Kilka milionów lat temu mały ptak przyfrunął na Nową Zelandię. Po przybyciu tam znalazł niewiele zagrożeń i mnóstwo możliwości. Przy braku ssaków jego potomstwo stopniowo zatraciło umiejętność latania, jak to mają w zwyczaju ptaki na wyspach. Wyewoluowały także tak, by zapełnić te nisze, które normalnie zapełniają ssaki, grzebią w opadłych liściach w poszukiwaniu robaków i larw. Przekształciły się w symbol Nowej Zelandii – urocze, niezdarne kiwi.
Lub raczej – przekształciły się w kiwi.
W miarę jak lodowce rozszerzały się na Nowej Zelandii, urocze kiwi różnicowały się na coraz bardziej.
Do niedawna naukowcy rozpoznawali trzy gatunki kiwi: kiwi plamisty lub roroa, kiwi mały i kiwi brunatny lub tokoeka. W zasadzie nie różnią się; ponieważ są stworzeniami nocnymi, nie mają jaskrawego ubarwienia, które tak bardzo ułatwia identyfikację innych ptaków. Niemniej znawcy potrafią je rozróżnić. Na przykład, kiwi plamisty jest największy z tej trójki i ma szarobrązowe pióra. Kiwi brunatny jest mniejszy i trochę czerwieńszy, a kiwi mały jest wśród nich kurduplem.
W 1995 r. jednak Allan Baker z Royal Ontario Museum w Kanadzie pokazał, że kiwi brunatny to w rzeczywistości trzy różne gatunki, znane teraz jako kiwi brunatny Wyspy Północnej, kiwi szary z Okarito i kiwi brunatny lub tokoeka. Są podobne fizycznie, ale różne genetycznie. Tak więc z trzech gatunków kiwi zrobiło się pięć – a nawet to nie oddaje prawdziwej różnorodności tych symbolicznych ptaków.
Baker zmarł dwa lata temu, ale jego kolega, Jason Weir, kontynuował jego pracę. Pokazał, że istnieje 11 odrębnych genetycznie linii żyjących kiwi, jak również sześć, które wymarły. Nie jest jasne, czy wszystkie można uważać za odrębne gatunki i Weir uważa, że większość z nich co najwyżej można uznać za podgatunki. Tak czy inaczej, jego badanie pokazuje, że te sympatyczne ptaki rywalizują ze słynniejszymi od nich ziębami z Galápagos jako symbol dywersyfikacji.
Weir zbadał próbki krwi pobrane od 203 kiwi, które Baker ze swoim zespołem zbierał od lat 1980. jako część pracy nad ich ochroną. Porównał DNA tych osobników z setek miejsc w całym ich genomie.
Jego analiza pokazała, że kiwi brunatny Wyspy Północnej składa się z czterech odrębnych linii, każda ograniczona do innego krańca Wyspy Północnej Nowej Zelandii. Także południowy kiwi brunatny jest rozdzielony na cztery geograficznie odrębne grupy. Wszystkie one były kiedyś klasyfikowane jako kiwi brunatny. Weir mówi: “Podejrzewano, że niektóre z tych linii istnieją, ale potrzeba było więcej badań. O innych nigdy wcześniej nie wspominano”.
Wiele z tych linii jest bardzo niedawna, oddzieliwszy się od siebie w ciągu ostatniego miliona lat, a nawet tak niedawno jak 100 tysięcy lat temu. „Wielu moich kolegów powiedziałoby, że są to odrębne gatunki – mówi Weir. – Sądzimy jednak, że są to podgatunki w trakcie stawania się odrębnymi gatunkami”.
Jego zdaniem rozdzieliły je lodowce. Lodowce występują w Nowej Zelandii i kiedy rozrastają się, odcinają kiwi od siebie, pozwalając im na nakreślanie własnych tras ewolucyjnych. Kiwi jest tak bliski standardowym ssakom, jak to jest możliwe nadal pozostając ptakiem” – mówi Alan Cooper z University of Adelaide. Nie latają, a więc bariera fizyczna, taka jak lodowiec, z łatwością może rozdzielić populację.
Istotnie, Weir pokazał, że w ciągu ostatnich 800 tysięcy lat, kiedy lodowce Nowej Zelandii przechodziły przez najpoważniejszy cykl ekspansji i kurczenia się, kiwi zaczęły różnicować się pięciokrotnie szybciej niż przedtem. Produkowały nowe linie rodowe szybciej niż wiele klasycznych przykładów radiacji adaptacyjnej – takich grup jak zięby z Galápagos, muszki owocowe z Hawajów i pielęgnice z Malawi, które są rozsławione z powodu szybkiego tworzenia nowych gatunków.
Te wyniki mają ważne konsekwencje dla ochrony kiwi, mówi Isabel Castro z Massey University na Nowej Zelandii. Ona i jej koledzy są świadomi istnienia niektórych z tych podgatunków i odpowiednio o nie dbają. „To badanie oznacza, że mamy decydujące poparcie do zdobywania funduszy lub dzielenia dostępnych funduszy na wszystkie linie rodowe. To zaś znaczy, że musimy koncentrować się na tych gatunkach, o których niczego nie wiemy, jak te na Wyspie Południowej i dowiedzieć się, jak możemy je chronić”.
Na przykład, linie rodowe mogą wyglądać bardzo podobnie, ale Weir sugeruje, że mogą różnić się zawołaniami i zapachem – te zaś cechy wpływają na ich zdolność znajdowania, rozpoznawania i przyciągania partnerów. Castro dodaje, że jej zespół już znalazł ważne różnice w narządzie na czubku dzioba (który pomaga im w znajdowaniu żywności, kiedy rozgrzebują liście dziobami) oraz w gruczole kuprowym (który wytwarza tłustą wydzielinę, wpływająca na ich zapach). Pokazuje to, że nie należy sądzić kiwi po okładce.
How New Zealand's Glaciers Shaped the Origin of the Kiwi Bird
Not Exactly Rocket Science, 29 sierpnia 2016
Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska
