10 twierdzeń działaczy walczących w Afryce z GMO o tym, dlaczego postępy w biotechnologii upraw powinny zostać odrzucone – i dlaczego są one błędne

1. GMO nie są bezpieczne do spożywania przez ludzi

Zarzut, że GMO stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, był szeroko stosowany przez brygady anty-GMO w wielu częściach świata, a Afryka nie została oszczędzona.

Jeden z najwcześniejszych przypadków, w których lobbyści rozprzestrzenili ten fałsz na całym kontynencie, miał miejsce na początku XXI wieku w południowej Afryce. W tamtym czasie region ten zmagał się z powszechnym głodem, w wyniku którego około 14 milionów ludzi cierpiało z powodu skrajnych niedoborów żywności.

Starając się złagodzić kryzys różne rządy i organizacje zobowiązały się do pomocy humanitarnej w postaci pomocy żywnościowej. Ale niektóre pozarządowe grupy poparcia głośno sprzeciwiały się, a niektóre rządy stanęły po ich stronie, a kilka krajów wręcz odrzuciło pomoc, ponieważ część darowanej żywność zawierała GMO. I tę postawę odrzucenia przyjęło wielu polityków, a nawet kilka krajów.

Takie postawy narażają miliony ludzi na głód. W oświadczeniu wydanym w sierpniu 2002 roku ONZ postanowiła rozwiać obawy, zapewniając, że żywność zawierająca GMO jest bezpieczna do spożycia przez ludzi:

Opierając się na krajowych informacjach z różnych źródeł i aktualnej wiedzy naukowej, FAO, WHO i WFP są zdania, że spożywanie żywności zawierającej GMO, która jest obecnie dostarczana jako pomoc żywnościowa w południowej Afryce, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Dlatego te pokarmy mogą być spożywane. Organizacje potwierdzają, że do chwili obecnej nie są im znane udokumentowane naukowo przypadki, w których spożywanie tej żywności miało negatywny wpływ na zdrowie ludzi.

Ruch odrzucenia biotechnologii odrodził się ponownie w 2012 roku wraz z opublikowaniem wyników badań francuskiego naukowca, profesora Gilles-Erica Séraliniego, który powiązał raka u szczurów z konsumpcją żywności GM. Wpłynęło to na rząd Kenii, by zakazać importu i produkcji w kraju żywności GM. Różne głosy naukowe i organy regulacyjne doszczętnie zdyskredytowały to badanie, co doprowadziło do jego wycofania. 

Ale Kenia przez kolejną dekadę pozostawała zamknięta dla technologii GM. Wreszcie w październiku 2022 roku rząd Kenii zniósł zakaz importu i upraw GMO z 2012 roku. Decyzja została podjęta w oparciu o różne ekspertyzy i raporty techniczne dotyczące przyjęcia biotechnologii, w tym raporty Narodowego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Biologicznego (NBA) Kenii.

Kenia jest obecnie powiązana z Organizacją ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Agencją ds. Żywności i Leków Stanów Zjednoczonych (FDA), Europejskim Urzędem ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) i Światową Organizacją Zdrowia (WHO) w celu zapewnienia bezpieczeństwa Żywność GMO, zwracając uwagę na to, że żywność GM przechodzi rygorystyczne oceny bezpieczeństwa. 

Żywność GM dostępna obecnie na rynku międzynarodowym przeszła oceny bezpieczeństwa i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Ponadto nie wykazano żadnego wpływu na zdrowie ludzi takiej żywności przez ogólną populację w krajach, w których została ona zatwierdzona.

2. GMO wiąże się ze zwiększonym zużyciem pestycydów

Twierdzenie o niekorzystnych komplikacjach zdrowotnych było powszechną skargą. W niedawnym incydencie kenijski senator skrytykował niedawny ruch rządu dotyczący zniesienia trwającego dekadę zakazu uprawy i importu GMO, mówiąc, że GMO potrzebują więcej herbicydów niż konwencjonalne uprawy.

Czy uprawy GM (nieuchronnie) zwiększają zużycie pestycydów? To pytanie polaryzujące, na które nie ma łatwej odpowiedzi. „Problem z tymi szeroko zakrojonymi stwierdzeniami polega na tym, że ‘pestycydy’ to szeroka kategoria, która obejmuje herbicydy (pestycydy stosowane do niszczenia chwastów), insektycydy (pestycydy stosowane do odstraszania owadów) i wiele innych” – powiedziała Eva Greenthal, z Center for Science in the Public Interest (CSPI) z siedzibą w Waszyngtonie. Są też inne niuanse:

Różne rośliny genetycznie modyfikowane mają różne cechy i są zaprojektowane do interakcji z określonymi herbicydami lub insektycydami na różne sposoby. Uprawy zaprojektowane do tolerancji na herbicydy pozwalają rolnikom spryskiwać tymi specyficznymi herbicydami, aby zabić chwasty wokół rośliny, ale umożliwiają roślinie przetrwanie. Rośliny zaprojektowane tak, aby były odporne na owady, wytwarzają własne biologiczne pestycydy, które są toksyczne dla owadów, ale nie dla ludzi. Liczą się szczegóły. Dlatego konieczne jest indywidualne analizowanie każdego produktu.

W rzeczywistości wykazano, że sadzenie genetycznie zmodyfikowanych nasion w niektórych przypadkach zmniejsza zatrucie pestycydami wśród rolników, ponieważ wiele upraw GM, zwłaszcza tych, które są odporne na owady, wymaga znacznie mniej pestycydów niż muszą używać inni rolnicy, konwencjonalni lub ekologiczni — to według raportu opublikowanego we wrześniu 2021 r. przez Regulatory Horizons Council rządu Wielkiej Brytanii.

Raport przytacza Indie jako przykład. Odnotowano 50-70-procentową redukcję stosowania pestycydów na odporną na owady bawełnę GM (Bt), co prowadzi do znacznych korzyści zdrowotnych. „Oszacowano, że ta genetycznie modyfikowana uprawa pomaga uniknąć kilku milionów przypadków zatrucia pestycydami rocznie (w Indiach)”, stwierdza raport.

Bliżej domu, przyjęcie bawełny Bt znacznie ograniczyło stosowanie pestycydów w Burkina Faso. Rolnicy przeszli od opryskiwania swoich konwencjonalnych pól bawełny 15 razy w sezonie, aby kontrolować pasożytnicze owady, do opryskiwania tylko dwa razy.

3. Twierdzenie, że krajom afrykańskim brakuje zdolności regulacyjnych w zakresie GMO

Z jakiegoś powodu aktywiści walczący z GMO uważają, że modne jest umniejszanie zdolności lokalnych organów regulacyjnych do skutecznego nadzorowania innowacji technologicznych i wprowadzania niezbędnych zabezpieczeń w celu zapewnienia bezpieczeństwa GMO. Twierdzą, że krajowe organy regulacyjne są słabo wyposażone i nie dysponują infrastrukturą do wykonywania swoich zadań.

W Nigerii działacz Nnimmo Bassey twierdził, że „nieskuteczny system regulacyjny” jest jednym z wielu powodów odrzucenia GMO przez różne grupy obywatelskie. Naukowcy zdecydowanie się z tym nie zgadzają. Dyrektor generalny Narodowej Agencji Zarządzania Bezpieczeństwem Biologicznym (NBMA) Nigerii, dr Rufus Ebegba, mówi bez wahania, że jego kraj jest w stanie wdrożyć bezpieczne produkty biotechnologiczne dla rozwoju rolnictwa i bezpieczeństwa środowiska. 

Ebegba wyjaśnił, że Nigeria ma zarówno potencjał instytucjonalny, jak i ramy polityczne, aby zapewnić stosowanie nowoczesnych technologii, zwłaszcza w produkcji rolnej, dodając, że wraz z utworzeniem NBDA Nigeria jest wyposażona w niezbędną wiedzę do wdrażania GMO.

Na całym kontynencie w Afryce Wschodniej BIBA Kenya, grupa lobbystyczna przeciwko biotechnologii, złożyła petycję, która zawiera punkt z twierdzeniem, że Krajowy Urząd ds. Bezpieczeństwa Biologicznego nie ma zdolności do regulowania GMO.

Agencja Rozwoju Unii Afrykańskiej (AUDA-NEPAD) zapewnia ponadto, że wszystkie organy regulacyjne ds. bezpieczeństwa biologicznego w krajach afrykańskich zaangażowane w biotechnologię posiadają naukowe komitety doradcze złożone z wysoko wykwalifikowanych naukowców przeszkolonych w odpowiednich dziedzinach biotechnologii i bezpieczeństwa biologicznego na renomowanych uniwersytetach w Afryce i za granicą. 

„Komisje te dokonują przeglądu wszystkich zastosowań biotechnologicznych w swoich krajach i wydają zalecenia dla organów regulacyjnych, aby podejmowały świadome decyzje”, stwierdza AUDA-NEPAD. Zauważa również, że wiele krajów afrykańskich posiada laboratoria i sprzęt do bezpiecznej produkcji produktów GM, takich jak nasiona Bt. 

4. Sprawa Burkina Faso i bawełny Bt

Doświadczenie Burkina Faso z bawełną Bt dostarczyło spektakularnej pożywki do zbudowania sprawy przeciwko GMO na kontynencie.

Kraj wprowadził uprawę bawełny Bt w 2008 r., ale zrezygnował z uprawy w 2015 roku z powodu obaw o jakość i długość włókien kłaczków, co skutkowało niższymi cenami. Problemy techniczne były realne; deweloperzy zdecydowali się zmodyfikować odmianę nieodpowiednią do powszechnej produkcji. 

Jednak sama technologia okazała się opłacalna, bowiem wzrosły plony, wzrosły dochody rolników i drastycznie ograniczono zanieczyszczenia pestycydami, co przyznają nawet aktywiści anty-GMO. 

Skutki wycofania bawełny Bt szczególnie odczuli rolnicy, którzy cieszyli się wyższymi plonami i dochodami z uprawy bawełny GM.

„Wszyscy rolnicy, którzy mają doświadczenie z bawełną Bt, żałują przejścia z bawełny Bt na konwencjonalną… ale są bezradni i mają nadzieję, że rząd wysłucha ich prośby” –powiedział Francois Traore, prezes Związku Producentów Bawełny w Burkina Faso.

Eksperci zauważają, że istnieją inne odmiany bawełny Bt, które mają doskonałą jakość włókien dorównującą konwencjonalnym odmianom lub przewyższającą ją, a niepowodzenie w Burkina Faso nastąpiło, ponieważ nasiona Bt nie zostały wystarczająco skrzyżowane wstecznie przed wprowadzeniem na rynek.

„Cecha Bt nie została włączona do najlepszych linii”, zauważa AUDA-NEPAD. „The National Seed Company i Monsanto [teraz Bayer] są świadomi problemu i pracują nad jego rozwiązaniem.

Kraje takie jak Kenia uznały, że nieudana próba Burkina Faso była wynikiem wyborów dokonanych przez ten kraj i przyjęły kenijską wersję komercyjnej bawełny Bt z ogromnym sukcesem.

5. GMO są formą neokolonializmu i imperialnej kontroli nasion

Niemal nieodmiennie w każdym kontakcie z działaczami walczącymi z GMO w Afryce pojawia się zarzut, że GMO naruszają suwerenność żywnościową państwa i regionu. Twierdzą, że GMO ograniczyłyby lokalne systemy produkcji żywności i pozbawiłyby lokalnych rolników ich od dawna utrzymywanej i cenionej kontroli nad nasionami. Staliby się zakładnikami „podstępnych sił” na Zachodzie, pozbawieni lokalnej kontroli i zmuszeni do uginania się przed żądaniami dyktowanymi przez korporacyjnych producentów nasion GMO. 

„Chłopi, którzy od wieków przechowują nasiona i dzielą się nasionami, będą teraz zmuszeni do kupowania nasion co sezon, monoupraw i stosowania drogich i potencjalnie rakotwórczych herbicydów, które są dostarczane z pakietem GMO”, twierdzi grupa aktywistów Review of African Political Economy (ROAPE) .

To po prostu nieprawda. Kluczowe uprawy GM, takie jak odmiany odporne na owady Bt, faktycznie zmniejszają ilość pestycydów stosowanych zarówno przez rolników konwencjonalnych, jak i ekologicznych. Co więcej, kraje swobodnie decydują się na przyjęcie lub nieprzyjmowanie GMO. A nawet w tych krajach afrykańskich, które pozwoliły na produkcję GM, rolnicy nigdy nie są zmuszani do uprawy roślin GM. To wolny wybór, a ci, którzy wolą uprawiać konwencjonalne odmiany, mają swobodę w podjęciu decyzji. 

6. GMO nie poprawiły bezpieczeństwa żywnościowego w RPA

Grupy sprzeciwiające się GMO, takie jak Alliance for Food Sovereignty in Africa (AFSA), zestawiły sytuację w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego RPA ze statusem tego kraju jako pionierskiego kraju w uprawie GMO na żywność.

Przytaczają szereg wyzwań stojących przed krajem – od przypadków zahamowania wzrostu dzieci po otyłość – i wykorzystują te kryzysy, aby zdyskredytować GMO, twierdząc, że nie zapewniły one tak bardzo potrzebnego bezpieczeństwa żywnościowego.

Oskarżenie dyskredytuje GMO, ale mija się z celem, ponieważ nie pokazuje, w jaki sposób GMO są w ogóle odpowiedzialne za masowe, ogólnospołeczne problemy. Chociaż kraj może zmagać się z brakiem bezpieczeństwa żywnościowego, nie można tego łączyć z niewielką ilością GMO uprawianych w RPA. Nie neguje to faktu, że GMO konsekwentnie produkuje więcej niż odmiany konwencjonalne.

Fakty mówią same za siebie, a liczby nie kłamią. Spójrzmy na produkcję kukurydzy GM. Badanie zatytułowane „Wpływy GM kukurydzy GM na gospodarkę w Afryce Południowej” opublikowane w czasopiśmie „Science Direct” udokumentowały korzyści w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego wynoszące 4,6 miliona dodatkowych racji żywnościowych na białą kukurydzę rocznie, które można przypisać białej kukurydzy GM Bt. Republika Południowej Afryki zatwierdziła kukurydzę Bt w latach 2001-2002, czyniąc ją pierwszym na świecie producentem upraw GM na własne potrzeby. W latach 2001-2018 przyjęcie białej kukurydzy GM przyniosło 83,5 miliona dodatkowych racji żywnościowych kukurydzy. Wygodne może być przytoczenie poziomu zahamowanego wzrostu dzieci w kraju, ale fakty są uparte.

7. GMO to sposób na dumping nieudanej technologii w Afryce

To zdyskredytowany argument, ale mimo to gorliwie głoszony podczas kilku kampanii przeciwko GMO. Aktywiści twierdzą, że Afryka jest wykorzystywana jako nieświadoma arena dumpingowa dla technologii niespełniających standardów, które zostały odrzucone w innych miejscach, a co za tym idzie, w rozwiniętym świecie.

Co ciekawe, krucjata anty-GMO rzadko, jeśli w ogóle, dostarcza dowodów na poparcie twierdzeń o niespełniających norm uprawach lub dostarcza dowodów na to, że technologia zawodzi w innym kraju. W jednym przypadku protestujący oskarżali, że wspięga wężowata Bt to „znana nieudana technologia”. 

Jednak ta „nieudana technologia” okazała się szalenie skuteczna w nadawaniu cechy odporności na owady, która chroni odmiany wspięgi przed uszkodzeniem przez niszczycielską inwazjęowadów Maruca vitrata.

Istnieje obszerna dokumentacja, że rolnicy byli w stanie powstrzymać szkodnika Maruca, który atakuje rośliny wspięgi i wiele roślin strączkowych w Afryce. Uszkodzenia spowodowane przez szkodniki wpływają na ilość liści, kwiatów oraz ilość i jakość ziaren, prowadząc do poważnych strat plonów. Pestycydy do kontrolowania Maruca są drogie i nie zawsze są dostępne, ale technologia Bt okazała się działać.

8. GMO nie dają większych plonów niż konwencjonalne uprawy

Choć brzmi to szalenie, to nieuzasadnione twierdzenie jest czasami wrzucane do debaty przez przeciwników GMO, pomimo przytłaczających dowodów, że jest inaczej. Wynika z tego, że pomimo wysiłków włożonych w rozwój upraw GM, ich wydajność jest mniej więcej równa uprawom konwencjonalnym, co przewyższa ogólne korzyści.

To po prostu nieprawda. Na całym kontynencie mnożą się przykłady pokazujące, że GMO w rzeczywistości zwiększyły plony i poprawiły warunki życia, od zwiększonych plonów bawełny dzięki bawełnie Bt w Kenii po zwiększone racje żywnościowe realizowane poprzez uprawę GM białej kukurydzy w Afryce Południowej. Meta-badanie opublikowane w 2017 roku, analizujące ponad 6000 recenzowanych badań obejmujących 21 lat danych, wykazało, że kukurydza GM zwiększyła plony nawet o 25 procent i radykalnie zmniejszyła niebezpieczne zanieczyszczenia żywności. W badaniu opublikowanym w Scientific Reports przeanalizowano dane terenowe od 1996 roku, kiedy zasadzono pierwszą kukurydzę GM, do 2016 roku w Stanach Zjednoczonych, Europie, Ameryce Południowej, Azji, Afryce i Australii.

Badanie potwierdziło również  konsensus naukowy, że kukurydza zmodyfikowana genetycznie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. A ponieważ niekorzystne warunki klimatyczne nasilają się, GMO zostały zaproponowane jako jeden ze sposobów ochrony zrównoważonych dostaw żywności, ponieważ konwencjonalne metody dają niższe i bardziej nieregularne plony. Gabinet rządowy Kenii oznajmił, że zatwierdził uprawę roślin GMO, ponieważ jest ona bardziej elastyczna w sytuacji zmiany klimatu.

9. GMO zaszkodzą bioróżnorodności Afryki

GMO są stale wiązane z ryzykiem utraty bioróżnorodności w Afryce. Zwolennicy GMO dają do zrozumienia, że GMO z pewnością doprowadzą do wyginięcia bioróżnorodności regionu, jak twierdził były wiceprezydent Kenii Kalonzo Musyoka w niedawnym oświadczeniu potępiającym zniesienie zakazu importu GMO.

W rzeczywistości badania powiązały uprawy biotechnologiczne, w tym rośliny transgeniczne, z większą trwałością bioróżnorodności. Jedno z takich badań ujawniło, że na całym świecie uprawy GM pomogły zachować bioróżnorodność w latach 1996-2014, oszczędzając 152 miliony hektarów ziemi.

Jak napisano w komunikacie politycznym AUDA-NEPAD, szeroko zakrojone badania naukowe doprowadziły do opracowania systematycznych protokołów pomiaru potencjalnego ryzyka, jakie uprawy GM stanowią dla środowiska. UA zapewnia ponadto, że wdrożono środki w celu zagwarantowania, że stosowanie, przenoszenie i przenoszenie GMO nie stanowi żadnego zagrożenia dla różnorodności biologicznej.

10. GMO stanowią zagrożenie dla środowiska

To twierdzenie przyjmuje wiele odmian, ale jego najbardziej preferowaną wersją jest twierdzenie, że GMO doprowadzą do rozmnażania gatunków inwazyjnych. Na przykład Claire Nasike, która prowadzi w Kenii kampanią Żywność dla Życia dla Greenpeace Africa, ostrzegła, że GMO mogą zakłócać równowagę ekologiczną kraju, mówiąc, że uprawy GM „prawdopodobnie skażą uprawy niezmodyfikowane genetycznie” poprzez zapylanie, co może prowadzić do utraty różnych rodzimych odmian. 

Pomocne jest jednak umieszczenie rzekomego zanieczyszczenia w kontekście. Raport polityczny AUDA-NEPAD stwierdza, że uprawa roślin GM, które nie mają dzikich krewnych w Afryce, nie stwarza zagrożeń środowiskowych związanych z przepływem genów do dzikich gatunków, stwierdzając:

… dzikich krewnych kukurydzy nie ma w Afryce; dlatego przepływ pyłku z genetycznie zmodyfikowanej kukurydzy do dzikich krewnych nie stanowi problemu w Afryce.

Pouczające jest również to, że eksperci ds. bezpieczeństwa biologicznego stale potwierdzają, że kraj posiada odpowiednie ramy bezpieczeństwa biologicznego, które zapewniają, że GMO są bezpieczne dla środowiska.

W skali globalnej badania wykazały pozytywny wpływ uprawy roślin GM na środowisko, przytaczając takie zmienne, jak zmniejszenie wpływu na środowisko związanego ze stosowaniem herbicydów i insektycydów na te uprawy, a także zmniejszenie emisji dwutlenku węgla. 

Ogólnie rzecz biorąc, twierdzenia o szkodach środowiskowych spowodowanych przez GMO w Afryce są w dużej mierze spekulacyjne, ponieważ nie ma udokumentowanych poważnych problemów środowiskowych, które można przypisać GMO na kontynencie.

Według International Service for the Acquisition of Agri-biotech Applications (ISAAA), uprawy GM są starannie oceniane pod kątem wpływu na środowisko przed wejściem na rynek, a oceny są przeprowadzane przez wielu interesariuszy, w tym twórców upraw GM, organy regulacyjne i naukowców akademickich.

Ocena ryzyka dotyczy konkretnych pytań o niezamierzone skutki, takie jak: wpływ na organizmy niebędące przedmiotem zwalczania w środowisku, czy zmodyfikowana uprawa może przetrwać w środowisku dłużej niż zwykle lub zaatakować nowe siedliska, a także prawdopodobieństwo i konsekwencje przeniesienia genu nieumyślnie ze zmodyfikowanej uprawy na inne gatunki.

10 claims by anti-GMO African campaigners on why crop biotechnology advances should be rejected - and why they are wrong

Genetic Literacy Project, 8 listopada 2022

Tłumaczenie: Małgorzata Koraszewska

Dr. Joseph Maina jest wykładowcą na wydziale Earth and Environmental Sciences na Macquarie University w Australii.