Ciemności znowu kryją ziemię

Jest tu i inne pytanie – dlaczego Zniewolony umysł Miłosza zrobił karierę na Zachodzie? Czy ta książka opowiadała zachodnim czytelnikom na pytanie o mechanizm zauroczenia zbrodniczą ideologią w demokratycznych krajach? Krajowy odbiór był z  konieczności inny, podniecenie wywoływała analiza zachowań konkretnych i znanych postaci. Po latach Norman Davies napisał, że była to książka całkowicie dyskredytująca kulturową i psychologiczną machinę komunizmu. Porównywano ją do Ciemności w południe Arthura Koestlera i do Roku 1984 Georga Orwella. Ta książka jest w zdumiewający sposób odkrywcza dziś, kiedy zauroczenie wraca.

Znów tłumy zachwyconych ideą świetlanej przyszłości siadają do swoich wyprodukowanych przez korporacje komputerów, by pichcić wielkie krytyki kapitalizmu, skrzykują się przez stworzone przez korporacje społecznościowe media na antykapitalistyczne demonstracje, na które jadą swoimi wyprodukowanymi przez korporacje samochodami, dobierając wcześniej odpowiednie markowe ciuchy.

Lewica i prawica wydaje się zgodnie porzucać nudny centrowy racjonalizm i wędrować ponownie w kierunku romantycznej, mesjańskiej duchowości. 

Warszawska „Polityka” zafundowała swoim czytelnikom na 200 rocznicę urodzin Karola Marksa Nieautoryzowany wywiad z autorem „Kapitału”.  Wywiad podpisał Rafał Woś, w rzeczywistości był zgrabnie i zabawnie opracowanym efektem redakcyjnej dyskusji z udziałem „młodego i średniego pokolenia naukowców i aktywistów dla których twórczość Marksa jest inspiracją w badaniach naukowych”.

Z tego nieautoryzowanego wywiadu wyłania się ciepły i mądry człowiek, który nie ma nic wspólnego z radzieckim komunizmem, właściwie niewiele z zachodnią socjaldemokracją, wydaje się być krytyczny wobec wszystkich dotychczasowych socjalizmów. W niczym tak naprawdę się nie mylił. Kapitalizm jest naszym nieszczęściem, walka klas trwa, sprawiedliwość społeczna nastąpi po zlikwidowaniu kapitalizmu, a papieru toaletowego będzie pod dostatkiem, bo załatwią to roboty.

Tego ostatniego fikcyjny Karol Marks nie dodaje, ale wywiad sprawia wrażenie, że wszyscy obecni radośnie by się z nim zgodzili.     

Wskrzeszony w Warszawie Karol Marks to raczej przebrany za Marksa Thomas Piketty, który sprawnie posługuje się cytatami z dzieł mistrza. Położenia klasy robotniczej w Anglii Engelsa chyba nie czytał, bo wskrzeszony nie zdumiewa się położeniem klasy robotniczej w Polsce, o takich głupstwach jak obecna długość życia, ilość spożywanych kalorii, warunki mieszkaniowe, konsumeryzm prekariatu nie wspominając. Osobnik przebrany za wskrzeszonego Karola Marksa jest przede wszystkim przerażony bezmiarem fałszywej świadomości klasowej i faktem, że przygasł żar rewolucyjnego zapału, czyli chęci ostatecznego zniszczenia kapitalizmu.

W fikcyjnym wywiadzie Rafał Woś stwierdza, że przez ostatnie ćwierćwiecze Marks spoczywał w spokoju, ale po kryzysie 2008 roku karta się odwróciła i Marks znów jest w modzie. Zmartwychpowstaniec odpowiada:

A dziwi to pana? Ideologia kapitalistyczna jest silna w czasie prosperity. Produkcja fałszywej świadomości idzie wtedy na całego. Robotnikom najemnym dorzucą parę funtów do tygodniówki, otworzą dostęp do taniego kredytu mieszkaniowego i rzucą na rynek tanie śmieciowe jedzenie. I mówią ludziom, że jak się ma kawałek bliźniaka w Łomiankach, na który trzeba wziąć kredyt na 30 lat i czasem w weekendy nie trzeba nadganiać pracowych zaległości, to już w zasadzie osiągnęło się pełnię człowieczeństwa. Do tego pozwolą raz na cztery lata pójść na wybory i już mówią, że to jest demokracja, za którą ludzie szli na barykady.

Eksluzywny wywiad z Karolem Marksem w warszawskiej „Polityce” wydaje się znacznie ciekawszy niż opublikowany z tej samej okazji artykuł  w skierowanym do młodzieży wielkonakładowym magazynie (pomagającym młodym ludziom odnaleźć się w wielkim świecie, jak myśleć, ubierać się i jeść zgodnie panującymi trendami), „Teen Vogue”. Tu autorka laudacji na cześć ojca komunizmu, Danielle Corcione, również zapewnia, że Karol Marks jest wiecznie żywy i nosić się z nim na salonach wypada. W oparciu o twarde dane Corcione informuje, że spośród wszystkich ekonomistów myśli Marksa poświęca się najwięcej uwagi na amerykańskich uniwersytetach, a jego dzieła były inspiracją ruchów społecznych w Rosji, w Chinach, na Kubie, w Argentynie, Ghanie, Burkina Faso i w wielu innych miejscach.

Zapewne nie dotarłbym do eseju pani Danielle w „Teen Vogue”, ale wspomniała o nim Cathy Young w „Tablecie”, w artykule pod tytułem A Cool Kid Communist Comeback. Kathy Young dziwi się troszkę, że Danielle Corcione umknęły osiągnięcia tych ruchów społecznych, ale z braku czasu i miejsca przechodzi do innych autorów, korzystających z poważniejszych platform. Informuje nas zatem o  filozoficznym eseju w „Boston Review”, którego autor pochylił się nad Jean-Paul Sartrem i jego połączeniem egzystenacjalizmu z marksizmem, co dało nam „filozofię naszych czasów”. Kathy Young nie omawia tego eseju, zauważa tylko, że otwiera go zdjęcie zdjęcie Sartre’a z Che Guewarą gdzie towarzyszy im Simone de Beauvoir. Zajrzałem, przeczytałem, szukając cienia krytyki i nie znalazłem. Jest jednak wzmianka, iż wielu, patrząc na kraje socjalistyczne wierzyło, że mimo wszystkich uchybień i błędów, tam właśnie wyłania się nowy, lepszy świat. 

Tymczasem Kathy Young przeskoczyła do Kirsten Ghodsee, badającej historię Rosji i Europy Wschodniej na University of Pennsylvania. Young informuje o książce profesor Kirsten Ghodsee, pod intrygującym tytułem Why Women Had Better Sex Under Socialism. Zastanawiając się, czy to może wspomnienia z odległej młodości, wyłowiłem jej zdjęcie z sieci i okazało się, że jest to młoda kobieta, a jej książka to czysta nauka. Ghodsee walczy z paskudnymi konserwatystami, którzy próbują zdyskredytować alternatywę do kapitalizmu „wrzeszcząc ciągle o stalinowskich czystkach i głodzie”. Ta autorka gniewa się, iż pomija się ideały wczesnego socjalizmu i działania na rzecz jego zreformowania od środka w późniejszym okresie, takie jak Praska wiosna i głasnost oraz pierestroika. Podczas gdy kapitalizm zmienia kobiety w towar – stwierdza amerykańska badaczka - socjalizm dał im pełne równouprawnienie i nową jakość życia seksualnego. Ghodsee przyznaje jednak uczciwie, że „wiele kobiet uginało się pod ciężarem podwójnych obowiązków, przymusu pracy zarobkowej i prac domowych.” Jednak dowodzi, że przeprowadzone niegdyś w NRD badania zdecydowanie potwierdzają, że w socjalizmie doznania seksualne kobiet były zdecydowanie intensywniejsze niż w kapitalizmie. (Podejrzewam, że i w Polsce, ci którzy pamiętają, mogą to potwierdzić.)     

Z przeprowadzonego w sierpniu 2018 sondażu Gallupa wynika, że 51 procent Amerykanów mających mniej niż 30 lat postrzega socjalizm bardziej pozytywnie niż kapitalizm, oczywiście wśród głosujących na Partię Demokratyczną ten procent jest znacznie wyższy. (Chodzi tu zazwyczaj raczej o zachodni socjalizm taki jak w Szwecji niż o radziecki czy chiński komunizm.)

Inny amerykański sondaż pokazuje, że ponad 50 procent amerykańskich milenialsów wolałoby żyć raczej w kraju socjalistycznym lub komunistycznym niż kapitalistycznym. Zaledwie 42 procent preferuje kapitalizm. Wśród tych, którzy kojarzą nazwisko Włodzimierza Lenina, 25 procent ocenia go pozytywnie. Połowa amerykańskich milenialsów nigdy nie słyszała o Mao Zedongu. Ponad jedna trzecia badanych była przekonana, że prezydent George W. Bush jest odpowiedzialny za więcej ofiar niż Stalin (w omówieniu tego sondażu przypomina się, że liczbę ofiar Stalina szacuje się na 62 miliony.)  

Krótko mówiąc, Karol Marks, nie tylko ten niegdyś żywy, ale i ten wskrzeszony w redakcji warszawskiej „Polityki”, może mieć trochę racji, że z tą świadomością jest coś nie tak.

Tak czy inaczej, warto przypomnieć, że miłość zachodniej lewicy do komunizmu jest tak stara jak komunizm, a w latach 20. i 30. ubiegłego stulecia humanizm salonów literackich w niemałym stopniu wyrażał się uwielbieniem już to jednego, już to drugiego championa totalitaryzmu. Jak pisze Cathy Young, obecna wielka fala antykapitalistycznego humanizmu niesie również apologetykę komunizmu. (Podobnie zresztą na prawicy rośnie niechęć do demokracji i ochota do umniejszania zbrodni nazizmu.) Young cytuje zabawny przykład artykułu z magazynu „Salon”, gdzie Jesse Myerson pisał Dlaczego jesteś w błędzie na temat komunizmu, stwierdzając, że większość tego, co Amerykanie myślą o komunizmie, to  jeden wielki nonsens. Pisze tam między innymi, że nie jest prawdą jakoby komunizm zabił 110 milionów ludzi za ich protest przeciwko upaństwowieniu prywatnej własności, bo  ludzie nie wiedzą, że wśród ofiar było wielu komunistów. (Co najwyraźniej pokazuje w jego mniemaniu do jakiego stopnia antykomuniści błądzą.)

Stosunkowo najczęściej usprawiedliwianiom zbrodni komunizmu towarzyszą twierdzenia o zbrodniach kapitalizmu, do których ochoczo zalicza się niewolnictwo i kolonializm. Obydwa te paskudne zjawiska są jednak znacznie starsze od kapitalizmu i to nie socjalizm, a raczej kapitalistyczny liberalizm przyczynił się do ich zakończenia (chociaż zapewne głównym powodem był fakt, że koszty tego łajdactwa stały się zbyt wysokie). Dla mnie nie ulega jednak wątpliwości, że najpiękniejszą kartą lewicy było cywilizowanie kapitalizmu przez wymuszanie reform socjalnych.   

Wskrzeszony w redakcji „Polityki” Karol Marks macha na to lekceważąco ręką, mówiąc;

Pewnie mi pan zaraz powie o trzech cudownych dekadach zachodniego kapitalizmu po drugiej wojnie, gdy na chwilę kapitał potrafił powściągnąć swoje mordercze instynkty i szanował społeczny kontrakt.

Dodając w chwile później:

Denerwuje mnie to uwielbienie kapitału i wiara w technologię, która pod koniec XX w. zagnieździła się na tzw. nowej lewicy. Kapitał tworzy wartość? Dobre sobie! Ci, co tak mówią, niech położą kupkę pieniędzy na stole. Obok postawią maszynę i dosypią jakiegoś surowca. Niech to potem zostawią na tydzień, miesiąc albo rok. Zobaczymy, ile natworzy ten cały kapitał? Zero. Jedyną siłą zdolną nadać temu wszystkiemu wartość jest praca. To się nie zmieniło i nie zmieni.

Jak się wydaje, prawdziwy Marks nie był aż tak durny i nie cenił przerzucania piasku z kupki na kupkę, nie ignorował również wydajności i technologii, interesowało go pytanie, gdzie wędruje zysk i wierzył, że problemem jest prywatna własność środków produkcji. Tu jednak popełnił dość istotny błąd. Ani państwowa własność, ani nawet spółdzielcza własność nigdzie nie daje takiej innowacyjności jak własność prywatna. Błąd Karola Marksa najlepiej ilustrują statystyki wdrażania patentów. To innowacje odpowiadają za poprawę jakości naszego życia, za kurczenie się biedy, za zwycięstwo w walce z chorobami. Zaś z jakiegoś powodu innowacje ani w komunizmie, ani w socjalizmie nie mają się dobrze. Nie można jednak wykluczyć, że rewolucyjny romantyzm jest bardziej przejęty walką z kapitalizmem niż walką z biedą. Chociaż korporacja Monsanto nakarmiła tysiąckrotnie więcej ludzi niż wszyscy profesorowie socjologii i dziedzin pokrewnych razem wzięci, nauczanie, że lepiej być bez chleba niż codziennie patrzeć jak się piekarz bogaci, też pozwala na przyzwoite utrzymanie i dobry dostęp do produktów tych obrzydliwych korporacji.

Kilkanaście lat temu Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej  przy Uniwersytecie Warszawskim wrzuciło do sieci artykuł Włodzimierza Lenina o Fryderyku Engelsie.  

Ten artykuł to publikacja z 1896 roku. W kilka lat później, w innej broszurce Lenin dyskretnie skrócił życie Engelsa o kilka miesięcy, a przyczyną była wypowiedź Engelsa z 1895 roku, że Marks, gdyby żył, prawdopodobnie porzuciłby ideę proletariackiej rewolucji na rzecz parlamentarnej walki o poprawę położenia robotników. To niecne pomówienie zaowocowało karnym skróceniem życia i zdaniem, że Engels do samej śmierci, to jest do 1894 roku, opowiadał się za proletariacką rewolucją.

Marks wiecznie żywy jest oczywiście wiecznym rewolucjonistą, bardziej przejętym tym, że rośnie liczba ludzi bogatych niż tym, że maleje liczba biednych. Cywilizująca kapitalizm lewicowość jest nudna i pracochłonna zmusza do uczenia się i do kompromisów. Płomień rewolucji jest jak Coca-Cola. Po prostu, to jest to. A fakt, że we wszystkich ruchach żonglujących hasłami społecznej sprawiedliwości odnajdujemy totalitarne ciągoty - miłość do nowomowy, uciszanie  inaczej myślących, poszukiwanie klasowych wrogów i zdrajców wspólnej sprawy - może dziwić tylko tych, którzy nie rozumieją, jak silnym magnesem jest rewolucyjna wspólnota, obiecująca pełną równość wszystkich i wszystkiego, braterstwo i ostateczny koniec tego wstrętnego kapitalizmu.

Czy ciemności znów kryją ziemię? Nie jestem o tym przekonany, ale coraz częściej spotyka się postaci dziwnie przypominające inkwizytorów i domagające się ukarania piekarza za nadmierne zyski.   

P.S. Papier toaletowy w Wenezueli stał się towarem luksusowym. Nie pytajcie mnie, jak im się to udało. Udało się i już.