lewicowych, a także do Al-Dżaziry.

Jednostronne źródła to tylko jeden z wielu problemów w artykułach Wikipedii związanych z 7 października i wojną, która po nim nastąpiła. W raporcie Światowego Kongresu Żydów opublikowanym w marcu dr Shlomit Aharoni Nir dokumentuje liczne sposoby, w jakie istotne wpisy w Wikipedii stały się de facto antyizraelską propagandą. Od stronniczego ujęcia, przez pomijanie kluczowych faktów, po podkreślanie antyizraelskich przykładów przy jednoczesnym ignorowaniu izraelskiej wersji historii, po promowanie marginalnych akademickich perspektyw na temat syjonizmu — redaktorzy i administratorzy Wikipedii aktywnie pracowali nad podważeniem polityki neutralności witryny w tym obszarze. Podobnie jak w innych przypadkach, dominują konflikty i zachowania o charakterze zastraszania, a izraelscy redaktorzy opisują wyjątkowo „wrogie i lekceważące” traktowanie. Izraelscy użytkownicy, którzy mają największą wiedzę na temat wydarzeń z 7 października, często nie mogli edytować kluczowych artykułów, które były dostępne do edycji tylko dla użytkowników, którzy dokonali ponad 500 edycji. Kilku redaktorów powiedziało Aharoni Nir, że jest wielu aktywistów, którzy działają anonimowo i są „odpowiedzialni za antyizraelski ton”.

Wśród najbardziej niepokojących przypadków udokumentowanych przez Aharoni Nir były wezwania do usunięcia kluczowych artykułów. Obejmowały one artykuły opisujące poszczególne masakry z 7 października, takie jak te w Netiv HaAsara, Nir Jicchak, Jachini i innych kibucach i moszawach, a także artykuły opisujące dekapitacje dokonywane przez Hamas. Niektóre z wezwań odniosły skutek. Podobnie jak wezwanie do usunięcia artykułu o nazizmie w społeczeństwie palestyńskim („udokumentowane zjawisko historyczne i socjologiczne”, zauważa Aharoni Nir). Natomiast artykuł normalizujący zrównanie Izraela z nazistowskimi Niemcami — propagandowa koncepcja, która od dziesięcioleci jest bronią przeciwko Żydom — pozostaje na stronie. Tymczasem arabska strona Wikipedii otwarcie porzuciła zasadę neutralności w grudniu ubiegłego roku, kiedy tymczasowo wyłączyła się na znak solidarności z Palestyńczykami, a następnie dodała flagę palestyńską do swojego logo i zamieściła propalestyńskie oświadczenie na górze. Społeczność izraelskiej Wikipedii zaprotestowała. Fundacja Wikimedia — jak łatwo się domyśleć — nie zrobiła nic.

Wielu niewątpliwie zauważy ironię ataku na ADL przez „przebudzonych” w Wikipedii, biorąc pod uwagę krytykę, z jaką organizacja i jej szef Jonathan Greenblatt spotykają się ze strony społeczności żydowskiej za ich „postępowe” nastawienie i brak działania przeciwko lewicowemu antysemityzmowi. Ale ADL od dawna znajduje się na celowniku wojowników o sprawiedliwość społeczną. W 2020 r. 100 skrajnie lewicowych grup podpisało otwarty list, w którym domagało się, aby lewica „porzuciła ADL” jako sojusznika. Dziesięć dni po 7 października dyrektor złowrogiego Instytutu Krytycznego Studium Syjonizmu zaatakował ADL za czelność przeciwstawienia się nienawiści do Izraela. W styczniu „The Nation” opublikowało artykuł, którego tytuł, „Liga Antydefamacyjna: Pies bojowy Izraela w USA”, brzmiał jak nagłówek w „Prawdzie” z lat 1970. Redaktorzy Wikipedii, którzy wygrali bitwę o zdegradowanie ADL, użyli tego artykułu, aby poprzeć swoje argumenty, wraz z artykułami w skrajnie lewicowych „Guardian” i „Jewish Currents”, co dodatkowo potwierdziło, że działanie było motywowane nie uczciwą analizą źródeł, ale stronniczością polityczną.

W odpowiedzi na list 43 organizacji żydowskich z prośbą o ponowne rozpatrzenie decyzji, Wikimedia wydała komunikat prasowy odnoszący się do rzekomo nienaruszalnych mechanizmów Wikipedii, które muszą zostać zachowane, aby pozostała „neutralna i wolna od instytucjonalnych uprzedzeń”. Wszystkie decyzje dotyczące treści są podejmowane przez „społeczność wolontariuszy Wikipedii” w sposób przejrzysty, z zastosowaniem jasnych procedur, a Wikimedia nie ośmiela się ingerować w magię tego procesu.

Jednak ta obojętność brzmi jak wykręt tak prymitywny, że graniczy z oszustwem. To prawda, że starzy wyjadacze Wikipedii mają tendencję do niechęci do interwencji ze strony fundacji, ale fundacja nie jest tak bezsilna, jak twierdziła w komunikacie. W rzeczywistości kierownictwo wyższego szczebla Wikimedia mówi coś zupełnie innego w swoich innych komunikatach. Zobacz na przykład ten blog Maryany Iskander, CEO Wikimedia, opublikowany trzy tygodnie po 7 października. Wychwalała w nim kluczową rolę Wikimedia w walce z „błędną/dezinformacją, cenzurą i innymi zagrożeniami”, wymieniając je wśród czterech najważniejszych rzeczy, które fundacja robi, „aby upewnić się, że Wikipedia może zbliżyć się do swojej wizji reprezentowania sumy całej wiedzy”. Cokolwiek Wikimedia robi, aby zwalczać fałsze, dezinformację i cenzurę, jeśli chodzi o tematy żydowskie, nigdzie tego nie widać.

Tymczasem pojawiają się niepokojące sygnały, że w niedawnej bitwie o ADL redaktorzy Wikipedii użyli niektórych technik, z którymi już się zetknęliśmy — wojowniczości, manipulacji i wykorzystywania niewiedzy administratorów — aby odsunąć przeciwników od władzy i przeforsować własne plany. Jeden z wikipedystów, który sprzeciwiał się nowej klasyfikacji ADL, zrezygnował z edycji, ponieważ „ma dość” stronniczości wśród administratorów. Redaktorzy powiedzieli „Jewish Journal”, że obecny system Wikipedii jest „zalewany przez aktorów politycznych, którzy przechytrzają” administratorów-wolontariuszy. Jeden z redaktorów powiedział, że aktywistom antyizraelskim łatwo byłoby argumentować, że wszystko, co robi ADL, odnosi się do syjonizmu, i ostatecznie całkowicie usunąć jego treści z portalu. Inny zasugerował, że Wikipedia musi przejść od systemu nadzoru opartego wyłącznie na wolontariuszach do takiego, który opiera się na „płatnych, sprawdzonych ekspertach w każdej dziedzinie, którzy mają również mocną wiedzę na temat niuansów debaty, mediacji i arbitrażu, aby zapewnić aktywne egzekwowanie polityki i zasad Wikipedii”.

Ponieważ syjonizm, Izrael i antysemityzm są w centrum globalnego ruchu dezinformacyjnego, możemy już być świadkami skoordynowanego wysiłku, aby przejąć te obszary Wikipedii i przekształcić je w antyizraelską propagandę. Ludzie, którzy to robią, mogą być krajowymi fanatykami lub aktorami państwowymi, takimi jak Iran lub Chiny. Jasne jest, że pomijając osławioną przejrzystość podejmowania decyzji Wikipedii, anonimowość jej redaktorów i administratorów jest główną przeszkodą w zrozumieniu, kto produkuje treści i w jakim celu.

Tymczasem raport Wikimedia dotyczący Chorwacji zauważa, że jeśli chodzi o ideologiczne przejęcie, czas jest najważniejszy na reakcję. Im dłużej odbiorcy Wikipedii są „narażeni na dezinformację i stronniczość, a jednocześnie zapewniani przez społeczność Wikipedii, że czytają neutralne, oparte na faktach informacje”, tym większe i bardziej nieodwracalne są skutki. Przepisanie wypaczonej części witryny po 15 latach nie zmienia w żaden sposób poglądów tych, którzy wcześniej żywili się tą propagandą.

Dzisiaj Żydzi i historia żydowska są pod bezprecedensowym globalnym atakiem, a Wikipedia jest używana jako broń w tej wojnie. Jednak nie ma żadnych oznak, że Wikimedia — która umywa ręce od jakiejkolwiek odpowiedzialności decyzyjnej w odniesieniu do treści Wikipedii, a jednocześnie zbiera z niej miliony — uznaje swoją rolę i odpowiedzialność w tym momencie. Czy chciałaby poczekać 10–15 lat, tak jak zrobiła to w przypadku projektów polsko-żydowskich i chorwackich, aby zobaczyć, jak źle sprawy się potoczą, zanim zainterweniuje? A może ignoruje obawy społeczności żydowskiej, ponieważ, podobnie jak jej redaktorzy, ona również myli lewicowe uprzedzenia z neutralnością? Jaka by nie była odpowiedź, to okropne dla organizacji, która stara się zapewnić bezpłatny dostęp do „sumy całej ludzkiej wiedzy”.

Ważne jest, byśmy zrozumieli, że atak na ADL w tym przypadku jest w rzeczywistości atakiem na każde źródło bezstronnych informacji o Żydach lub Izraelu. Oddalenie, ideologiczne przechwytywanie kluczowych zasobów informacji jest zagrożeniem dla całego społeczeństwa amerykańskiego. Jeśli jeden z najbardziej wpływowych kanałów wiedzy na świecie zdecyduje, że chce przekształcić się w Wielką Sowiecką Encyklopedię, to jest to jego prerogatywa. Reszta z nas musi być poinformowana, ostrzegać o tym świat i żądać rozliczenia i odpowiedzialności.


This story originally appeared in English in Tablet Magazine, at tabletmag.com, and is reprinted with permission.

Link do oryginału: https://www.tabletmag.com/sections/news/articles/wikipedia-jewish-problem

Tablet, 25 lipca 2024

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Izabella Tabarovsky 

Urodzona w ZSRR. Studiowała historię na Uniwersytecie Harvarda, zajmuje się badaniem historii i ekonomii Rosji i Europy Wschodniej. Obecnie kieruje rosyjskim wydziałem w Kennan Institute.