|
Triasowy mięsak, czyli praprzodkowie żółwi też chorowali na nowotwory
Paulina Łopatniuk
| 2019-02-16
|
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Nobu Tamura, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Dwieście czterdzieści milionów lat to szmat czasu. Być może pamiętacie jeszcze ze szkoły taki termin jak “trias”. To najstarszy z okresów ery mezozoicznej (pamiętacie? kreda, jura, trias?) – OK, wiem, to wcale nie brzmi przyjaźniej. Hmmm. Może więc inaczej. Nieco ponad ćwierć miliarda lat temu, po wielkim wymieraniu permskim, po tym jak wymarła lwia część wcześniejszej fauny morskiej (w tym trylobity, trylobity na pewno kojarzycie), po tym jak wyginęło wiele gatunków wczesnych kręgowców lądowych i olbrzymie bogactwo ówczesnych owadów (mówi się o tym czasie jako o jedynym w dotychczasowej historii wielkim wymieraniu owadów), zaczęły stopniowo wyłaniać się nowe grupy zwierząt i rozkwitać grupy wcześniej mniej “aktywne”. Między innymi rozwinęła się grupa, pośród której wyróżnia się przodków dzisiejszych żółwi.
Rekonstrukcja Eunotosaurus africanus; Smokeybjb, Wikipedia, CC BY-SA 3.0
Dziwne to były – z naszego punku widzenia – gadziny. Pozbawione “skorup” nijak jeszcze swoich potomków i potomkiń na pierwszy rzut oka nie przypominały, bardziej zapewne kojarząc się z czymś na kształt nieco pokracznej jaszczurki. Jeszcze jakąś dekadę temu za najstarsze “prażółwie” uważano rodzaj Odontochelys (znalezisko z 2008 roku, pochodzące sprzed 220 milionów lat), z czasem obraz żółwiej ewolucji uzupełnił nieco wcześniejszy, sięgający jeszcze permu Eunotosaurus africanus.
Pozostałości “prażółwia” z rodzaju Odontochelys; pekińskie muzeum historii naturalnej; Ghedoghedo, Wikipedia; CC BY-SA 4.0
Pozbawione “skorup”, napisałam, jednak to pewne uproszczenie. Otóż były to już zwierzęta z zaczątkami pancerza. Wiecie jak wygląda pancerz żółwia? Grzbietowa jego część, karapaks, powstaje z przekształconych w kostne płyty żeber i wyrostków ościstych kręgów, plastron, czyli dolną, brzuszną część pancerza, stanowi zmodyfikowany obojczyk i żebra brzuszne. Jak się pewnie domyślacie, kluczowa jest tu ewolucyjna kolejność wykształcania się tych części, nie był to bowiem najprawdopodobniej proces jednoczasowy. U najstarszych krewnych dzisiejszych żółwi karapaksu jeszcze nie dojrzymy (choć możemy już zaobserwować nieco poszerzone żebra na przykład), można za to doszukiwać się wczesnego plastronu, tu zresztą możecie obejrzeć animację dotyczącą żółwiej ewolucji, bo też bynajmniej nie temu chcę poświęcić całą notkę (to fascynujące zagadnienie, ale jednak nie do końca moja dziedzina, stąd też ryzyko niedociągnięć i błędów, których wolałabym uniknąć). Kolejne etapy rozwoju żółwich przodków wspominam po to tylko, by dojść do Pappochelys rosinae, przedstawiciela tej pokracznej częściowo jedynie opancerzonej hałastry, który dostarczył nam tytułowego znaleziska. Prasa trąbi w końcu o żółwiu, a zwierzątko mało wszak dzisiejszego żółwia przypomina. Po co macie się dziwić.
Rekonstrukcja Pappochelys rosinae; Rainer Schoch, Wikipedia, CC BY-SA 4.0
Rodzaj Pappochelys to kolejne jaszczurkowate z wyglądu stworzenie z częściowo opancerzonym (choć jeszcze nie pełnym plastronem) brzuchem i spłaszczonymi płytkowato żebrami. Starsze niż zębaty (współczesne żółwie uzębione zasadniczo nie są) Odontochelys, choć ustępujące wiekiem eunotozaurowi. I ten oto gad sprzed dwustu czterdziestu milionów lat, jak się okazuje, chorował. Wiemy, że starożytne gady chorowały. W zeszłym roku opisywałam wszak pozostałości gruźlicy u morskiego gada zaliczanego do jaszczuropłetwych starszego o kilka milionów lat od naszego żółwiego krewniaka. Wiemy też (wbrew altmedowym zapewnieniom czyniącym z nowotworów chorobę współczesną i ściśle związaną z człowiekiem), że zdarzało im się chorować na nowotwory, zarówno łagodne, jak i złośliwe, choć, siłą rzeczy, dysponujemy dość ograniczonym materiałem badawczym skupiającym się na guzach kostnych. Nic nowego zatem, a jednak wcale nie błahostka. Ten konkretny przypadek jest dużo starszy niż większość (choć nie wszystkie) dotąd obserwowanych prehistorycznych nowotworów złośliwych, jest też najstarszym przypadkiem obserwowanym u zwierzęcia zaliczanego do owodniowców (ten pojedynczy wcześniejszy przypadek opisano u płaza, płazy zaś nie wytwarzają błon płodowych), choć to już może nieco mniej istotny i na pewno mniej spektakularny rekord. I nie, powiedzmy to sobie od razu, bo to błąd w mediach powszechny. To nie rak. Raki to rzeczywiście nowotwory złośliwe (wyłącznie – jeśli zmiana jest łagodna, nie jest rakiem), ale pochodzenia nabłonkowego. Nie ma czegoś takiego, jak rak kości – jeśli rak się w kościach pojawia, to jako przerzut. A tu mamy do czynienia z nowotworem kostnym właśnie i to nowotworem kostnym, który już się na patologach pojawiał, również zresztą w kontekście historycznym, choć duuuuużo świeższym, bo osiemnastowiecznym – to jakby wczoraj w końcu w porównaniu z obecnym okazem. Jak zatem nazwiemy nowotwór złośliwy rozwijający się w kościach? Różnie, bo też i jest takich guzów więcej, zazwyczaj jednak będzie to – pomińmy nowotwory hematologiczne, czyli np. szpiczaka mnogiego – jakaś odmiana mięsaka (tak – z grubsza i w pewnym uproszczeniu – nazywamy nowotwory złośliwe rozwijające się z różnych odmian tkanki łącznej, poza krwią). Najprawdopodobniej kostniakomięsak zwany też mięsakiem kościopochodnym, osteosarcoma.
Osteosarcoma nie jest oczywiście zmianą spotykaną wyłącznie historycznie. To najczęstszy nowotwór złośliwy wywodzący się bezpośrednio z tkanki kostnej. Nie ogranicza się wcale do H. sapiens, ale to dla was nie nowina – guz co jakiś czas pojawia się pośród codziennych fotografii na fanpejdżu patologów i niekiedy są to zdjęcia innych dotkniętych nim kręgowców – parę tygodni temu na przykład gościł tam psi kostniakomięsak, w literaturze zaś bez większych trudności można wyszukać przykłady tej odmiany mięsaka notowanej nie tylko u ssaków, ale też u ptaków, gadów czy ryb, a podręczniki weterynaryjne wspominają także o płazich przypadkach.
U ludzi mięsaki kościopochodne szczególnie chętnie występują w młodości – mówi się przede wszystkim o grupie wiekowej 10-25 lat, u młodszych dzieci prym wiodą inne nowotwory, ryzyko zaś ponownie zaczyna rosnąć po czterdziestce (grubo po czterdziestce zresztą – mówi się o przełomie szóstej i siódmej dekady życia jako o kolejnym szczycie popularności), tu już często wiążąc się z pewnymi czynnikami ryzyka, m.in. z opisaną już w dziewiętnastym wieku chorobą Pageta,
z dysplazją włóknistą kości czy innymi schorzeniami, z ekspozycją na promieniowanie lub pewne związki chemiczne, z ciałami obcymi (literatura wspomina niekiedy o możliwości rozwoju guza w miejscu implantów ortopedycznych) wreszcie. Zasadniczo jednak większość przypadków tego akurat nowotworu nie wymaga szczególnych chorób czy wcześniejszych zmian i okoliczności mimo iż znamy pewne czynniki genetyczne mogące sprzyjać jego powstawaniu. Najczęściej kostniakomięsak w swej typowej postaci u ludzi młodych zajmuje okolice przynasadowe kości długich (zwłaszcza kości udowej i piszczelowej w okolicy kolana), w mniejszym stopniu i raczej u starszych atakując kości płaskie (te w obrębie czaszki, łopatkę, miednicę). Rośnie sobie, zaczynając zazwyczaj od środka, od okolicy kanału szpikowego, stopniowo naciekając i niszcząc warstwę korową kości, unosząc i przerywając okostną (co manifestuje się charakterystycznym radiologicznie obrazem tzw. trójkąta Codmana) i w końcu zajmując okoliczne tkanki miękkie i przerzutując. Przyjmuje różne postacie zależnie od stopnia w jakim komórki guza produkują poszczególne składowe tkanki kostnej i chrzęstnej, jedną z najbardziej znanych i kojarzonych – bo też i efektownych wizualnie – form będą jednak guzy wytwarzające nawarstwiające się skupiska kostnych igieł (możecie się też w opisach zetknąć ze “spikulami”). Rzecz już na pierwszy rzut oka wydaje się bolesna i jest to intuicja słuszna. Za podstawowy objaw kostniakomięsaka uchodzą – nie w tej tylko bynajmniej postaci – stopniowo narastające dolegliwości bólowe, silniejsze podobno w nocy, oraz towarzyszące zmianie obrzęki zajętej okolicy.
Nie ma powodów, by podejrzewać, że dolegliwości bólowe będą znacząco mniejsze u innych niż człowiek kręgowców, w końcu nawet u ryb czucie bólu jest przyzwoicie udokumentowane, stąd wypada zapewne współczuć wspomnianemu prehistorycznemu żółwiemu krewniakowi. Kostniakomięsak zaatakował w jego przypadku – dość tradycyjnie, po ludzkich i psich guzach wnioskując – kość udową. Igiełkowaty wzrost (choć mniej ewidentny niż na fotografiach wyżej, czas nie był dla naszego guza aż tak łaskawy) i typowy, idący od kanału sposób zajęcia kości ułatwił ekipie badawczej diagnozę, zmniejszając ewentualne wątpliwości. W przypadku guzów kości – nawet tych zupełnie współczesnych – ocena radiologiczna to integralna część rozpoznania – preparaty w ogóle nie powinny na patologię trafiać bez kompletu danych (w tym zdjęć) radiologicznych. Niby drobiazg, jednak znalezisko ciekawe. Pamiętajcie – gdy ktoś zacznie wam opowiadać, jak to nowotwory złośliwe to wytwór współczesnej cywilizacji, nie musicie się ograniczać do odparowania jej czy jemu przypadkami sprzed tysiącleci, macie pod ręką też takie sprzed setek milionów lat.
(Przypominam też, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana) Literatura:
Triassic Cancer—Osteosarcoma in a 240-Million-Year-Old Stem-Turtle. Y Haridy, F Witzmann, P Asbach, RR Schoch, N Fröbisch, BM Rothschild; JAMA Oncology 2019; published online February 7, 2019 Transitional fossils and the origin of turtles. TR Lyson, GS Bever, B-AS Bhullar, WG Joyce, JA Gauthier; Biology Letters 2010;6(6):830-3 Evolutionary Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, GS Bever, TM Scheyer, AY Hsiang, JA Gauthier; Current Biology 2013;23:1113-19 Fossorial Origin of the Turtle Shell. TR Lyson, BS Rubidge, TM Scheyer, K de Queiroz, ER Schachner, RM Smith, J Botha-Brink, GS Bever; Current Biology 2016;26(14):1887-94 Osteology of the Middle Triassic stem-turtle Pappochelys rosinae and the early evolution of the turtle skeleton. RR Schoch, H-D Sues; Journal of Systematic Palaeontology 2018;16(11):927-965 Kostniakomięsak u psów. R Sapierzyński; Życie Weterynaryjne 2017;92(8):562-71
Paulina ŁopatniukLekarka ze specjalizacją z patomorfologii, pasjonatka popularyzacji nauki, współtwórczyni strony poświęconej nowinkom naukowym Nauka głupcze, ateistka, feministka. Prowadzi blog naukowy Patolodzy na klatce.
Znalezionych 1476 artykuły.
|
|
|
|
|
|
Tajemnice życia płodowego |
|
Zimmer |
|
2014-06-07 |
Czy ludzkość zmierza w kierunku kanibalizmu? |
|
Lomborg |
|
2014-06-09 |
Milczenie świerszczy |
|
Yong |
|
2014-06-11 |
Maccartyzm w klimatologii |
|
Lomborg |
|
2014-06-12 |
Życie w powiększeniu |
|
Zimmer |
|
2014-06-13 |
Pół miliarda lat samobójstw |
|
Yong |
|
2014-06-14 |
Amfisbeny |
|
Naskręcki |
|
2014-06-16 |
Pająk upodabnia się do ptasich odchodów |
|
Coyne |
|
2014-06-17 |
Tajemny składnik młodej krwi: oksytocyna? |
|
Zimmer |
|
2014-06-18 |
Architektura żywych budowli |
|
Yong |
|
2014-06-20 |
Krótko żyjące zwierzęta i bardzo stare rośliny |
|
Zimmer |
|
2014-06-21 |
Pająki społeczne wybierają swoje kariery |
|
Yong |
|
2014-06-23 |
Skrzydlata rzeka |
|
Zimmer |
|
2014-06-25 |
Dziwaczne, wysysające krew czerwie jurajskie |
|
Cobb |
|
2014-06-28 |
Zaproszenie na wspólne polowanie |
|
Yong |
|
2014-06-30 |
Marnie napisany artykuł o uroczym gryzoniu |
|
Coyne |
|
2014-07-03 |
Jak przypadek pomógł znaleźć sposób na suszę |
|
Klein Leichman |
|
2014-07-04 |
Przespać atak antybiotyku |
|
Yong |
|
2014-07-06 |
Uprawy GM są dobre dla środowiska |
|
|
|
2014-07-08 |
Trawa w uchu. Ale po co? |
|
Coyne |
|
2014-07-09 |
Zoo w gębie |
|
Zimmer |
|
2014-07-10 |
Suplementem diety wampira |
|
Yong |
|
2014-07-11 |
Seks z wymarłym ludem dał gen życia na wysokości |
|
Yong |
|
2014-07-15 |
Lot przez przestrzeń wewnętrzną |
|
Zimmer |
|
2014-07-17 |
Osa, która zatyka wejście do gniazda trupami mrówek |
|
Yong |
|
2014-07-18 |
Czym jest nauka i dlaczego ma nas obchodzić? |
|
Sokal |
|
2014-07-22 |
Nowy, opierzony i czteroskrzydły dinosaur |
|
Coyne |
|
2014-07-23 |
Oglądanie oceanu brzęczącym nosem |
|
Zimmer |
|
2014-07-26 |
OLBRZYMI owad wodny (i kilka innych) |
|
Coyne |
|
2014-07-28 |
Najbardziej zdumiewające oczy w przyrodzie |
|
Yong |
|
2014-07-29 |
Czy jaszczurka “widzi” skórą |
|
Yong |
|
2014-08-02 |
Nowy opierzony dinozaur sugeruje, że większość dinozaurów miała pióra |
|
Coyne |
|
2014-08-03 |
Ewolucja łożyska a seksualna zimna wojna |
|
Yong |
|
2014-08-04 |
Energia odnawialna nie działa |
|
Ridley |
|
2014-08-07 |
Czy istnieje darwinowskie wyjaśnienie ludzkiej kreatywności? |
|
Dennett |
|
2014-08-08 |
Gry zespołowe plemników |
|
Yong |
|
2014-08-09 |
Oko ciemieniowe hatterii |
|
Mayer |
|
2014-08-10 |
Osobisty mikrobiom w cyfrach |
|
Zimmer |
|
2014-08-14 |
Izraelska koszulka EKG monitoruje serca, ratuje życie |
|
Shamah |
|
2014-08-17 |
Grantowie na Galápagos i ich hybrydowe gatunki |
|
Coyne |
|
2014-08-18 |
Ośmiornica dba o swoje jaja przez 53 miesiące, a potem umiera |
|
Yong |
|
2014-08-20 |
Cuda genetyki: arbuz bez pestek |
|
Coyne |
|
2014-08-25 |
Utracony sposób tworzenia ciał przed istnieniem szkieletów i muszli |
|
Yong |
|
2014-08-26 |
Usunięcie obrzydzenia z medycyny mikrobiomowej |
|
Zimmer |
|
2014-08-28 |
Tysiąc współpracujących, samorganizujących się robotów |
|
Yong |
|
2014-08-30 |
Nogoprządki |
|
Naskręcki |
|
2014-09-01 |
Drzewo zapachów |
|
Zimmer |
|
2014-09-02 |
Sposób szczura na trujący pokarm |
|
Yong |
|
2014-09-05 |
Raczkowanie w ewolucji |
|
Zimmer |
|
2014-09-06 |
Zmieniająca kolor płachta zainspirowana skórą ośmiornicy |
|
Yong |
|
2014-09-08 |
Erotyczna doniosłość bioder walenia |
|
Zimmer |
|
2014-09-11 |
Co słychać w sprawie globalnego ocieplenia? |
|
Ridley |
|
2014-09-14 |
Foki mogły przenieść gruźlicę do Nowego Świata |
|
Yong |
|
2014-09-16 |
Jak kolibry odzyskały utracone przez ptaki odczuwanie słodyczy |
|
Yong |
|
2014-09-19 |
Ochrona zagrożonych węży wymaga ochrony węży jadowitych |
|
Yong |
|
2014-09-22 |
Uo, zaklinacz deszczu |
|
Naskręcki |
|
2014-09-23 |
Co wypadające dyski mówią nam o 700 milionach lat ewolucji |
|
Zimmer |
|
2014-09-24 |
O korzyściach przypadkowego kolekcjonowania okazów |
|
Naskręcki |
|
2014-09-28 |
Pradawnym płazom odrastały kończyny |
|
Coyne |
|
2014-09-29 |
Trawienny drapacz chmur |
|
Yong |
|
2014-09-30 |
Ofiary naszych ułomności |
|
Naskręcki |
|
2014-10-02 |
Jak dotarliśmy do teraźniejszości |
|
Ridley |
|
2014-10-05 |
Dlaczego kod genetyczny nie jest uniwersalny |
|
Cobb |
|
2014-10-06 |
Ukryte przed wzrokiem zoo w Central Park |
|
Zimmer |
|
2014-10-09 |
Specjacja sympatryczna we wnętrzu cykady |
|
Yong |
|
2014-10-10 |
Nocny stukot małych kopyt |
|
Naskręcki |
|
2014-10-12 |
Wojna domowa w ludzkim genomie |
|
|
|
2014-10-13 |
Penetrujący jaskinie robot-wąż wzorowany na grzechotnikach rogatych |
|
Yong |
|
2014-10-19 |
Dowody ewolucji: wideo i nieco dłuższy wywód |
|
Coyne |
|
2014-10-22 |
O wyższości lepszego nad gorszym |
|
Zimmer |
|
2014-10-26 |
Powódź pożyczonych genów u powstania maleńkich ekstremistów |
|
Yong |
|
2014-10-30 |
Tak, neandertalczycy to my! |
|
Mayer |
|
2014-11-04 |
Zgarbowate |
|
Naskręcki |
|
2014-11-10 |
Facet od nauki przeciwko GMO |
|
Coyne |
|
2014-11-12 |
Figę dostaje ten kto rano wstaje |
|
Yong |
|
2014-11-13 |
Mrówki, altruizm i poświęcenie |
|
Ridley |
|
2014-11-14 |
Norowirus: doskonały patogen wyłania się z cienia |
|
Zimmer |
|
2014-11-15 |
Siedem narzędzi myślenia |
|
Dennett |
|
2014-11-19 |
Ciężarna wężyca przygotowuje się do macierzyństwa |
|
Yong |
|
2014-11-20 |
Naturalność życia rodzinnego? |
|
Zimmer |
|
2014-11-25 |
Genetyka kocich łat |
|
Coyne |
|
2014-11-26 |
Świat RNA |
|
Cobb |
|
2014-11-27 |
Dymorfizm płciowy i ideologia |
|
Coyne |
|
2014-12-01 |
Gdy mutację przeciwstawić infekcji – od anemii sierpowatej do Eboli |
|
Lewis |
|
2014-12-02 |
Nasze wewnętrzne pióra |
|
Zimmer |
|
2014-12-03 |
Nie wszystkie muchy latają |
|
Naskręcki |
|
2014-12-04 |
Jest tuż za tobą! Czy to duch, czy robot? |
|
Yong |
|
2014-12-06 |
Najstarsza jak dotąd identyfikacja medycyny sądowej |
|
Coyne |
|
2014-12-10 |
Samoloty bez pilotów i samochody bez kierowców |
|
Ridley |
|
2014-12-11 |
Tworzenie dowodów w oparciu o politykę |
|
Ridley |
|
2014-12-16 |
Pisklę przypominające wyglądem i zachowaniem trującą gąsienicę |
|
Coyne |
|
2014-12-18 |
Wierzący nagradzani za życia |
|
Coyne |
|
2014-12-21 |
Nietoperze owocożerne także mają sonar (ale niezbyt dobry) |
|
Yong |
|
2014-12-22 |
Implanty WiFi do mózgu dla rąk robota |
|
Zimmer |
|
2014-12-25 |
Naukowcy wprowadzają nową tradycję kulturową dzikim sikorkom |
|
Yong |
|
2014-12-26 |
List do władz Uniwersytetu Harvarda |
|
Pinker |
|
2014-12-26 |
Dlaczego zwierzęta są urocze? |
|
Coyne |
|
2014-12-30 |
Dlaczego te dziwaczne owady sygnalizują ostrzeżenie po ataku? |
|
Yong |
|
2014-12-31 |
Leniwce i pancerniki widzą czarno-biały świat |
|
Yong |
|
2015-01-06 |
Ogony CAT osłabiają centralny dogmat – dlaczego ma to znaczenie i dlaczego nie ma |
|
Cobb |
|
2015-01-08 |
|
« Poprzednia strona Następna strona » |
| | |