Najlepszy ze światów - Ziemia? III.

                                                           ------ // ------

Chciałbym bowiem w niniejszym tekście odnieść się do dwóch, a właściwie do jednego głównego problemu przedstawionego w eseju „Rozum i nadzieja” Jerzego Kopani : do tego „najdoskonalszego i najlepszego z możliwych światów: Ziemi”. Zacznę od pytania: Jak to się stało, że Leibniz tak dalece pomylił się w swojej ocenie, przy okazji myląc się także co do ziemskiej przyrody? Bo to, że głęboko religijny człowiek myli się kardynalnie w ocenie otaczającej go rzeczywistości – można by od biedy zrozumieć. Wiara religijna potrafi zafałszować człowiekowi obraz świata do tego stopnia, iż białe będzie uważał za czarne, a czarne za białe (kwestia posiadania innej hierarchii wartości, jak choćby w przypadku św. Augustyna czy św. Tomasza z Akwinu).

Lecz pomyłka Leibniza jest wyższego rzędu i to o tyle wyższego, że w żaden sposób nie potrafię pojąć przesłanek rozumowych jakie legły u podstaw tej jego dziwnej „obrony Pana Boga”. Zamiast wspinać się na wyżyny kazuistyki religijnej, by - wbrew przyrodniczym faktom - dowieść prawdziwości swej tezy o tym „najlepszym z możliwych światów”, powinien może zajrzeć do Biblii i skorzystać z przedstawionego tam wytłumaczenia tego problemu, jakie podsuwa nam sam Bóg (wg tejże Biblii), poprzez natchnionych Jego duchem ludzi. Bowiem „prawda” do jakiej doszedł Leibniz nie tylko zaprzecza przyrodniczym faktom, ale - co już jest wyjątkowo dziwne w podobnym przypadku - także (a może przede wszystkim) zaprzecza prawdom religijnym przedstawianym ludziom wierzącym jako Prawdy objawione, czyli na 100 % wiarygodne.

                                                           ------ // ------

A według religii (czyli samego Boga wg religijnej doktryny), prawda o naszym świecie wygląda tak oto: Ziemia być może miała być tym najdoskonalszym i najlepszym z możliwych światów. Powtarzam: być może - dlatego, że to (moim zdaniem) wcale nie jest takie oczywiste i jednoznaczne. Leibniz założył z góry, iż doskonały Stwórca musi stworzyć doskonałe dzieło, nie biorąc pod uwagę Jego wolnej woli w tym względzie. Gdy tymczasem On może (mając ku temu nieskończone możliwości) ale wcale nie musi i niech ktoś znajdzie przekonującą argumentację, która by temu twierdzeniu przeczyła.

A zatem, Ziemia być może miała być tym najdoskonalszym i najlepszym z możliwych światów, gdyby nie nastąpił ten „drobny” i z pozoru „mało znaczący” epizod w raju: nieposłuszeństwo dwóch bożych stworzeń: człowieka i anioła (pod postacią węża) - względem swego Stwórcy i w konsekwencji upadek ludzi, pociągający za sobą w grzech całe Boże stworzenie. Przecież od tej znamiennej cezury (dla religii judeo - chrześcijańsko - katolickiej), cała Ziemia przestaje być już doskonałym tworem Bożym, stając się ową marnością nad marnościami: „Ziemia została skażona w oczach Boga” (Rdz 11,16).

Do czego zresztą sam Bóg w swoim Słowie skierowanym do ludzi, przyznaje się otwarcie: „Kiedy zaś Pan widział, że wielka jest niegodziwość ludzi na ziemi, i że usposobienie ich jest wciąż złe, żałował, że stworzył ludzi na ziemi i zasmucił się. Wreszcie Pan rzekł: „Zgładzę ludzi, których stworzyłem, z powierzchni ziemi /.../ bo żal mi, że ich stworzyłem” (B.T. Rdz 6,5). Wyraźniej chyba tego nie można ująć, prawda? Czyżby obaj Autorzy - teodycei i eseju - nie znali tego znamiennego fragmentu Biblii?

Pomyślmy sami: czy gdyby Ziemia była owym najdoskonalszym i najlepszym z możliwych światów - jak tego dowodzi Leibniz - jej Stwórca miałby powody do smucenia się, żałowania i pełnej determinacji decyzji o zgładzeniu ludzi z jej powierzchni? „Postanowiłem położyć kres istnieniu wszystkich ludzi /../ zatem zniszczę ich wraz z ziemią” (Rdz 6,13). A ustami Koheleta miałby potrzebę  wygłaszać  swoją słynną sentencję, odnoszącą się do swego nieudanego stworzenia?: „Marność nad marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami - wszystko to marność” (Koh 1,2). Czy potrzebny byłby Odkupiciel i Zbawiciel grzesznej ludzkości, naprawiający swą ofiarą popsute dzieło swojego boskiego rodzica? Czy potrzebne byłoby piekło z wiecznymi mękami dla grzeszników (a potem czyściec)?!

                                                           ------ // ------

I to (moim zdaniem) wszystko tłumaczy w banalnie prosty sposób! Bez kazuistyki, bez logicznej ekwilibrystyki i bez naciąganych „prywatywnych teorii zła”. Nasz świat jest daleki od doskonałości (co zresztą stosunkowo łatwo zaobserwować), gdyż od momentu upadku człowieka w raju, całe boże dzieło jest pogrążone w grzechu. A ziemska przyroda? Owszem, na samym początku była dobra, co Bóg osobiście stwierdził po zakończeniu 6-go dnia stwarzania, lecz po upadku pierwszych ludzi została - jak wszystko inne - również skażona tym grzechem (w biblijnych przypisach do owego „skażenia” napisano: Dosłownie: „Ziemia popsuła się w oczach Boga”). Proste i jakże oczywiste, prawda? Świat w którym żyjemy jest tak niedoskonały, gdyż na samym swym początku „popsuł się” Bogu i tak pozostało do dnia dzisiejszego,.. z Jego woli zresztą.

W kontekście powyższego wyjaśnienia, powtórzę swoje wątpliwości: nie potrafię pojąć jakimi przesłankami kierował się Leibniz, że wbrew wszystkiemu: wiedzy przyrodniczej, wierze religijnej i Słowu Bożemu - wyszła mu ta dziwna i niczym nie uzasadniona (prócz owego „ścisłego rozumowania”) „prawda” o tym „najdoskonalszym i najlepszym z możliwych światów”? W eseju o św. Tomaszu w końcu pojąłem tę główną przesłankę, którą kierował się ten „wielki teolog” i Autor eseju: „Zło czynione w imieniu Boga, nie jest złem lecz dobrem”. Natomiast w tym przypadku przyznaję się do całkowitej bezsilności w tym względzie. Nie potrafię pojąć racji tych religijnych, „wielkich myślicieli”.

                                                           ------ // ------

Myślę, że dobrym zakończeniem niniejszego tekstu będzie ten oto cytat: „Heroiczne kłamstwo jest tchórzostwem. Jeden jest tylko heroizm na świecie: widzieć świat, jakim jest i kochać go” (Romain Rolland).

                                                           ------ // ------

I już tak całkiem na koniec, chciałbym wyjaśnić pobudki które mną kierowały podczas pisania tego tekstu (choć prawdę mówiąc, są one takie same podczas pisania wszystkich pozostałych moich tekstów). Otóż w jednej z bardzo interesujących książek, napisanych przez paleontologa i ewolucjonistę Stephena Jaya Goulda pt.: „Niewczesny pogrzeb Darwina”, znalazłem takie oto jego naukowe credo: „Trzeba przyglądać się temu, co w nauce w zasadzie jest ustalone. Jeśli można by o jakiejkolwiek teorii pomyśleć, że da się ją obalić, należy ją obalić, a przynajmniej usiłować to zrobić. Jeśli gdziekolwiek jest jakieś mrowisko, trzeba w nie wetknąć kij”. Otóż to!                        ------ // ------

Chociaż nie jestem naukowcem to uważam, że jest to doskonała i mądra zasada, pozwalająca by ostawały się jedynie te teorie, które nie tylko są najlepiej uzasadnione, ale też których nie da się - w celowy sposób - obalić albo chociażby podważyć. Dzięki takiemu pożytecznemu działaniu zostaje to co „najsilniejsze” w myśli ludzkiej (czyli najlepiej uzasadnione), zaś teorie słabiej uzasadnione i pozbawione przekonującej argumentacji, umierają śmiercią naturalną, nie wydając „chorego potomstwa”.

Powiem więcej: uważam powyższą zasadę za uniwersalną dla wszelkiego rodzaju rozumowania ludzkiego, użyteczną nie tylko do weryfikacji i selekcji teorii naukowych, ale też do wszelkiego rodzaju idei - w tym także religijnych. Rozumuję w tym przypadku, podobnie jak ów uczony: tylko te idee, które potrafią się obronić przed zmasowanymi atakami krytycznego i analitycznego osądu rozumu, są coś warte. W żadnym wypadku nie te, które są chronione „z zewnątrz”, tzn. przez przepisy grożące różnego rodzaju karami dla odmiennie myślących, wierzących i wątpiących osobników. Uważam iż takie idee są „chore” same w sobie: pełne wewnętrznych sprzeczności, czyniących je niewiarygodnymi i równie chora jest ich obrona z pozycji siły i strachu przed groźbą kary, np. w postaci wiecznych mąk piekielnych i przykrej świadomości bycia potępionym przez Boga, co ma przejawiać się powyższymi konsekwencjami w eschatologicznie pojmowanej przyszłości.

Dlatego to „gouldowskie naukowe credo” do celów religii zmieniłbym tak oto: „Trzeba przyglądać się temu co w religii jest w zasadzie ustalone. Jeśli można by o jakiejkolwiek prawdzie religijnej pomyśleć, że da się ją obalić, należy ją obalić, a przynajmniej usiłować to zrobić. Jeśli gdziekolwiek jest jakieś mrowisko idei, trzeba w nie wetknąć kij analitycznej, racjonalnej myśli”. A ponieważ religie mają to do siebie, iż w zasadzie wszystko jest w nich ustalone jako Prawda (i to niepodważalna, bo objawiona ponoć przez samego Boga), wybór tematu nie powinien sprawiać problemu. Należy tylko znaleźć takie „prawdy”, w których tkwi najwięcej wewnętrznych sprzeczności, „wetknąć w nie swój kij” (krytycznie zaostrzony) i na pewno wyjdzie im to tylko na dobre, a w konsekwencji nam wszystkim - użytkownikom tychże idei, mających przemożny wpływ na nasze życie i to bynajmniej nie tylko duchowe.

Więc zasada, którą się kieruję jest w istocie bardzo prosta: prawda nie może być wewnętrznie sprzeczna. A jeśli jest, oznacza to, że nie jest prawdą. Jedną z cech mojego umysłu (może by należało powiedzieć - wad) jest niemożność wiary w prawdy wewnętrznie sprzeczne, dlatego zwracam uwagę na teksty, które wręcz rażą logicznymi sprzecznościami i staram się (w miarę swoich skromnych możliwości) dojść swojej prawdy, chociaż nie koniecznie w ten sam sposób pojmowanej jakby widzieli to ich Autorzy. Ponieważ to w religijnych „prawdach” najwięcej jest tych sprzeczności zawartych (choć jako „objawione” powinny być doskonale spójne i logiczne pod każdym względem), to w nie właśnie kieruję ostrze swej dobrze pojętej krytyki, czyli ów przysłowiowy kij, którym grzebię z zapamiętaniem w mrowisku idei ludzkich, stosując dodatkową zasadę: „Nie patrz kto mówi, ale co mówi” (czyli odwrotność tzw. argumentu autorytetu).

Uważam bowiem, iż miał rację Miroslav Plzak (czeski psychiatra) pisząc te słowa: „Życiową misją człowieka jest także nieustannie i niezmordowanie, zastępować przekonania nieuzasadnione, przekonaniami uzasadnionymi”. A te z kolei, lepiej uzasadnionymi i jeszcze lepiej... i tak bez końca. Gdyby nie to, jestem pewien, iż nadal składalibyśmy nasze dzieci w przebłagalnych ofiarach swym bogom, nasze córki uprawiałyby sakralną prostytucję, każdą wiosenną orkę zaczynalibyśmy od hierogamicznego stosunku płciowego, odbywanego na świeżo przeoranej bruździe ziemi, a swój los odczytywalibyśmy z parujących wnętrzności ofiarnego zwierzęcia, zjadanego później przez szamana lub innego plemiennego czarownika.

                                                           ------ // ------

Czyż nie to miał Dante na myśli, pisząc: „Nie przeznaczono nam żyć jak zwierzęta, lecz poszukiwać i wiedzy i cnoty”, a Czechow pisząc kiedyś: „Człowiek stanie się lepszy, gdy pokażesz mu, jaki jest”, musiał mieć także na myśli coś podobnego.

Sierpień 2008 r./ sierpień 2023 r.      ------ KONIEC ------