Pierwsza poprawka do, że tak powiem

Z pandemią problem, bo z jednej strony tak trudno przyznać się politykom (i ekspertom), że działamy po omacku w zderzeniu z nowym i nieznanym zagrożeniem, że podejmowane przeciwdziałanie ma ograniczoną skuteczność, że musimy apelować do racjonalizmu opartego na niepewności i redukowaniu poziomu zagrożenia. Patrzyliśmy ze zdumieniem na Szwecję, gdzie władze dały się przekonać do idei odporności stadnej uzyskanej przez liczbę tych, którzy zarazę przeszli. Pomysł w żaden sposób nie okazał się lepszy niż polityka innych, nie okazał się również dramatycznie gorszy (chociaż ta droga do odporności stadnej nie wypaliła). Izrael wydawał się modelowy. Premier Netanjahu dniami i nocami zadręczał kierownictwo Pfitzera i faktycznie Izrael zdobył najszybciej imponujące zapasy szczepionek. Ta droga do odporności stadnej wydawała się niemal gwarantowana, gdyby nie antyszczepionkowcy, których znaczna liczba (w połączeniu z otwieraniem granic), daje wirusowi szansę na przetrwanie. Lewica zwalała na ortodoksów, prawica na lewicowych antyszczepionkowców, dziennikarze mieli pełne rączki roboty.

Gubernator stanu Nowy Jork, Andrew Cuomo jest autentycznie współodpowiedzialny za śmierć ponad sześciu tysięcy staruszków, których ze szpitala radośnie odsyłano ponownie do domów opieki, gdzie chorzy na Covid masowo zarażali współmieszkańców, a żeby było mądrzej, to władze stanowe zabroniły przeprowadzania testów na posiadanie wirusa nowoprzyjmowanym pensjonariuszom. Dziennikarze nosili gubernatora na rękach za wspaniałą walkę z pandemią, a z urzędu ostatecznie zrezygnował nie za elementarne błędy w walce z pandemią z tragicznymi konsekwencjami, a za poklepywanie dziewczyn po tyłkach.

Bakterie i wirusy ewoluują szybciej niż inne organizmy i jeszcze nie wiadomo czym się to wszystko skończy. Odmiana omikron (która powinna była zostać nazwana xi, ale ze względu na możliwość urażenia uczuć chińskiego prezydenta przeskoczono przez jedną literę greckiego alfabetu), najpierw została ogłoszona najgroźniejszą odmianą z dotychczasowych, potem za względnie łagodną, ale za każdym razem pisano o tym z poczuciem pewności charakterystycznym dla kasty kapłańskiej.

Ten typ dziennikarstwa zdecydowanie nie pomaga, przeciwnie pogłębia okopy istot żywiących się różnymi przesądami. Nie jest to wszystko oczywiście typowe wyłącznie dla Polski i pani Kublik niczego nie wymyśliła. Kiedy w Izraelu niemal natychmiast po zmianie rządu gwałtownie podskoczyła liczba zachorowań, tamtejsi redakcyjni mędrcy w zależności od swoich osobistych sympatii  i antypatii twierdzili, że to wina nowego rządu, zaś wrogowie Netanjahu, że to on przed odejściem wszystko popsuł.

Fakt, że mamy paskudny rząd wyraźnie wzmacnia inflację dziennikarskiego słowa i jego wartość leci w dół szybciej niż wartość złotówki. Ta wartość dziennikarskiego słowa nie była i wcześniej specjalnie mocna. Łatwiej wskazać kilka nazwisk ludzi dbających o rzetelność i bezstronność, niż redakcję, w której rzemiosło jest ważniejsze niż kapłaństwo.      

Wolność słowa jest kamieniem węgielnym wszelkiej wolności, pojawia się jednak pytanie, czy można partyjniackiej propagandzie i głupocie założyć jakieś pęta i to nie tylko dlatego, żeby przestała tak tragicznie irytować, ale również, żeby nie doprowadziła do zbiorowego samobójstwa. 

W Stanach Zjednoczonych tu i ówdzie słychać przerażone głosy, że pierwsza poprawka do amerykańskiej konstytucji przestaje być kamieniem węgielnym amerykańskiego życia publicznego. Wolność słowa jest kwestionowana na uniwersytetach, w mediach i w debatach publicznych, a kiedy jest przywoływana, to w sposób perwersyjny jak w Związku Radzieckim. Słowa tej poprawki były dla innych jak drogowskaz. Czasem była odległym, niedoścignionym wzorem. Pierwsza poprawka mówiona po rosyjsku z odniesieniem do warunków lokalnych wydaje się jakąś zupełną abstrakcją.  „Duma nie ustanowi ustaw…”  Bez żartów proszę. Duma ustanowi cokolwiek jej każą.

Czy dałoby się pierwszą poprawkę zaadoptować do naszej rzeczywistości?

Sejm nie ustanowi ustaw wprowadzających [państwową] religię lub zabraniających swobodnego wykonywania praktyk religijnych; ani ustaw ograniczających wolność słowa lub prasy, lub naruszających prawo do pokojowych zgromadzeń i wnoszenia do rządu petycji o naprawę krzywd.

U nas to również brzmi jak zaledwie fasadowy ornament. A na domiar złego, wolność słowa i wolność zgromadzeń można sobie zadekretować, ale w praktyce okazuje się czasem swobodą bełkotu i przepychanek o honor wdrapania się na beczkę i przemawiania do tłumu. Wolność zgromadzeń nie oznacza umiejętności kooperacji, ale trudno sobie wyobrazić pożytek z takiej wolności bez tej umiejętności.  

Czytałem kilka dni temu świetny artykuł Andrzeja de Lazari „Ja i My-Naród, czyli jak się rusyfikujemy”.

Cała historia cywilizacji Zachodu – pisze de Lazari - od epoki Oświecenia do dnia dzisiejszego, jest dążeniem do wyzwolenia każdej jednostki, każdego Ja, czego nie można powiedzieć o tradycji rosyjskiej, a ostatnio również o „rusyfikującej się”, „narodowej” ideologii polskiego rządu. W 2014 roku Rosyjskie Ministerstwo Kultury przedstawiło „Podstawy państwowej polityki kulturalnej”. Naczelna teza tego dokumentu: „Rosja to nie Europa”. Stąd wniosek: „zachowanie wspólnego kodu kulturowego wymaga rezygnacji z państwowego wspierania projektów kulturalnych, narzucających społeczeństwu obce wartości”. Czy nie taką samą politykę realizują dziś polscy ministrowie i prawicowi ideolodzy?

Autor przypomina, że rosyjska tradycja to kolektywizm zwalczający wszelki indywidualizm. Te ciągoty do kolektywizmu mają długą tradycję, obywatelskiemu Ja przeciwstawia się władca, biskup, dworzanin, a w końcu również szary poddany, zwany przez wielu plebsem lub „suwerenem”.

Gdzie ukrywa się różnica między  „My – obywatele Rzeczypospolitej”, rosyjskim „My – obywatele Federacji Rosyjskiej” i amerykańskim „My - obywatele Stanów Zjednoczonych”; a wreszcie, czy ktoś w ogóle rozumie co mówi, kiedy mówi my – obywatele Europy?

Europa nie ma konstytucji, nie jest również państwem, jest stowarzyszeniem państw narodowych. Czy jest Europą ojczyzn, jak chciał de Gaulle, czy Stanami Zjednoczonymi Europy, jak marzyli inni? Po niesamowitych sukcesach Wspólnoty, mamy Europę komisarzy politycznych, którzy prawdopodobnie wzmacniają tendencje nacjonalistyczne, które zapewne przyszłyby i tak, nawet gdyby Unia Europejska posiadała konstytucję z klarownym rozgraniczeniem kompetencji federalnych i krajowych. (Bełkot naszych pisowskich polityków może być związany z tym, że unijne traktaty trzeba wozić ciężarówką.)

A jednak nie tylko tu jest pies pogrzebany.  W odróżnieniu od Stanów Zjednoczonych, my – Europejczycy mamy tradycje. Narodowe tradycje nie byłyby aż tak wielkim problemem, gdyby nie tradycje kastowe i religijne, które powodują, że obywatelskość jest nieustannie odzierana z indywidualizmu, który jest zagrożeniem społecznej hierarchii.

Czytając artykuł Andrzeja de Lazari przypomniałem sobie skargę amerykańskiego oficera, który szkoląc oficerów arabskiej armii natknął się na problem, który dla niego był nie do pojęcia. Propozycja dyskusji na dowolny temat, kończyła się zawsze tak samo. Kiedy padało pytanie, uczestnicy spotkania patrzyli na najstarszego rangą, czekali na jego odpowiedź, a potem się z nim zgadzali. Dyskusja nie była częścią ich kultury i oczekiwanie krytycznego myślenia wywoływało wyłącznie poczucie zagrożenia lub wręcz paniki.                 

Możemy się pocieszać, że u nas jest zupełnie inaczej. Korzystamy z wolnego słowa w celu pouczania, trudno nie mieć wrażenia, że u nas również dyskusja nie jest częścią naszej kultury. W takiej kulturze dziennikarz nie dostarcza materiału do dyskusji, jest misjonarzem takiej czy innej sprawy, a jeszcze częściej zwyczajnym partyjnym agitatorem.

Pisowski rząd umacnia tę tradycję dostarczając nam poczucia, że tak właśnie trzeba.

Marzyliśmy, może nawet nadal niektórzy marzą, o merytokracji, o systemie, w którym piętnuje się nepotyzm i korupcję, w którym liczą się umiejętności i charakter. Tak wielu ochoczo wdziewa koszulki z napisem Konstytucja. Dziennikarze nie zdający sobie sprawy z tego, że nieustannie zdradzają pierwszą poprawkę do cudzej konstytucji, podtrzymują tradycję, z której wyłonił się pisowski potwór. Nasza pierwsza poprawka brzmi: wolne media są potrzebne, wolne od wrzasków „łapać złodzieja”, wolne od nachalnego mówienia, co mamy myśleć, wolne od dziennikarzy piszących o rzeczach, o których nie mają pojęcia i niezdolnych do przyznawania się do błędu.

Mój odruch zamknięcia strony internetowej, jakbym tam diabła zobaczył, nie był wywołany tylko irracjonalną niechęcią do brukowych tytułów, był gniewem na ludzi, z którymi wiążemy nadzieję.