Szara strefa jest przestrzenią między pokojem a wojną z środkami przymusu, które wychodzą poza normalną geopolityczną rywalizację między państwami, ale nie sięgają poziomu zbrojnego konfliktu. Państwa prowadzące działania w szarej strefie używają często zastępców, w tym terrorystów, a także na własną rękę prowadzą takie działania organizacje terrorystyczne. Działania w szarej strefie są agresywne i często zagadkowe, niejasnego autorstwa i mętne pod względem motywów. Ich celem jest zaszkodzenie, przymuszenie lub wpłynięcie na obrane za cel państwo, by je zdestabilizować lub podważyć jego międzynarodową pozycję. Na ogół starają się uniknąć militarnej reakcji, choć często są zaprojektowane do zastraszenia lub odstraszenia atakowanego państwa przez groźbę dalszej eskalacji.
Działania szarej strefy nie są nowością i od dawna są dominującą formą konfliktów na całym świecie. Jak jednak rozumieją zarówno Ameryka, jak Wielka Brytania, globalizacja i technologia podnoszą częstotliwość i skuteczność takich działań oraz szybkość, z jaką się rozgrywają. Angażują więcej stron przy pomocy potężnych środków “szarych działań wojennych”, w tym cyberprzestrzeni, przestrzeni kosmicznej, Internetu, mediów społecznościowych, cyfrowej propagandy i dronów.
Techniki działań w szarej strefie obejmują zamachy terrorystyczne, sabotaż, zabójstwa, szantaż, branie zakładników, szpiegostwo, działalność wywrotową (taką jak finansowanie i manipulacja politycznymi grupami w atakowanym kraju), ataki cybernetyczne, wojnę polityczną, w tym wojnę prawną, dezinformację, propagandę, wpływanie na wyborców i przymus ekonomiczny. Czasami jest to zastraszanie militarne i konwencjonalne oraz niekonwencjonalne operacje militarne.
Przykłady: Rosja - próba zabójstwa w Wielkiej Brytanii nowiczokiem w 2018 roku, anektowanie Krymu i starania wywarcia wpływu na wybory do parlamentu europejskiego; Chiny - taktyka naruszania granic wokół spornych miejsc na morzach Wschodniochińskim i Południowochińskim, jak również militarna agresja wobec Indii w regionie Ladakh oraz skrajny nacisk na Hong Kong; Iran – powtarzające się terrorystyczne ataki jego marionetek na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Południowej, w Stanach Zjednoczonych, w Europie i innych miejscach, ataki na statki międzynarodowej żeglugi i ataki rakietowe na instalacje USA w Iraku wykonywane przez zastępców; Pakistan – aktywne sponsorowanie Talibanu przeciwko kierowanej przez USA koalicji w Afganistanie oraz terrorystyczne zamachy w Indiach.
Brytyjski “Zintegrowany Przegląd” mówi o nowych możliwościach radzenia sobie z wyzwaniami szarej strefy. W szczególności, skupia się ponownie na Special Air Service i innych siłach specjalnych przeciwko wrogim państwom oraz tworzy Ranger Regiment, nową grupę sił specjalnych podobną do US Green Berets i określoną przez ministra obrony jako „wojownicy szarej strefy”.
Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii mówi, że te posunięcia wraz z bardziej stanowczą postawą rządu umożliwią siłom brytyjskim, by były "wiarygodne i zdolne do odstraszenia, a jeśli to konieczne, do pokonania naszych przeciwników w konflikcie, jak również by pozwoliły nam na rywalizację poniżej progu zbrojnego konfliktu”. Te wzmocnienia mogą dostarczyć militarnych możliwości działania wraz z sojusznikami w szarej strefie, ale czy liberalne demokracje XXI wieku mają polityczną wolę wykonywania brudnej roboty, która jest niezbędna do zwycięstwa na tym polu? Z tego pytania wyłączam Izrael, ponieważ od dawna pokazał, że jest wysoce skuteczny w obronie własnej przez używanie działań militarnych w szarej strefie.
Zachodnie kraje mają wiele prewencyjnych i reaktywnych opcji, by odpowiadać na działania w szarej strefie skierowane przeciwko nim lub ich sojusznikom, z których najbardziej skuteczne obejmują wielostronną koordynację. Celem powinno być przeszkodzenie lub odstraszenie, unikanie eskalacji, która może prowadzić do otwartej wojny. Szeroko mówiąc, te opcje dzielą się na cztery kategorie: dyplomatyczne, informacyjne, ekonomiczne i militarne.
Z wyjątkiem niektórych reakcji informacyjnych, pierwsze trzy kategorie pociągają niewielkie ryzyko polityczne dla demokracji i często były używane z różnym skutkiem. Na przykład, po zamachu nowiczokiem na swoim terytorium Wielka Brytania zastosowała ograniczone sankcje ekonomiczne i zmobilizowała międzynarodowe starania dyplomatyczne przeciwko Rosji, wydalając ponad 100 agentów wywiadu z Ameryki Północnej i Europy; a administracja Trumpa narzuciła sankcje za działalność terrorystyczną Iranu po licznych aktach regionalnej agresji.
Poza symbolicznymi pokazami siły, takimi jak wyprawienie sił NATO na Litwę przeciwko rosyjskiej agresji i – wkrótce – patroli brytyjskiej siły uderzeniowej lotniskowców dla zachowania swobody żeglugi na Morzu Południowochińskim, militarna kategoria reakcji obejmuje ograniczoną walkę konwencjonalną, tajne operacje, ataki cybernetyczne i wywiad. Każda z nich może być niezmiernie istotna w przeciwstawieniu się działaniom w szarej strefie, ale towarzyszy im znaczne ryzyko polityczne.
Głośnym niedawnym przykładem było uderzenie amerykańskim pociskiem w 2020 roku samochodu szefa irańskiej Siły Kuds IRGC, Kasema Solejmaniego, który był mistrzem szarej strefy zajmującym się od wielu lat – między innymi nikczemnymi działaniami – organizowaniem ataków na USA i ich sojuszników. Zabicie Solejmaniego było wyjątkiem w operacjach USA w szarej strefie i potępił je wówczas obecny prezydent Biden, który porównał je do „wrzucenia laski dynamitu do beczki z prochem” i przepowiadał „wielki konflikt na całym Bliskim Wschodzie”.
Strach demokracji przed eskalacją jest znaczącym ograniczeniem możliwości użycia opcji militarnej w szarej strefie i jest to ten właśnie strach, który chcą wywołać państwa autorytarne, takie jak Iran. Jak długo jednak reakcje są starannie wyskalowane, eskalacja do pożogi, przed jaką ostrzegał prezydent Biden, jest mało prawdopodobna. W rzeczywistości celem operacji w szarej strefie jest uniknięcie, by eskalacja wrogich działań przerodziła się w otwartą wojnę z USA i jego sojusznikami.
Pod warunkiem, że ograniczone cele działań naszych przeciwników w szare strefie są poprawnie zrozumiane, obawa przed eskalacją nie jest największą przeszkodą dla użycia militarnej opcji – jest nią przejrzystość. W większości krajów praca służb wywiadowczych i sił specjalnych jest utajniona i normalnie nie musi zdawać szczegółowych sprawozdań legislaturze ani nie musi mieć jej autoryzacji. Rozważając jednak decyzję o najbardziej nawet ograniczonej interwencji militarnej, przywódcy polityczni będą słusznie troszczyć się o możliwość przecieków i wymuszoną odpowiedzialność, co jest szczególnie prawdopodobne w epoce mediów społecznościowych. Jest to spotęgowane przez fakt, że nasi przeciwnicy w szarej strefie często poruszą niebo i ziemię, by ujawnić i nagłośnić działania naszych sił. Wszechobecne zachodnie media niewątpliwie rzucą się na każdy przeciek lub ujawnienie i bardzo często wypaczą go, aby zwiększyć szkody polityczne – a jest to problem znacznie rzadszy w krajach autorytarnych.
Wszystkie militarne operacje zachodnich sił muszą być prowadzone zgodnie z krajowym i międzynarodowym prawem, także w szarej strefie, z wyraźnym ustaleniem przez rządy, czy paradygmaty prowadzenia wrogich działań lub egzekwowania prawa stosują się do konkretnej operacji. Niemniej, trzymanie się prawa nie jest gwarancją, że ujawnione działanie nie będzie politycznie szkodliwe, szczególnie, jeśli akcja nie uda się, co zawsze jest bardzo możliwe. Komplikuje to wszystko potrzeba, by w pewnych okolicznościach przyjąć pośrednie podejście – prowadzenie militarnej akcji w szarej strefie przeciwko wrogowi w innym kraju i wobec innych spraw niż te, które tę akcję wywołały.
Churchill powiedział słynne zdanie: “W czasie wojny prawda jest tak cenna, że powinna być zawsze otoczona strażą kłamstw”. To stosuje się w równym stopniu do szarej strefy, gdzie nieprzejrzystość i możliwość zaprzeczenia działaniom militarnym przypuszczalnie są zasadnicze dla ich sukcesu zarówno przed, jak po samym wydarzeniu, a może także mieć krytyczne znaczenia w uniknięciu dalszej eskalacji. To stawia demokracje w zdecydowanie niekorzystnej sytuacji w porównaniu do autorytarnych reżimów, które dławią informację o swoich działaniach, niezależnie od tego, czy są one legalne, czy nie.
Koncepcja “Ranger regiment” przewiduje, że brytyjskie siły będą towarzyszyć partnerom w akcjach wtedy, kiedy to konieczne. W niektórych wypadkach może to narazić brytyjskich żołnierzy na ryzyko i jest kolejnym czynnikiem, który może zniechęcać do politycznej autoryzacji operacji w szarej strefie. Niezależnie od tego, jak starannie wyszkolone w prawach wojny będą zagraniczne siły towarzyszące Brytyjczykom w bitwie, nie ma gwarancji, że będą się ich trzymać. Wiem o świetnie wyszkolonej irackiej jednostce, która towarzyszyła siłom koalicji, ale kiedy była atakowana na ulicach Bagdadu, zawsze odpowiadała "kwiatem śmierci" — opróżnieniem magazynków do wszystkiego, co się ruszało. Potencjalnie, towarzyszący im brytyjscy żołnierze mogą być uznani za współwinnych takich działań.
Poza tym, niejasne operacje militarne szarej strefy, które są uważane za legalne i uprawnione dzisiaj, mogą jutro zostać uznane za coś innego. Prowadzono dochodzenia w sprawach tysięcy brytyjskich żołnierzy z powodu nieuzasadnionych oskarżeń o zbrodnie wojenne w Iraku i Afganistanie, mimo że operacje były prowadzone bardzo otwarcie. Grożono również zaciągnięciem brytyjskich żołnierzy przed Międzynarodowy Trybunał Karny. Dzisiaj emerytowani żołnierze stoją przed możliwością śledztwa za wydarzenia, które miały miejsce pół wieku temu w Irlandii Północnej, mimo że prowadzono w owym czasie dochodzenia i oczyszczono ich z wszelkich zarzutów. Nowa ustawa, która obecnie znajduje się w parlamencie, może ograniczyć takie prawne problemy dla żołnierzy i dowódców, ale jest mało prawdopodobne, by uśmierzyła obawy polityków.
Skoro polityczne ryzyko jest tak wysokie, czy jest konieczne odpowiadanie militarną akcją na militarną akcję przeciwnika w szarej strefie? Brytyjski “Integrated Review” mówi: "Będziemy starali się odstraszyć państwa od agresywnych akcji: poprzez perspektywę kary – przez wykrycie, atrybucję i odpowiednią reakcję”. Odstraszanie nie opiera się tylko na działaniu militarnym. Kiedy to możliwe, działania dyplomatyczne, informacyjne i ekonomiczne są bardziej pożądane w karaniu. Czasami jednak trzeba zwalczać ogień ogniem i przeciwnicy w szarej strefie, którzy są gotowi użyć działań militarnych, muszą spotkać się z wiarygodnym militarnym zagrożeniem dla nich, a nie tylko z papierowym potencjałem, który szybko przejrzą. Groźba lub rzeczywiste użycie siły, a czasami eskalującej operacji w szarej strefie, mimo nieodłącznego ryzyka, może nie tylko złagodzić lub zapobiec poważnym szkodom spowodowanym przez naszego przeciwnika, ale także zredukować bez porównania gorszą opcję otwartej wojny.
Jak pewni możemy być, że liberalne demokracje traktują poważnie sprawę szarej strefy? Kiedy ponad dziesięć lat temu wielu brytyjskich (jak również amerykańskich) żołnierzy zostało w Iraku zabitych lub okaleczonych przez irańskie marionetki używające irańskiej broni, rząd Wielkiej Brytanii nie chciał nawet rozważać jakiejkolwiek militarnej akcji przeciwko Iranowi w szarej strefie, nawet nie śmiercionośnej, mimo oczywistej zdolności ich przeprowadzenia. Wybrano kroki dyplomatyczne – i zabijanie naszych żołnierzy trwało nadal. Konsekwencje takiej słabości widać w ciągłej agresji Iranu w szarej strefie. Jeśli wówczas – mimo rzezi naszych żołnierzy - strach politycznych przywódców przed eskalacją i politycznymi konsekwencjami powodował taki paraliż, jak jest prawdopodobne, że poważnie rozważą siłowe operacje w szarej strefie dzisiaj, szczególnie, że stawki nie są tak wysokie?
Can We Win in the ‘Gray Zone’?
Gatestone Institute, 10 kwietnia 2021
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
